اینترنت در ایران

از آنجا که از دید طراحان پروتکل دروازه‌ای مرزی اینترنت مجموعه‌ای از سامانه‌های خودگردان است،[1] اینترنت در ایران را از نظر فنی می‌توان مجموعه سامانه‌های خودگردان ایرانی و با مدیریت ایرانی تعریف کرد.[2] اما این عبارت در این مقاله به کلیهٔ جنبه‌های مرتبط به ایجاد، توسعه و استفاده از شبکه‌های رایانه‌ای تحت مجموعه پروتکل اینترنت در ایران که آن را از اینترنت به معنای عام مشخص و متمایز می‌کند و شامل امور فنی، ساختارهای حقوقی و اداری، دسترسی، خدمات، کاربری و نیز آثار و چالش‌های ناشی از آن می‌شود نیز اطلاق می‌گردد. تجربه کاربری کاربران اینترنت در ایران و وبگاه‌هایی که در ایران پربازدیدتر هستند به صورت متقابل به ساختار و ماهیت اینترنت ایران شکل داده و از آن تأثیر می‌پذیرند.

اینترنت
تصور پروژه آپت از مسیریابی از طریق بخشی از اینترنت
عمومی دسترسی  · فیلترینگ شکاف دیجیتالی دموکراسی الکترونیکی حقوق دیجیتال آزادی اطلاعات بی‌طرفی شبکه دسترسی سراسری به اینترنت محرمانگی فهرست رویدادهای اینترنتی تاریخ ستارگان اینترنت
راهبری آیکان نیروی ضربت مهندسی اینترنت جامعه اینترنت
زیرساخت سامانه نام دامنه پروتکل انتقال ابرمتن پروتکل اینترنت (آی‌پی) مجموعه پروتکل اینترنت (تی‌سی‌پی/آی‌پی) رساننده خدمات اینترنتی نشانی پروتکل اینترنت پروتکل پاپ قرارداد ساده نامه‌رسانی
خدمات وب‌نوشت‌ها رایانامه اشتراک پرونده · انتقال پرونده بازی‌ها · پیام‌رسانی فوری پادکست‌ها · خرید · تلویزیون صدا روی پروتکل اینترنت وب جهان‌گستر (جستجوی وب)

اینترنت در ایران در سطح جامعه اکثراً محدود به وب‌گردی و ارتباطات راه‌دور و در دانشگاه‌ها تحقیقات علمی است و تجارت الکترونیک به علت نبود زیرساخت‌ها و قوانین لازم در سطح محدودی ارائه می‌گردد. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که تجارت الکترونیکی و وبگاه‌های تجاری ایران در سطح منطقه پربازدیدتر از کشورهای همسایه هستند.[2] برای کارهای دیگری مثل رزرو اینترنتی هتل‌ها، بلیت‌های چارتری و تورها، خانه معلم برای فرهنگیان، بلیت قطارهای نوروزی، بلیت هواپیماها و کشتی‌ها، ثبت نام اینترنتی و استفاده از ایمیل نیز از اینترنت استفاده می‌شود.

در سال ۱۹۹۳ (معادل ۱۳۷۲ هجری خورشیدی)، ایران به اینترنت متصل شد.[3] از آن زمان، تعداد کاربران اینترنت در ایران روند فزاینده‌ای داشته‌است. اما بر اساس آمار ۲۰۱۸، ایران به لحاظ سرعت اینترنت در دسترسی برای کاربران خانگی، در بین ۲۰۷ کشور در جایگاه ۱۱۸ قرار داشت.[4] طبق آمار اسپیدتست در سال ۲۰۱۹ سرعت اینترنت موبایل ایران در رده ۵۶ و سرعت اینترنت ثابت ایران در رده ۱۳۰ جهان قرار دارد.[5]

کاربران اینترنت در ایران هم از فیلترینگ اعمال‌شده توسط نهادهای دولتی و هم از فیلترینگ معکوس اعمال‌شده توسط شرکت‌های وابسته به کشورهایی که ایران را تحریم کرده‌اند، رنج می‌برند.

