شبکه اجتماعی

شبکهٔ اجتماعی یا سوشال نتورک (به انگلیسی: Social network) ساختاری اجتماعی است که از گروه‌هایی (عموماً فردی یا سازمانی) تشکیل شده‌است که توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی مانند ایده‌ها و تبادلات مالی، دوستان، خویشاوندان، لینک‌های وب، و سرایت بیماری‌ها (اپیدمولوژی) به هم وصل هستند.

جامعه‌شناسی
Social Network Analysis diagram
نمای کلی
نظریه‌ها تاریخ
اثبات‌گرایی پاداثبات‌گرایی کارکردگرایی ساختاری نظریۀ کشمکش طیف میانه ریاضیاتی نظریه انتقادی جامعه پذیری ساختارگرایی کنش‌گرایی
روش‌های پژوهش اجتماعی
تطبیقی کمی کیفی تاریخی محاسباتی مردم‌نگاری تحلیل شبکه‌های اجتماعی
موضوع‌ها زیرشاخه‌ها
طبقه اجتماعی قشربندی کج‌رفتاری جمعیت‌شناسی تحرک اجتماعی دگرگونی اجتماعی ارزیابی تاثیر اجتماعی و فرهنگی جنبش اجتماعی شبکه اجتماعی جرم‌شناسی نظریه سازمانی توسعه فرهنگ آموزش اقتصادی محیط‌زیست خانواده جنسیت بهداشت صنعتی اینترنت معرفت حقوق ادبیات پزشکی نظامی سیاسی نژادی و قومی دین شهری روستایی علم امنیت روان‌شناسی اجتماعی تکنولوژی
جامعه شناسان
آگوست کنت امیل دورکیم هربرت اسپنسر الکسی دو توکویل جورج هربرت مید کارل مارکس کارل مانهایم ماکس وبر گئورگ زیمل ویلفردو پارتو گئورگ لوکاچ تالکوت پارسونز رابرت مرتون تئودور آدورنو نوربرت الیاس والتر بنیامین ماکس هورکهایمر یورگن هابرماس رمون آرون پیر بوردیو میشل فوکو ژان بودریار ژرژ گورویچ چارلز رایت میلز امانوئل والرشتاین آنتونی گیدنز
فهرست
درگاه جامعه‌شناسان پروژه

تحلیل شبکه‌های اجتماعی روابط اجتماعی را با اصطلاحات رأس و یال می‌نگرد. به بیان دیگر، در ساده‌ترین شکل، یک شبکهٔ اجتماعی نگاشتی از تمام یال‌های مربوط، میان رأس‌های مورد مطالعه است. رأس‌ها، بازیگران فردی درون شبکه‌ها و یال‌ها، روابط میان این بازیگران هستند. انواع زیادی از یال‌ها می‌تواند میان رأس‌ها وجود داشته باشد.

نتایج تحقیقات مختلف بیانگر آن است که می‌توان از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی در بسیاری از سطوح فردی و اجتماعی به منظور شناسایی مسائل و تعیین راه حل آنها، برقراری روابط اجتماعی، اداره امور تشکیلاتی، سیاست‌گذاری عمومی و رهنمون‌سازی افراد در مسیر دستیابی به اهداف استفاده نمود.[1]

تحلیل

اهمیت

تحلیل شبکه‌های اجتماعی (مرتبط با نظریه شبکه‌ها) به عنوان یک تکنیک کلیدی و مهم در جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، جغرافیا، روان‌شناسی اجتماعی، جامعه‌شناسی زبان، علوم ارتباطات اجتماعی، دانش اطلاعات، مطالعات سازمانی، اقتصاد و زیست‌شناسی مدرن همانند یک موضوع محبوب در زمینه تفکر و مطالعه پدیدار شده‌است.

ریشه‌شناسی

بیش از یک سده است که در جوامع، از واژه «شبکهٔ اجتماعی» را برای اشاره ضمنی به مجموعه روابط پیچیده میان افراد در سیستم‌های اجتماعی در تمامی مقیاس‌ها از روابط بین فردی گرفته تا بین‌المللی مورد استفاده می‌گیرد. جان آروندل بارنس در سال ۱۹۴۵ برای نخستین بار از اصطلاح قاعده‌مند برای مشخص کردن الگوهایی از رشته‌ها استفاده کرد که مفاهیم را مشخص می‌کنند و به صورت رایج توسط عموم و دانشمندان علوم اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد: گروه اجتماعی محدود (مانند: قبیله و خانواده) و طبقات اجتماعی (مانند: جنسیّت و قومیت).[2]

