محمد بن بکران
محمد بن بکران مشهور به پیر بکران یکی از عرفاً و مدرسین مشهور قرن هفتم هجری است.
وی در شهری که به نام او پیربکران نامیده می‌شود در جنوب اصفهان در زمان سلطنت محمد خدابنده الجایتو بنا شده است. بقعه پیربکران، محل تدریس و اشاعه مرام صوفی گری وعرفان توسط پیر بکران بوده است و مریدانش به پاس مقام علمی و مذهبی وی پس از وفاتش آرامگاه پیر را بنا نهادند و در واقع شهر پیر بکران شهرت خود را مدیون اوست. در حال حاضر مزار او و گچ برهنرمند بنا محمد شاه نقاش در کنار هم در داخل این بقعه کنار چله خانه بنا قرار دارد. این بقعه در نوع خود از بناهای بی نظیر تاریخی استان اصفهان و کشور مربوط به دوره ایلخانی است که کارشناسان، ارزش هنری و نوع معماری بکار رفته در گچ بری‌ها و کاشیکاری‌های محراب و چگونگی تلفیق چند نوع خط و نقش را بی نظیر می‌دانند. بنای اصلی بقعه طبق کتیبه‌های آن، بین سالهای ۷۰۳ (سال وفات پیربکران) تا ۷۱۲ ساخته شده است،[1] اما در این محل پیش از آن نیز شبستانی گنبددار وجود داشته که احتمالاً مزار یکی از شخصیتهای برجسته محلی بوده است. همچنین کاشی جلاداری به تاریخ ۶۹۸ در آن یافت شده است.[2][3]
معماری بنای آرامگاه
این بنای تک ایوانی، از نظر سبک معماری شبیه به معماری دوره ساسانی و یادآور طاق کسری است، ولی طاق ایوان به جای این‌که مانند طاقهای دوره ساسانی هلالی باشد، نوک دار است.[4] مصالح اصلی بنا سنگ، آجر، گچ و کاشی‌های لعابدار منحصر به فردی است که در شکل‌های گوناگون و رنگهای معروف ایرانی یعنی نیلی و آبی پارسی منحصراً برای این بنا ساخته شده است. کل اثر متشکل است از دالان ورودی، یک ایوان بزرگ طاق دار، فضای آرامگاهی و چله خانه. ایوان از چهار جانب محصور و فقط بالای ضلع جنوبی آن که محراب نفیسی در آن واقع شده، باز است. معلوم است که در ابتدا مکان آرامگاه نیز جزئی از محوطه ایوان بوده است و بعدها انتهای ایوان را با دیوار مشبکی محصور و بخشی از این ایوان وسیع را به مقبره تبدیل کرده‌اند. سقف این صحن بلند است و در اطراف آن ایوانچه‌ها و غلام گردشهایی وجود دارد.[5] ضلع شرقی و غربی ایوان به قرینه دارای دو جرز و یک طاقنمای کوچک است. محراب این مجموعه از بهترین محراب‌های منقوش گچی در دوره اسلامی است و کل مجموعه از لحاظ تزئینات کم‌نظیر است. خطوط و کتیبه‌ها اغلب با خط کوفی و ثلث گچبری شده‌اند و مضمون آن‌ها بیشتر، آیات و صلوات بر ائمه علیهم‌السلام و توصیف محمدبن بکران است.[6] نام گچبر هنرمند این بقعه، محمدشاه نقاش، بر روی یکی از کتیبه‌های آن آمده است.[7] متأسفانه در حال حاضر فعالیت یک شرکت معدنی در نزدیکی این بنا و متعاقب آن استفاده از مواد منفجره به جهت استخراج آهک، باعث ایجاد شکستگی‌ها و ترکهای زیادی بر روی دیواره‌ها و فروریختن گچبری‌ها وکاشیکاری‌های بنا شده است و این فاجعه رو به افزایش است.
نگارخانه
سنگ مزار پیر بکران و محمد شاه نقاش
بخشی از کاربندی و تزیینات آرامگاه پیر بکران
غلامگردش فوقانی منتهی به محرابچه ای کوچک
نمونه ای از خطوط و نقوش در هم تافته که زمانی رنگین بوده‌اند
جستارهای وابسته
منابع
- لطف‌الله هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ج۱، ص۲۵۲–۲۵۳، اصفهان ۱۳۴۴ ش.
- دونالد نیوتن ویلبر، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ج۱، ص۱۳۲، ترجمه عبدالله فریار، تهران ۱۳۶۵ش.
- معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبدالله فریار، تهران ۱۳۶۵ش.
- آرتور اپهام پوپ، معماری ایران: پیروزی شکل و رنگ، ج۱، ص۲۲۲، ترجمه کرامت الله افسر، تهران ۱۳۶۵ش.
- ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان، ج۱، ص۸۵۰، تهران ۱۳۵۲ش.
- لطف‌الله هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ج۱، ص۲۵۳–۲۶۳، اصفهان ۱۳۴۴ ش.
- لطف‌الله هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ج۱، ص۲۵۶، اصفهان ۱۳۴۴ ش.