پیشینه

گاهشمار اینترنت در ایران
رویدادهای مهم اینترنت در ایران در گذر زمان
۱۳۶۸	اولین شبکهٔ بیت‌نت در ایران تاسیس شد.
۱۳۷۲	اینترنت همگانی شروع به کار کرد.
۱۳۷۵	ارتباط اینترنت ماهواره‌ای با سرعت ۱۲۸ و سپس ۵۱۲ کیلوبیت در ثانیه ارائه شد.
۱۳۸۳	رساننده‌های خدمات اینترنتی در ایران شروع به کار کردند.
۱۳۸۴	اولین مرکز جامع خدمات کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی تاسیس شد.
۱۳۸۵	ستاد ساماندهی پایگاه‌های اینترنتی ایران شروع به کار کرد.
۱۳۸۶	ضریب نفوذ اینترنت در ایران به حدود ۳۴٫۹ رسید.
۱۳۸۶	خدمات اینترنت روی تلفن همراه ارائه شد.
۱۳۸۹	دو درصد کاربرها از اینترنت پرسرعت ای‌دی‌اس‌ال استفاده می‌کردند.
۱۳۸۹	از نظر سرعت اینترنت ایران از میان ۱۵۲ کشور در رتبه ۱۴۴ قرار داشت.
۱۳۹۰	ضریب نفوذ اینترنت در ایران به حدود ۴۳ رسید.
۱۳۹۰	شروع به کار شبکه ملی اطلاعات تا ۶ ماه آینده اعلام شد.
۱۳۹۰	شرکت‌های گوگل و شرکت اپل فیلترینگ معکوس را کاهش دادند.
۱۳۹۱	اولین مرحله از اینترنت ملی شروع به کار کرد.
۱۳۹۱	مجموع پهنای باند اینترنت ایران برابر با ۴۶۷ اس‌تی‌ام-۱ بود.
۱۳۹۱	از نظر سرعت اینترنت ایران از میان ۱۷۸ کشور در رتبه ۱۶۴ قرار داشت.
۱۳۹۷	از نظر سرعت اینترنت ایران از میان ۲۰۰ کشور در رتبه ۱۴۵ قرار داشت.
۱۳۹۸	از نظر سرعت اینترنت ایران از میان ۲۰۷ کشور در رتبه ۱۱۸ قرار داشت.
۱۳۹۹	ضریب نفوذ اینترنت در ایران به بیش از ۹۴ درصد رسید.

پیش از ایجاد شبکه اینترنت، نسل قبلی شبکه‌های رایانه‌ای جهان‌گستر به نام بیت‌نت در دنیا به کار می‌رفت. به گفتهٔ سیاوش شهشهانی، قائم‌مقام سابق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، این مرکز در ایران در سال ۱۳۶۸ ه‍.خ (معادل ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۰) برای اولین بار به شبکهٔ بیت‌نت متصل شد؛ هدف این کار ارتباط علمی و پژوهشی با دانشگاه‌های دنیا بود.[6] شبکهٔ بیت‌نت با شبکهٔ اینترنتی که امروز استفاده می‌شود تفاوت‌های بسیار داشت. استفادهٔ اصلی که از آن می‌شد دریافت و ارسال نامه‌های الکترونیکی بود. سیاوش شهشهانی، قائم‌مقام آن زمان پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، در مصاحبه‌ای می‌گوید: «وقتی عضویت ما را تصویب کردند یک بند جدید هم به تعهدات اعضا اضافه کردند و آن این که از شبکه برای تبلیغات مذهبی استفاده نشود.»[7] یکی دیگر از تعهدات این بود که هیج عضوی نباید جلوی عبور اطلاعات از کشوری به کشور دیگر را بگیرد. محمد جواد لاریجانی فردی بود که تعهدات لازم برای برقراری این اتصال را پذیرفت و توافق‌نامه را امضا کرد. مرکز در ابتدا از طریق اتصال با شماره‌گیری و با استفاده از خط تلفن به دانشگاهی در اتریش متصل شد. پس از آن یک خط استیجاری با دانشگاه وین برقرار شد. این اتصال از سال ۱۹۹۳ به شکل رسمی درآمد.