نمونه‌ای از یک شبکه اجتماعی در مقیاس بزرگ

دیدگاه احکام نظری و روش‌ها

تحلیل شبکه‌های اجتماعی از دید احکام نظری و روش‌ها و تحقیق‌های مربوط به آن از یک صنعت ضمنی به معبری تحلیلی برای پارادایمها تغییر یافته‌است. برهان‌های تحلیلی از کل گرفته تا جزء؛ از ساختار گرفته تا روابط و افراد، از اخلاق گرفته تا رفتار، همگی شبکه‌های سراسری را مورد بررسی قرار می‌دهند که در آنها، همه رشته‌ها شامل روابط ویژه‌ای در میان جمعیتِ تعریف شده‌اند یا شبکه‌های فردی را مورد بررسی قرار می‌دهند که شامل رشته‌هایی (مانند انجمن‌های خصوصی) است که افراد مشخصی آن‌ها را دارند.[3]

گرایش‌های تحلیلی متعددی تحلیل شبکه‌های اجتماعی را تمیز می‌دهند: هیچ فرضی وجود ندارد که گروه‌ها، بلوک‌های بناکننده اجتماع هستند:[4] این معبر برای مطالعه سیستم‌های اجتماعی با محدودیت کمتر باز است از اجتماعات غیر محلی گرفته تا لینک‌های درون وبگاه‌ها.

تحلیل شبکه‌های اجتماعی علاوه بر سروکار داشتن با اشخاص (افراد، سازمان‌ها، کشورها) به عنوان واحدهای گسسته تحلیل، بر چگونگی ساختار رشته‌ها که اشخاص و روابط میان آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد نیز تمرکز می‌کند.

برخلاف تحلیل‌هایی که بر این فرض استوارند که هنجارهای اجتماعی تعیین‌کننده رفتارها هستند، تحلیل شبکه‌های اجتماعی به بررسی وسعت تأثیرگذاری ساختار و ترکیب رشته‌ها بر هنجارها می‌پردازد.

تحلیل شبکه‌های اجتماعی چشم‌انداز متناوبی را ایجاد می‌کند که در آن خواص افراد نسبت به ارتباطات و رشته‌های میان آن‌ها در شبکه از اهمیت کمتری برخوردار است. این معبر ایجاد شده‌است تا برای توضیح بسیاری از پدیده‌های جهان واقعی مفید واقع شود، اما مجال کمتری برای نمایندگی‌های فردی باقی می‌گذارد تا توانمندی‌های فردیشان روی موفقیت تأثیرگذار باشد؛ زیرا بخش زیادی از این توانمندی‌ها درون ساختار شبکه باقی می‌ماند.

شکل

شکل یک شبکهٔ اجتماعی به تعیین میزان سودمندی شبکه برای افراد آن شبکه کمک می‌کند. به‌طور جزئی، شبکه‌های بسته برای اعضایشان نسبت به شبکه‌هایی که تعداد زیادی اتصالات ضعیف برای افراد خارج از شبکه اصلی دارند، فایده کمتری دارند. بیشتر شبکه‌های باز با اتصالات اجتماعی و رشته‌های ضعیف، شانس بیشتری برای دسترسی به ایده‌ها و دست‌آوردهای جدید نسبت به شبکه‌های بسته با رشته‌های طویل فراهم می‌آورد. به بیان دیگر گروهی از دوستان که تنها دارای ارتباط با یکدیگر هستند، اطلاعات و دست‌آوردهای یکسانی را به اشتراک می‌گذارند. اما گروهی از افراد که دارای ارتباط با بخش‌های اجتماعی دیگر هستند شانس بیشتری برای دسترسی به محدوده وسیعتری از اطلاعات دارند.

افراد برای دستیابی به موفقیت، بهتر است که با شبکه‌های گوناگونی ارتباط داشته باشند تا این که ارتباطات زیادی درون یک شبکه داشته باشند. به‌طور مشابه افراد می‌توانند تأثیرگذاری و ایفای نقش به عنوان واسطه در برقراری ارتباط بین دو شبکه که به هم متصل نیستند را تمرین کنند. (این کار پر کردن سوراخ‌های ساختاری نامیده می‌شود)[5]

