جمعیت‌شناسی استان چهارمحال و بختیاری
این مقاله به ویژگی‌های جمعیت شناسانه استان چهارمحال و بختیاری در ایران می‌پردازد. جمعیت استان چهارمحال و بختیاری در سرشماری سال ۱۳۹۰ برابر ۸۹۵٬۲۶۳ نفر در ۲۳۴٬۶۱۲ خانوار و بُعد خانواری ۳٫۸۱ نفر بوده‌است؛ و از این جهت ۱٫۱۹ درصد جمعیت کل کشور را شامل می‌شود. شهرهای شهرکرد، بروجن، لردگان، فرخ‌شهر، فارسان و هفشجان شهرهای بزرگ و پرجمعیت این استان هستند.
جمعیت
نرخ رشد جمعیت در چهارمحال و بختیاری در حال حاضر کمتر از رشد کل کشور مانده‌است، میانگین رشد جمعیت استان چهارمحال و بختیاری در دورهٔ پنج سالهٔ ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ با اختلاف ۰٫۴۲ درصدی نسبت به کل کشور، ۰٫۸۷ درصد بود. میانگین کل ایران، ۱٫۲۹ درصد می‌باشد. متوسط رشد سالانه شهری ۳/۳۳ درصد ولی متوسط رشد سلانه روستایی ۲/۱۱- درصد شده‌است که بیانگر کاهش جمعیت روستاها در طی سالیان اخیر شده‌است.[1][2]
در حدود ۶۰ درصد مردم در شهرها زندگی می‌کنند. ۵۲۱٬۰۷۱ نفر در شهرها، ۳۷۲٬۷۴۶ در روستاها و ۱٬۴۴۶ نفر غیرساکن می‌باشند. این خود بیانگر افزایش شهرنشینی یا افزایش تعداد شهرهای استان چهارمحال و بختیاری می‌باشد. تراکم نسبی جمعیت در این استان با ۱۶۴۲۱ کیلومتر مربع مساحت، در حدود ۵۵ نفر در هر کیلومتر مربع می‌باشد.[3] در سرشماری ۱۳۹۰، درصد باسوادی مردمان چهارمحال و بختیاری به ۸۲٫۵ درصد رسید.[4]
تاریخچه سرشماری در استان چهارمحال و بختیاری
| سال | جمعیت | متوسط رشد سلانه (درصد) |
|---|---|---|
| آبان ۱۳۳۵ | ۲۷۳٬۰۳۲ | |
| آبان ۱۳۴۵ | ۲۹۸٬۴۴۸ | ۲/۵۱ |
| آبان ۱۳۵۵ | ۳۹۴٬۳۵۷ | ۲/۸۳ |
| مهر ۱۳۶۵ | ۶۳۱٬۱۷۹ | ۴/۸۲ |
| آبان ۱۳۷۵ | ۷۶۱٬۱۶۸ | ۳/۸۱ |
| آبان ۱۳۸۵ | ۸۵۷٬۹۱۰ | ۱/۲ |
| آبان ۱۳۹۰ | ۸۹۵٬۲۶۳ | ۰/۸۶ |
اولین سرشماری رسمی کشور در سال ۱۳۳۵ صورت گرفته‌است و از آن زمان تا آخرین سرشماری کنونی، استان چهارمحال و بختیاری از ۲۷۳٬۰۳۲ نفر به ۸۹۵٬۲۶۳ نفر جمعیت رسیده است.[5][6]
گروه‌های قومی
این استان دارای هویت قومی مشخص است. گروه‌های قومی اصلی آن لر بختیاری ، فارس و ترک قشقایی اند.