اینترنت به صورت عمومی از حدود سال‌های ۱۹۹۳ (معادل ۱۳۷۲ ه‍.خ) برای استفاده‌های دانشگاهی وارد ایران شد.[8] پژوهشگاه دانش‌های بنیادی اولین مرکزی بود که به سمت استفاده از اینترنت گام برداشت و از طریق دانشگاه وین به اینترنت متصل شد.[7] در ابتدا خدمات اتصال به اینترنت فقط به کاربران دانشگاهی داده می‌شد. استفادهٔ عمومی از اینترنت برای نخستین‌بار توسط شرکت ندا رایانه فراهم آورد.[9]

نقش مخابرات

به گفتهٔ سیاوش شهشهانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت ایران نیز از مخالفان گسترش شبکه اینترنت در ایران بود. به گفته وی مخابرات اینترنت را موضوعی موقت و مد روز می‌دانست و در پی گسترش شبکه X.۲۵ در ایران بود. این مخالفت‌ها مدت‌ها ادامه یافت و تا حدودی گسترش اینترنت در ایران را در سال‌های اول کند کرد:

برای اتصال دانشگاه به شبکه، در مرکز تحقیقات ۲ دیدگاه مختلف وجود داشت؛ یکی این که اینترنت را به‌عنوان یک امتیاز ویژه برای مرکز حفظ کنیم. دوم این‌که آن‌ها را در دانشگاه‌ها توزیع کنیم. بالاخره بعد از بحث‌های متوالی، نظریه دوم پیروز شد و دانشگاه‌ها به نوبت به اینترنت وصل شدند. با توجه به این‌که در آغاز اتصال از طریق خط استیجاری بود، به‌طور طبیعی محدودیت‌هایی در دانشگاه‌ها به وجود آمد. برای استفاده از اتصال ماهواره‌ای، مذاکراتی طولانی با مخابرات را پشت سر گذاشتیم و تا پای عقد قرارداد هم رفتیم؛ ولی تصادفاً در همان روزی که بنا بود قرارداد امضا شود، رئیس مخابرات عوض شد. رئیس بعدی هم از امضای قرارداد خودداری کرد. به همین دلیل حدود ۳ سال طول کشید تا اولین ارتباط ماهواره‌ای با سرعت ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه از طریق یک شرکت ایتالیایی برقرار شود. پیش از آن به ترتیب دانشگاه‌های صنعتی شریف و صنعتی اصفهان، مرکز تحقیقات ژنتیک و مرکز زلزله‌شناسی به اینترنت وصل شده بودند. اتصال ۱۲۸ که برقرار شد وضع اینترنت در دانشگاه‌ها کمی بهتر شد. البته ۲ تا ۳ ماه بعد ظرفیت این اتصال به نقطه اشباع رسید برای همین ۸ ماه بعد یعنی اوایل سال ۱۹۹۷ آن را به اتصال ۵۱۲ کیلوبیت در ثانیه ارتقا دادیم.[10]

ساختار فنی

در ایران بیش از ۶۰۰ شرکت ارائه‌کنندهٔ خدمات اینترنت (رسا) فعال هستند که دسترسی کاربران به اینترنت را به شکل‌های مختلفی فراهم می‌کنند.[11] ارزان‌ترین شکل اینترنت در ایران، اینترنت مبتنی بر شماره‌گیری (دایل آپ) است. قیمت اینترنت بر اساس سرعت اتصال و پهنای باند متفاوت است. قیمت اینترنت در ایران گران‌ترین قیمت ممکن در دنیا به نسبت سرعت و کیفیت و حجم دانلود است.[12][13]

پهنای باند

مبادی اینترنت ایران، بر اساس داده‌های سال ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵. اعداد نشانگر پهنای باند هر مبدأ، بر حسب اس‌تی‌ام-۱ هستند؛ هر اس‌تی‌ام-۱ ظرفیتی معادل حدود ۱۵۵ مگابیت در ثانیه دارد.[14]

پهنای باند ورودی به ایران از طریق فیبر نوری تأمین می‌شود.[15] تا سال ۱۳۸۴، قسمت عمدهٔ پهنای باند ایران از طریق کابل دریایی بین جاسک و فجیره تأمین می‌شد که به علت وابستگی به یک ورودی، قطعی‌های عمده در اینترنت ایران به ویژه در ماه دی رخ می‌داد.[16] تا سال۱۳۸۸، ایران تعداد مبادی اینترنت خود را به ۹ عدد افزایش داد[17] به شکلی که با تمام کشورهای همسایه به جز پاکستان، فیبر ارتباطی داشت؛[17] به علاوه ایران در این سال خبر از پیوستن به شبکه فالکون را داد؛ به این ترتیب ظرف پانزده سال بعدی، ایران می‌بایست مستقیماً به شبکه فیبرنوری جهانی (فلگ) بپیوندد.[17] در آبان ۱۳۹۱، مجموع پهنای باند ایران از طریق این ۹ درگاه مختلف برابر با ۴۶۷ اس‌تی‌ام-۱ اعلام شد[18] که معادل ۷۲٬۶۲۷ مگابیت در ثانیه است.[19] این ظرفیت تا پایان سال ۱۳۹۴ به ۳۵۰ گیگابیت بر ثانیه افزایش یافت.[20]