مثالی از نمودار یک شبکه اجتماعی

مدل‌های انتشار اطلاعات

مدل انتشار مستقل

در این مدل کل شبکه اجتماعی به صورت یک گراف نمایش داده می‌شود که در آن رئوس نشان دهنده افراد و یال‌ها نشا ن دهنده ارتباط میان آن‌ها هستند. برخی از رأس‌ها به صورت پیش‌فرض فعال و بقیه غیرفعال هستند. وزن یال‌ها عددی میان صفر و یک است که نشان دهنده احتمال فعال شدن آن‌ها است. هرگاه راسی مانند ${\displaystyle v}$فعال می‌شود با احتمالی می‌تواند رأس‌های همسایه خود را فعال کند. این احتمال برابر وزن یال ارتباطی میان راس ${\displaystyle v}$و راس ${\displaystyle u}$(راسی که ${\displaystyle v}$شاید بتواند آن را فعال کند ${\displaystyle P(u,v)}$ است. این فعال‌سازی با احتمالی که گفته شد تنها یه بار صورت می‌گیرد، به این معنی که اگر با احتمال مربوط راس ${\displaystyle v}$نتوانست راس ${\displaystyle u}$را فعال کند دیگر راس ${\displaystyle v}$شانسی برای اثرگذاری بر راس ${\displaystyle u}$نخواهد داشت.

مدل حد آستانه خطی

در این مدل نیز مانند مدل انتشار مستقل، شبکه اجتماعی با یک گراف مدل می‌شود که افراد به صورت راس و ارتباط میان افراد به صورت یال نمایش داده می‌شود. از طرفی هر راس دارای دو وضعیت فعال و غیرفعال است. احتمال اثرگذاری فرد ${\displaystyle v}$بر فرد ${\displaystyle u}$را با وزن بین دو یال، که با ${\displaystyle bv,w}$ نمایش می‌دهیم، بیان می‌شود. این وزن یا همان احتمال به گونه‌ای است که باید مجموع جمع همسایه‌ها کمتر از ۱ باشد: هر راس ${\displaystyle v}$دارای یک حد آستانه است که بین بازه [۰٬۱] به صورت تصادفی انتخاب می‌شود، این مقدار نسبت وزنی همسایگانی از ${\displaystyle v}$ات که باید فعال شوند تا منجر به فعال شدن ${\displaystyle v}$شوند. با داشتن انتخابهای تصادفی برای آستانه‌ها و یک مجموعه از رئوس فعال اولیه (که در این حالت بقیه رئوس کاملاً غیرفعال هستند)، مراحل انتشار به‌طور قطعی در قدم‌های مجزای زیر خواهد بود:

۱- در قدم t کل رئوسی که در قدم t-1 فعال بودند، به صورت فعال باقی خواهند ماند. ۲- راس ${\displaystyle v}$را در صورتی فعال می‌کنیم که جمع وز نهای همسایگان فعال آن حداقل ${\displaystyle \Theta v}$ باشد:[6]

شبکه اجتماعی مرکز محور

تأثیرگذاری

شبکه‌های اجتماعی برای بررسی چگونگی تأثیرات متقابل میان تشکیلات، توصیف بسیاری از اتصالات غیررسمی که مجریان را به یکدیگر متصل می‌کنند، نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند و در این زمینه‌ها نیز به خوبی برقراری ارتباطات فردی میان کارمندان در سازمان‌های مختلف عمل می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی نقش کلیدی در موفقیت‌های تجاری و پیشرفت‌های کاری ایفا می‌کنند. شبکه‌ها راه‌هایی را برای شرکت‌ها فراهم می‌کنند که اطلاعات جمع‌آوری کنند، از رقابت بپرهیزند و حتی برای تنظیم قیمت‌ها و سیاست‌ها با هم تبانی کنند.[7]

گردشگری

نتایج مطالعات در حوزه سیاستگذاری گردشگری نشان می‌دهد شبکه‌های اجتماعی به واسطه تأثیرگذاری روی متغیرهای رفتاری بر جذب گردشگران خارجی به مقاصد گوناگون تأثیرگذار هستند و می‌توان از این شبکه‌ها به منظور شکل‌گیری اعتماد و کاهش ریسک تصمیم‌گیری کاربران در انتخاب یک مقصد خاص گردشگری بهره گرفت.[1]

خودسانسوری

شبکه‌های اجتماعی می‌توانند موجب ایجاد نگرانی در کاربرانشان در مورد واکنش دیگر اعضای شبکه شوند و به این طریق افراد را از ابراز نظر در مورد موضوعات مهم بازدارند.[8]

شبکه‌های اجتماعی مجازی

تحلیل

فضای مجازی، امکان شکل‌گیری اجتماعات جدید از کاربران را فراهم می‌کند. از زمان فردیناند تونیس و تلاش او برای تعریف دو گونه تجمع انسانی یعنی «اجتماع» (گزلشافت) در مقابل «جامعه» (گمنشافت) به بعد همه متفکران علوم اجتماعی و فرهنگی «رو در رو بودن»، «محدودیت تعداد»، و «ابتناء بر روابط عاطفی و نه روابط عقلانی» را از خصائص بنیادی اجتماع عنوان کرده‌اند.