نمودار اقوام استان چهار محال و بختیاری
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان چهارمحال و بختیاری به قرار زیر بود:[7]
| ردیف | اقوام (به ترتیب الفبایی) | شهر(%) | روستا(%) | مرد(%) | زن(%) | کل استان(%) |
| ۱ | بلوچ | - | - | - | - | - |
| ۲ | ترک قشقایی | ۱۵٫۳ | ۸٫۷ | ۱۴٫۶ | ۹٫۶ | ۱۲٫۱ |
| ۳ | شمالی | - | - | - | - | - |
| ۴ | عرب | - | - | - | - | - |
| ۵ | فارس | ۴۴٫۹ | ۱۵٫۲ | ۲۹٫۲ | ۳۰٫۹ | ۳۰٫۵ |
| ۶ | کرد | - | - | - | - | - |
| ۷ | لر بختیاری | ۳۸٫۸ | ۷۵ | ۵۵٫۲ | ۵۸٫۵ | ۵۶٫۳ |
| ۸ | سایر | - | ۱٫۱ | - | ۱٫۱ | ۰٫۵ |
| ۹ | بدون جواب یا نمی‌دانم | ۱ | - | ۱ | - | ۰٫۵ |
زبان
مردم استان چهار محال و بختیاری به دو قسمت چهارمحالی‌ها و بختیاریها تقسیم می‌شوند. چهار محالی‌ها عموماً به زبان فارسی و ترکی و با لهجه خاص خودشان صحبت می‌کنند و بختیاریها هم به گویش بختیاری که شاخه‌ای از زبان لری است صحبت می‌کنند. در ۵ شهرستان از ۹ شهرستان این استان زبان گویش بختیاری رایج است که این شهرستان‌ها عبارتند از: اردل، کوهرنگ، فارسان، لردگان و کیار. در شهرستان‌های شهرکرد، بروجن، لار،سامان وبن لهجه‌های محلی فارسی و ترکی رایج است. به‌طور خاص مردم شهرهای شهرکرد، هفشجان، بروجن و فرخ‌شهر و برخی دیگر مناطق به زبان فارسی صحبت می‌کنند، لهجه‌های دهکردی، هوشگانی، اورجنی و قهفرخی مخصوص شهروندان این استان می‌باشد که از ریشه فارسی پهلوی است و در آن لغات ترکی و عربی زیادی وجود ندارد. زبان ترکی قشقایی نیز بیش از ۱۲ درصد جمعیت ساکنین استان را شامل می‌شود. به‌طور خاص مردم شهرهای شهر کیان، لار، سامان، بن، سفیددشت، فرادنبه و جونقان به زبان ترکی صحبت می‌کنند.[8]
دانشنامه ایرانیکا در مقاله زبان لری زبان مردم این استان را از نظر جغرافیایی نیمی فارسی و نیمی لری معرفی می‌کند.[9] وب‌گاه میراث فرهنگی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری زبان لری بختیاری را به عنوان زبان عمومی در این استان معرفی می‌کند.[10] دانشنامه جهان اسلام گویش مردم این استان را فارسی با گویش بختیاری معرفی می‌کند.[11] در برخی شهرستان‌های این استان مانند شهرکرد و بروجن لری جای خود را به فارسی داده است.[10] برخی منابع نیز گویش ساکنان این استان را فارسی، ترکی قشقائی و گویش بختیاری معرفی می‌کنند.[12]
| نام شهرستان | شهر/روستا | زبان |
|---|---|---|
| شهرستان شهرکرد | شهرکرد | فارسی لهجه دهکردی |
| هفشجان | فارسی لهجه هوشگانی | |
| فرخ شهر | فارسی لهجه قهفرخی | |
| طاقانک | ترکی قشقایی | |
| هوره | ترکی قشقایی | |
| یانچشمه | ترکی قشقایی | |
| نافچ | فارسی | |
| سورشجان | لری بختیاری | |
| شهرکیان | ترکی قشقایی | |
| بن | ترکی قشقایی | |
| سامان | ترکی قشقایی | |
| شهرستان بروجن | بروجن | فارسی |
| فرادنبه | ترکی قشقایی | |
| سفیددشت | ترکی قشقایی | |
| نقنه | ترکی قشقایی | |
| بلداجی | ترکی قشقایی | |
| گندمان | فارسی | |
| شهرستان اردل | اردل | لری بختیاری |
| ناغان | لری بختیاری | |
| دشتک | لری بختیاری | |
| شهرستان فارسان | فارسان | لری بختیاری |
| جونقان | لری بختیاری و ترکی قشقایی | |
| باباحیدر | لری بختیاری | |
| شهرستان کوهرنگ | چلگرد | لری بختیاری |
| شهرستان کیار | شلمزار | لری بختیاری |
| شهرستان لردگان | لردگان | لری بختیاری |
| خانمیرزا | لری بختیاری | |
| فلارد | لری بختیاری | |
| منج | لری بختیاری |
شهرها
استان چهارمحال و بختیاری در حال حاضر ۴۰ شهر دارد که جمعیت شهرهای بزرگ این استان در سرشماری ۱۳۹۰ خورشیدی بدین شرح است.