طبق گزارش‌های منتشر شده تا پایان شهریورماه ۱۳۹۵، با نصب ۵۹٬۷۷۳ کیلومتر فیبر نوری بین شهرها، ظرفیت پهنای باند اینترنت ایران به ۶۴۳ گیگابیت بر ثانیه رسید که معادل با ۳۶۰۰ لینک STM1 است.[21] در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۹۵، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از افزایش پهنای باند اینترنت ایران به ۱۰ هزار گیگابیت بر ثانیه تا پایان سال ۱۳۹۵ خبر داد[22] ظرفیت IP داخلی ۶۷۰۰ گیگابیت بر ثانیه و تعداد مشترکان اینترنت در ایران نیز ۴۳ میلیون نفر اعلام شد.[23] پهنای باند ورودی به ایران توسط شرکت ارتباطات زیرساخت تهیه می‌شود و قیمت فروش آن به شرکت‌های توزیع‌کننده خدمات اینترنتی یکی از دلایل قیمت بالای دسترسی به اینترنت در ایران دانسته می‌شود.[24]

در اکتبر ۲۰۰۸ رئیس انجمن شرکت‌های اینترنتی ایران اعلام کرد که کل پهنای باند وارد شده به ایران برابر با مجموع پهنای باند دو دانشگاه در سوئد است[25] و برخی کارشناسان مشکلات شبکهٔ داخلی در ایران را در حدی می‌دانند که حداکثر سرعت مجاز برای دسترسی خانگی به اینترنت (که توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی برابر با ۱۲۸ کیلوبیت در ثانیه معادل ۱۶ کیلوبایت در ثانیه تعیین شده‌است) را در درجهٔ کمتری از اهمیت در مورد محدودیت سرعت دسترسی قرار می‌دهند.

در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۱۰ از میان ۱۵۲ کشور بررسی شده، ایران پس از کشورهایی چون ونزوئلا، نیجریه، بولیوی، عراق، پاراگوئه و جزایر ترک و کایکاس با سرعتی برابر ۰٫۶۱ مگابیت بر ثانیه در رتبه ۱۴۴ قرار گرفت.[26] آمار منتشرشده در مرداد ۱۳۹۰ نیز حاکی از آن بود که از نظر متوسط سرعت اتصال کاربران به اینترنت، ایران در بین کشورهای جهان رتبه پنجم از آخر را داراست.[27] بر اساس آمار دی ۱۳۹۱ ایران به لحاظ سرعت اینترنت خانگی، در بین ۱۷۸ کشور در جایگاه ۱۶۳ قرار گرفته‌است.[4] گزارش سال ۲۰۱۳ خانه آزادی دربارهٔ آزادی اینترنت در نقاط مختلف جهان می‌گوید که از میان ۶۰ کشور مورد مطالعه، ایران بدترین رتبه را در یک سال گذشته داشته‌است.[28]

در بهمن ۱۳۸۹ مخابرات ایران اعلام کرد که از ۲۸ میلیون کاربر اینترنت در کشور، تنها ۷۰۰٬۰۰۰ نفر از اینترنت پرسرعت استفاده می‌کنند و مابقی (۹۸٪) از اینترنت با استفاده شماره‌گیری استفاده می‌کنند.[29] هم‌چنین در بهمن ۱۳۸۹ نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام کردند که محدودیت سرعت اینترنت برای کاربرد خانگی برداشته نخواهد شد.[30]