هر چند روابط کاربران فضای مجازی رابطه‌ای با واسطه و نه رو در رو است اما بسیاری از پژوهشگران اینترنت تمایل دارند از اصطلاح «اجتماع» برای اشاره به جمع کاربران استفاده کنند.

شبکه‌های اجتماعی مجازی مانند فیس‌بوک در بین مردم جهان محبوبیت بالایی کسب کرده‌اند. این شبکه‌های اجتماعی در عین حال که فضایی برای یافتن دوستان جدید یا قدیمی هستند، جایی برای تبادل نظر هستند که در آن‌ها افراد عقاید و نظرات خود را با هم به اشتراک و بحث می‌گذارند.

اهمیت و محبوبیت شبکه‌های اجتماعی مجازی، در آینده بیش از این هم اهمیت پیدا می‌کند؛ زیرا در دنیای حقیقی هیچ‌گاه افراد علاقه‌مند، موضوعات موردعلاقه خود را به این گستردگی نمی‌یافتند.

نمودار شبکه اجتماعی، سطح مزو

شرکت‌ها و نهادها

استفاده از خدمات شبکه‌های اجتماعی، روزبه‌روز محبوبیت بیشتری پیدا می‌کند. هم‌اکنون سایت‌های شبکه‌های اجتماعی، بعد از درگاه‌های وب بزرگی مانند یاهو! یا ام‌اس‌ان و موتورهای جستجوی وب مانند گوگل، تبدیل به پراستفاده‌ترین خدمت اینترنتی شده‌اند.

ناسا هم برای جذب جوانان علاقه‌مند به موضوعات هوافضا، یک شبکه اجتماعی را بر پایه استانداردهای نسل آینده وب و تنظیمات سایت خود راه‌اندازی کرد. این شبکه اجتماعی با نام «مای ناسا» بخش‌های بسیار پیشرفته‌ای دارد که کاربران می‌توانند از طریق آن‌ها تصاویر و تفکرات خود را دربارهٔ موضوعات فضایی با سایر کاربران به‌اشتراک بگذارند. مای ناسا یک نمونه بسیار اصلی از شبکه‌های اجتماعی است و یک محیط مجازی را می‌سازد که در آن کاربران می‌توانند تمام موضوعات و مقولات مورد نظر و شخصی خود را جمع‌آوری کنند. کاربران می‌توانند در این شبکه اجتماعی جدید برای خود وبلاگ درست کنند و از وبلاگ‌هایی نظیر وبلاگ یکی از مدیران ناسا که روایت بسیار شگفت‌انگیزی را از مأموریت‌های فضایی خود نقل کرده‌است، استفاده کنند.

شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص آن‌هایی که کاربردهای معمولی و غیرتجاری دارند، مکان‌هایی در دنیای مجازی هستند که مردم خود را به‌طور خلاصه معرفی می‌کنند و امکان برقراری ارتباط با همفکرانشان را در زمینه‌های مختلف مورد علاقه فراهم می‌کنند. البته در بعضی از این موارد مثل مای‌ناسا سمت و سوی اصلی این علایق (فضا) مشخص است.

در ایران

در ایران عضویت در شبکه‌های اجتماعی جرم تلقی نمی‌شود و جرم انگاشتن به نوع فعالیت شبکه و فرد وابسته است.[9][10] بر اساس قانون جرایم رایانه‌ای اصل بر آزادی است و شهروندان از تمامی امکانات اینترنت می‌توانند استفاده کنند اما این اصل استثناهایی دارد که عمدتاً در قانون جرایم رایانه‌ای آمده‌است ارتکاب این ممنوعیت‌ها جرم و قابل مجازات است.[11]

گرچه آمار دقیقی ازرسانه‌های اجتماعی درایران موجود نیست اما حدود ۶۰۰ مورد تحت عناوین شبکه‌های اجتماعی، جوامع مجازی، «میکروبلاگینگ»، «موبلاگینگ»، «تالار گفتگو»، و «اتاق گفتگو» درکشور ایجادشده‌است و این نشان از رونق این‌گونه وبگاه‌ها در ایران است.[12]

نمونه‌ای از شبکه تصادفی و آزاد-مقیاس. هر گراف ۳۲ گره و ۳۲ اتصال دارد. به موقعیت هاب‌ها (نقاط خاکستری) در شبکه آزاد-مقیاس توجه شود.

