نفس
نَفْس در لغت به معنی جان، روح، روان و نشاندهنده زنده بودن است.[1] در علوم اسلامی و قرآن، به عنوان جهت‌دهنده حرکت و اندیشه انسان شناخته می‌شود و بسیاری از کردارها و رفتارهای انسان به پیروی از نفس او شکل می‌گیرد. در قرآن به چهار گونه نفس انسانی اشاره شده‌است.[2] در تعریفی از نفس آمده است؛ نفس آن چیزی است که تعیین موجودیت می‌کند در ظاهر و باطن و نشانه اش این است که خواسته دارد.[3]
- نفس امّاره (روان بَدفَرما)[4]: در آیه ۵۳ از سوره یوسف به این نفس اشاره شده‌است. نفس اماره انسان را بسوی کارهای زشت هدایت می‌کند.[5]
- نفس لَوّامه (روان سرزنشگر): در آیه ۲ سوره قیامت به این نفس اشاره شده‌است. این نفس انسان را بخاطر اعمال زشتی که مرتکب می‌شود، سرزنش می‌کند. از این نفس به وجدان تعبیر شده‌است. بر اثر تکرار کردارهای زشت و گناهان، این نفس کارکرد خود را از دست می‌دهد.
- نفس مُلهَمه (روان الهام‌گیرنده): در آیه ۷ و ۸ سوره شمس به این نفس اشاره شده‌است. این نفس، موجب نوعی پیوند میان انسان و عالم غیب است و از عالم غیب به آن الهام می‌شود.
- نفس مُطمَئنّه (روان بی‌گمان): در آیه ۲۷ سوره فجر، به این نفس اشاره شده‌است. این نفس متصل به خدا است و به واسطه این پیوند، دارای اطمینان است. کسی که این نفس در او بیدار می‌شود، راه و روش خود را می‌یابد و به دنبال یقین حرکت می‌کند.
در نوشته‌های اسلامی گونه‌های دیگری از نفس را نیز ذکر می‌کنند:
- نفس راضیه (روان خرسند): در این مرحله، جان فرد از آن‌چه بر او می‌گذرد خرسند است.
- نفس مَرضیه (روان خرسندی‌یافته): جانی که خدا از او خرسند است.
- نفس صافیه (روان پالوده): جانی که به کمال رسیده‌است.
دسته بندی انواع نفس
نفس (ذهن)
نفس (صورت خیالی در عالم مثال منفصل که جدای از نفس کل نیست)
نفس (نفس مُدرک)
نفس (نفس ناطقه)
نفس (نفس عارض)
نفس (نفس به لحاظ اخلاقی؛ اماره، لوامه، مطمئنه)
نفس (نفس واحده)[6]
قوای نفس
از نظر فارابی، نفس دارای پنج قوه است:
- غاذیه: این قوه که امور مربوط به تغذیه بدن را بر عهده دارد، خود از چند قوه فرعی تشکیل شده‌است: هاضمه، مُنمیه، مولّده، جاذبه، ماسکه، ممیزه و دافعه.
- حاسه:مقصود از این قوه، همان نیرویی است که به ادراک دیدنیها، شنیدنیها، بوییدنیها، چشیدنیها و لمس کردنیها می‌پردازد.
- متخلیه: این قوه در صورتهای حسی تصرف می‌کند و با ترکیب کردن آن‌ها با یکدیگر یا تجزیه‌شان، چیزهایی پدید می آورد که ممکن است بهره ای از واقعیت نداشته باشند.
- نزوعیه: نیرویی است که شوق و کراهت را در وجود انسان برمی‌انگیزد و به پدیده‌هایی چون ترس، غضب، خشنودی،فرار و جستجو می انجامد.
- ناطقه: آدمی به یاری این قوه به تعقل می‌پردازد و زشت را از زیبا جدا می‌سازد. این قوه خود به نظری و عملی تقسیم شده‌است.[7][8]
منابع
 |
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به نفس در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
- لغتنامه دهخدا. «نفس». دریافت‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۰۹.
- حسینعلی منتظری (۱۳۸۷)، «اخلاق»، اسلام، دین فطرت، تهران: نشر سایه، ص. ۳۱۴ تا ۳۱۶، شابک ۹۶۴-۵۹۱۸-۶۱-۸
- دژاکام، حسین (۱۳۷۷). عبور از منطقه 60 درجه زیر صفر. پرشکوه.
- «بررسی و تحلیل نفس بدفرما در حدیقه و مثنوی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۶.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۱۵.
- فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن عربی ، تاليف دكتر گل بابا سعيدی – تهران : انتشارات زوار1387.
- الفارابي، أبو نصر. آراء أهل المدينة الفاضلة ومضاداتها. دار ومكتبة الهلال للطباعة والنشر. صص. ۸۷.
- جمعی از نویسندگان زیر نظر دکتر محمد فنایی اشکوری (۱۳۹۲). درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی (جلد اول). تهران: سمت. صص. ۲۲۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۳۰-۹۵۰-۱.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.