شبکه ملی اطلاعات

پروژهٔ «اینترانت ملی» یا «شبکه ملی اطلاعات»، پروژه‌ای است که توسط دولت ایران برای انتقال مراکز داده‌ها و میزبانی وبگاه‌های ایرانی به داخل کشور برنامه‌ریزی شده‌است.[31] به گفته یکی از نمایندگان مجلس ایران، اینترانت ملی جایگزینی برای شبکه اینترنت و روشی برای کنترل محتوای اینترنت است و راه‌حل مشکل فیلترینگ و کم کردن سرعت اینترنت خواهد بود.[32] این اظهار نظر، در کنار گفته‌های وزیر ارتباطات وقت که گفته بود «اینترنت ملی جایگزین اینترنت جهانی می‌شود»[33] و گفته‌های مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات که مسدود شدن سرویس‌های رایانامه خارجی نظیر جی‌میل را فرصتی برای حرکت به سمت «ایمیل ملی» تلقی کرده بود[34] این شائبه را برانگیخته که دولت ایران به دنبال جداسازی کامل شبکه اینترنت ایران از شبکهٔ جهانی اینترنت است. پیش از ایران، میانمار و کوبا نیز اقدام به جداسازی شبکهٔ ملی خود از اینترنت کرده بودند و چین نیز در حال اجرای این برنامه بود.[35] با این حال، دیگر نمایندگان مجلس و اشخاص حقوقی، وجود برنامه‌ای برای جدا شدن ایران از اینترنت جهانی را تکذیب کرده‌اند.[36][37]

کمیت و کیفیت دسترسی و استفاده

آمار دسترسی

نمودار رشد کاربران اینترنت ایران، از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱؛ نمودار تعداد کاربران اینترنت به ازای هر ۱۰۰ نفر جمعیت ایران را نشان می‌دهد. منبع: بانک جهانی[38]

در خصوص ضریب نفوذ اینترنت در ایران اختلاف زیادی بین آمارهای اعلام شده از دستگاه‌های ذی‌ربط وجود دارد. به‌خصوص تناقض میان آمارهای مرکز آمار ایران به‌عنوان مرجع رسمی اعلام آمارهای کشور در برنامهٔ پنجم توسعه و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان دستگاه ارائه خدمات اینترنت به کاربران تفاوت فاحش دارد. در سال ۱۳۸۷ با اعلام آمارهای این دو مرجع این تفاوت آشکار شد به‌طوری‌که سازمان آمار ایران ضریب نفوذ اینترنت را ۱۱٫۱ درصد و سازمان فناوری اطلاعات عدد ۳۴٫۹ درصد اعلام کرد، که این تفاوت به تعریف و فرمول محاسباتی برمی گردد.[39] بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده از سوی وزارت ارتباطات بر اساس محاسبه سامانه مدیریت ضریب نفوذ اینترنت مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت (متما)، ضریب نفوذ اینترنت در کشور در شش ماه نخست ۱۳۹۲ عدد ۵۴٫۱۸ درصد است که برمبنای سرویس‌های اینترنتی ارائه شده محاسبه شده‌است. در این محاسبه تعداد کاربران اینترنت در شش ماه نخست امسال را ۴۰ میلیون و ۷۱۸ هزار و ۷۴۰ نفر و تعداد کل مشترکان اینترنت در کشور را ۲۶٬۶۷۶٬۹۴۸ نفر اعلام کرده‌است. از این تعداد بالغ بر ۲۱٫۰۳ درصد کاربران از طریق جی‌پی‌آراس، حدود ۱۲٫۶۲ درصد از طریق ای‌دی‌اس‌ال (شمار مشترکان ضربدر ۲٫۵)، ۹٫۲۳ درصد از طریق دایل آپ، حدود ۸ درصد از طریق فیبرنوری (شمار مشترکان ضربدر ۲٫۵) و تعداد ۳٫۱۸ درصد از طریق وایمکس (شمار مشترکان ضربدر ۲٫۵) است.[40][41] آمار جدیدتر که در سال ۱۳۹۴ منتشر شده نشان می‌دهد که ۳۱٪ مردم ایران به اینترنت دسترسی دارند و ۶۱٪ ایرانیان به تلفن همراه دسترسی دارند (که از طریق ان می‌توانند به اینترنت نسل دوم و سوم و چهارم دسترسی پیدا کنند)؛ بالاترین میزان دسترسی به اینترنت در استان تهران بوده و کمترین دسترسی در استان‌های مرزی از جمله در استان سیستان و بلوچستان گزارش شده‌است؛ در این آمار هر کسی که ظرف یک مدت ۳ ماهه دست کم یک بار به اینترنت دسترسی پیدا کند کاربر اینترنت شمرده می‌شود.[42] همچنین علی‌اصغر عمیدیان، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد، مشترکان اینترنت پرسرعت موبایل در ایران از ۳۶۰ هزار نفر در سال ۹۲ به ۲۸ میلیون نفر در سال ۹۵ رسیده‌است.[43]