فرهنگ استفاده

پیش از اشاعه و ترویج هر امکاناتی در هر جامعه نیاز است تا فرهنگ استفاده از آن ذکر شود. چه بسا امکانات و وسایلی که جهت رفاه در جامعه بودند اما با فقدان فرهنگ استفاده از آن مضراتش بیشتر از منفعتش شده‌است. در حال حاضر گستردگی شبکه‌های مختلف اجتماعی در جامعه باعث شده، نظارت بر آن را با مشکلات بیشتری مواجه کند تا جایی که تشخیص اخبار کذب از واقعیت را در آن بسیار سخت می‌کند. این در حالی است که انتشار اخبار نادرست خصوصاً در زمینه سلامت، و پیروی کورکورانه از اخبار دروغ، می‌تواند خطرات و خسارت‌های جبران‌ناپذیری به بار آورد.[13]

علاوه بر این، مردم کشورهای مختلف فرهنگ و برداشت‌های متفاوتی از رفتار درست و نادرست در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی دارند که آگاهی از آنها می‌تواند باعث ایجاد روابط بهتر در شبکه‌های اجتماعی شود.[14]

مضرات

• مانند اعتیاد به دیگر چیزها، حتی در مواقعی که کاربر از شبکه‌های اجتماعی متنفر است، نمی‌تواند آن را ترک کند.[9]
• از سوی دیگر، با وجود اینکه شبکه‌های اجتماعی می‌توانند حافظه کاربران را تقویت کند، اما استفاده بیش از اندازه می‌تواند باعث تضعیف حافظه و کاهش تمرکز شود.[9]
• به دنبال مقایسهٔ دائمی کاربر با دیگر کاربران، شبکه‌های اجتماعی اگر به صورت مداوم مورد استفاده باشد، می‌تواند بر اعتماد به نفس جوانان، اثر مخربی داشته باشد.[9]

جستارهای وابسته

• فهرست شبکه‌های مجازی دارای بیشترین کاربران فعال

پانویس

1. «شبکه‌های اجتماعی و تأثیرگذاری استراتژیک در صنعت گردشگری». دنیای اقتصاد. ۲۱ آبان ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۳.
2. Linton Freeman, The Development of Social Network Analysis. Vancouver: Empirical Pres, 2006.
3. Wellman, Barry and S.D. Berkowitz, eds. , 1988. Social Structures: A Network Approach. Cambridge: Cambridge University Press.
4. Freeman, Linton. 2006. The Development of Social Network Analysis. Vancouver: Empirical Pres, 2006; Wellman, Barry and S.D. Berkowitz, eds. , 1988. Social Structures: A Network Approach. Cambridge: Cambridge University Press.
5. Scott, John. 1991. Social Network Analysis. London: Sage.
6. اهل بیگی، پژمان. , 1390. بررسی گسترش اثرگذاری در شبکه اجتماعی دانشگاه: صنعتی شریف.
7. Wasserman, Stanley, and Katherine Faust. 1994. Social Network Analysis: Methods and Applications. Cambridge: Cambridge University Press.
8. «چگونه شبکه‌های اجتماعی خودسانسوری آنلاین را ترغیب می‌کنند؟». رادیو فردا. ۲۰۱۴-۰۹-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۰۸.
9. «#از ما بپرس؛ چطور اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی را ترک کنیم؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۳ خرداد ۱۳۹۶.
10. «عضویت در شبکه‌های اجتماعی جرم نیست اما استفاده از فیلترشکن چرا!». خبرگزاری دانشجو. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۹ مه ۲۰۱۵.
11. «آیا عضویت در فیس بوک جرم است؟». تبیان. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۹ مه ۲۰۱۵.
12. کتاب شبکه‌های اجتماعی
13. «انتشار اخبار جعلی در حوزه سلامت؛ رایج‌ترین شایعات شبکه‌های اجتماعی». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۹ دی ۱۳۹۵.
14. Gupta, Manjul; Uz, Irem; Esmaeilzadeh, Pouyan; Noboa, Fabrizio; Mahrous, Abeer A.; Kim, Eojina; Miranda, Graça; Tennant, Vanesa M.; Chung, Sean; Azam, Akbar; Peters, Anicia; Iraj, Hamideh; Bautista, Virginia B.; Kulikova, Irina (2018). "Do cultural norms affect social network behavior inappropriateness? A global study". Journal of Business Research. Elsevier BV. 85: 10–22. doi:10.1016/j.jbusres.2017.12.006. ISSN 0148-2963.

منابع