| ردیف | رتبه کشوری | شهر | جمعیت (سال ۱۳۹۰) |
|---|---|---|---|
| ۱ | ۵۴ | شهرکرد | ۱۵۹٬۷۵۵ |
| ۲ | ۱۵۸ | بروجن | ۵۲٬۶۹۴ |
| ۳ | ۲۱۹ | لردگان | ۳۵٬۲۷۶ |
| ۴ | ۲۴۰ | فرخ‌شهر | ۳۰٬۰۳۶ |
| ۵ | ۲۵۲ | فارسان | ۲۸٬۰۱۳ |
| ۶ | ۳۰۱ | هفشجان | ۲۰٬۸۴۷ |
در سرشماری ۱۳۳۵ خورشیدی (نوامبر ۱۹۵۶)، جمعیت مناطق بالای ۵۰۰۰ نفر منطقه چهارمحالِ استان اصفهان که در قالب شهرستان شهرکرد و بختیاری بود بدین شرح است؛[13] و نکته جالب تر آنکه شهرهای لردگان و فارسان از شهرهای بزرگ فعلی استان چهارمحال و بختیاری به حد نصاب جمعیت ۵ هزار نفر نرسیدند. فارسان، ۴۱۸۶ نفر و لردجان (لردگان) ۹۵۱ نفر جمعیت داشته‌است! این مقایسه به خوبی بیانگر رشد شدید شهرهای شهرکرد و لردگان، متوازن شهرهای بروجن، فرخ‌شهر و فارسان و متوسط هفشجان دارد.
| ردیف | نقطه مسکونی حدنصاب شهری (سرشماری ۱۳۳۵) | جمعیت |
|---|---|---|
| ۱ | شهر چهارمحال (شهرکرد) | ۱۵٬۴۷۶ |
| ۲ | بروجن | ۱۱٬۷۴۶ |
| ۳ | قهفرخ (فرخ‌شهر) | ۸٬۸۲۹ |
| ۴ | هفتخان (هفشجان) | ۶٬۵۷۳ |
| ۵ | جونقان | ۵٬۶۹۸ |
| ۶ | بِن | ۵٬۰۵۴ |
منابع
- گزیده اطلاعات آماری سرشماری - 1390 (PDF; 1370 KB)
- «درگاه ملی آمار». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۶.
- http://www.iranicaonline.org/articles/gilan-ii
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۹.
- سالنامه آماری استان چهارمحال و بختیاری، دفتر کل آمار و اطلاعات استانداری چهارمحال و بختیاری، عبدالله اسدپور هفشجانی و گروه مؤلفین، 1393
- مآخذ:مرکز آمار ایران
- شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۷۸۳۱/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان چهارمحال و بختیاری/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۱–۴۴–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۳۰۰ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- شهرام امیدوار (۱۳۸۹خورشیدی)، جغرافیای استان شناسی چهارمحال و بختیاری، تهران: وزات آموزش و پرورش، ص. ص ۶۵و ۶۶، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۵-۲۰۱۴-۷ تاریخ وارد شده در
|سال=را بررسی کنید (کمک) - "LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori" Check
|نشانی بایگانی=value (help). Encyclopædia Iranica. Archived from the original on 11 September 2014. Retrieved 6 December 2014. - «زبان و گویش». وب‌گاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان چهارمحال و بختیاری. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴.
- «چهارمحال و بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۴.
- «سرزمین آب و آفتاب، بام بلند ایران زمین». وب‌گاه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۴.
- گزارش مشروح سرشماری حوزه چهارمحال، وزرات کشور، مرداد ماه ۱۳۳۸
| مرکز |  تپه اسکندری هفشجان اولین و بزرگترین اثر ملی و تاریخی استان چهارمحال و بختیاری  پل زمانخان  دشت لاله های واژگون | |
|---|---|---|
| شهرستان‌ها | ||
| شهرها | ||
| نقاط دیدنی |
| |