برای حل مشکل تفاوت آمار، بناست در سال ۱۳۹۲ طرح آمارگیری ضریب نفوذ اینترنت توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران با همکاری مرکز آمار ایران به‌عنوان متولی اجرای آمارگیری‌های ملی در کشور و با هماهنگی و مشاوره اداره آمار و اطلاعات اتحادیه جهانی مخابرات اجرا شود. به گفته علیرضا رضایی مدیرکل دفتر صنعت، معدن و زیربنایی مرکز آمار کشور مبنای تعریف این مرکز از کاربران اینترنت، استناد به دستورالعمل توصیه شده و استاندارد توسط اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) است که طبق آن کاربر اینترنت به کسی اطلاق می‌شود که در طول سه ماه گذشته، حداقل یک بار از اینترنت استفاده کرده باشد. وی می‌گوید «مدل مدنظر سازمان فناوری اطلاعات به این صورت است که تعداد مشترکین اینترنت را با استفاده از یک مدل خاص، به کاربر اینترنت تبدیل می‌کنند. به‌عنوان مثال، اگر یک خانوار دارای خط ای‌دی‌اس‌ال باشد، به‌طور متوسط باید ۳ الی ۴ نفر از آن استفاده کنند که در نهایت با استفاده از این مدل و ضرب کردن خطوط اینترنت در تعداد افراد خانوار، تعداد مشترکان را به تعداد کاربران اینترنت تبدیل می‌کنند که استفاده از این روش، ایراداتی دارد.» و می‌افزاید «مهم‌ترین اختلافی که مرکز آمار ایران با سازمان فناوری اطلاعات داشت که در حال حاضر برطرف شده، این است که آن‌ها می‌گفتند که به تعداد استفاده‌ای که یک نفر از اینترنت در منزل یا محل کار یا دانشگاه می‌کند، یک کاربر جداگانه حساب می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر من به‌عنوان کاربر اینترنت در محل کار، منزل و دانشگاه به اینترنت دسترسی داشته باشم، نه یک کاربر بلکه سه کاربر محسوب می‌شوم در صورتی که این تعریف مغایر با تعریف سازمان ITU است. اختلاف دوم به استفاده این سازمان از روش مدل مبنا که بر یک سری از فرض‌ها استوار است، برمی‌گردد. این فرض‌ها ممکن است باعث ایجاد انحراف در نتایج شوند اما در روش مورد استفاده توسط مرکز آمار ایران که مبتنی بر روش مشاهده است، احتمال وجود خطا در آمارگیری صورت گرفته، وجود دارد اما سعی می‌کنیم آن را کنترل کنیم.»[44]

از سوی دیگر در آبان‌ماه ۱۳۹۲ علی اصغر انصاری (معاون سازمان فناوری اطلاعات) از رشد انتقال میزبانی وبگاه‌های اینترنتی به داخل کشور با رقم ماهانه ۳ تا ۵ درصد خبر داد و اظهار داشت: از میان ۵۰۰ وبگاه اینترنتی که بیشترین بازدید را در میان ایرانی‌ها به خود اختصاص داده‌اند، ۴۳۶ وبگاه ایرانی و مابقی غیرایرانی هستند که از این تعداد بالغ بر ۲۸۷ وبگاه در داخل کشور میزبانی می‌شوند.[45]

در دهه ۱۳۸۰ مهم‌ترین روش دسترسی به اینترنت در ایران دسترسی از طریق شماره‌گیری تلفنی بوده‌است. کاربران می‌توانند از شرکت‌های ارائه‌کنندهٔ خدمات اینترنتی اشتراک مدت‌دار (بر حسب ساعات استفاده از اینترنت یا بر حسب روزهای مجاز برای دسترسی به اینترنت) خریداری کنند، یا این که از کارت اینترنت استفاده کنند. این کارت‌ها را می‌توان از دکه‌های مطبوعاتی یا کافی‌نت‌ها خرید.[46] گونهٔ دیگری از دسترسی با شماره‌گیری در ایران وجود دارد که به اینترنت هوشمند معروف است. در این روش کاربر با تماس با شماره‌هایی ۱۰ رقمی که همگی با ۹۰۹ آغاز می‌شوند، بدون واردکردن نام کاربری و گذرواژه به اینترنت متصل می‌شود. اینترنت هوشمند جزو خدمات شبکه هوشمند مخابرات ایران به حساب می‌آید و هزینهٔ ارتباط با اینترنت از این طریق طبق تعرفهٔ مخابرات ایران (دقیقه‌ای ۵۰ ریال[47]) به صورت حساب مشترک خط تلفن افزوده می‌شود.

از اوایل دههٔ ۱۳۸۰ دسترسی به ای‌دی‌اس‌ال نیز در ایران فراهم شد، اگرچه استفاده از آن برای همهٔ کاربرها مقدور نبود. به‌طور ویژه، استفاده از تکنولوژی پی‌سی‌ام که با هدف افزایش ضریب نفوذ تلفن در ایران انجام شد، باعث شده که عدهٔ قابل توجهی از مشترکین تلفن نتوانند از خط تلفن خود برای ارتباط ای‌دی‌اس‌ال استفاده کنند.[48] گذشته از این، طبق مصوبات اخیر «کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی» در ایران، اشتراک‌گذاری با نسبت ۱ به ۱۰ در ایران عملاً مجاز شناخته شده که باعث افت کیفیت خطوط ای‌دی‌اس‌ال می‌شود.[49] همچنین برخی شرکت‌های ارائه‌دهندهٔ خدمات اینترنتی اقدام به ارائهٔ خدمات اینترنت بی‌سیم نظیر وای‌مکس کرده‌اند.[50] همچنین قرار است که در آینده اتصال منازل به اینترنت با پهنای باند ۲۰ مگابیت در ثانیه از طریق فیبر نوری میسر شود.[51]

از سال ۲۰۰۷،[52] سه شرکت همراه اول و ایرانسل و تالیا خدمات اینترنت روی تلفن همراه را نیز ارائه می‌کنند.[53] این شرکت‌ها اینترنت را به صورت جی‌پی‌آراس یا سرعت داده افزایش یافته برای تحول جی‌اس‌ام ارائه می‌کنند و در کنار آن خدمات دیگر مبتنی بر اینترنت (از جمله بانکداری اینترنتی با کمک تلفن همراه) را نیز برای دارندگان تلفن همراه ارائه می‌کنند.[54] آخرین گزارش‌ها در سال ۲۰۱۳ وضعیت دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران نشان می‌دهد که تنها چهار درصد جمعیت کشور کاربر اینترنت پرسرعت با فناوری سیمی همچون ای دی اس ال و حدود ۱/۴درصد با فناوری بی‌سیم مانند وایمکس و موبایل به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند.[55] همچنین سامانه مدیریت ضریب نفوذ اینترنت مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت نشان می‌دهد که استان‌های مازندران، تهران، اصفهان، خوزستان و سمنان به ترتیب دارای بالاترین ضریب نفوذ اینترنت در ایران هستند.[56]

پس از آغاز ارایهٔ سرویس اینترنت پر سرعت توسط شرکت مخابرات ایران، این شرکت با وجود خصوصی بودن در ژانویه ۲۰۱۲ اقدام به تبلیغات خدمات اینترنت پرسرعت خود از طریق شبکه خبر جمهوری اسلامی ایران در تلویزیون دولتی ایران نمود که این موضوع اعتراض شرکت‌های خصوصی رقیب را برانگیخت.[57][58] این شرکت‌ها، مخابرات را عامل گرانی اینترنت در ایران می‌دانند.[59] در عین حال بر اساس مصوبه ۱۰۶ شورای رقابت در مناطقی از کشور که شرکت‌های PAP آمادگی فعالیت دارند، شرکت مخابرات مجاز به بهره‌برداری بیش از ۱۰ درصد از ظرفیت بازار نیست اما برخی شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی ادعا می‌کنند به علت عدم همکاری مخابرات استان تهران این مصوبه در عمل اجرا نمی‌شود.[60]

در سال ۱۳۹۴ محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، اعلام کرد مصرف اینترنت در ایران نسبت به سال ۱۳۹۳ بیش از دو برابر افزایش یافته‌است و علت کندی سرعت اینترنت این میزان افزایش بوده‌است.[61]

مقابله با محتوای غیرمجاز یا مجرمانه

صفحه اصلی فیلترینگ موسوم به «پیوندها»

محدودسازی دسترسی به نشانی‌های اینترنتی از طریق پالایش یا فیلترینگ در ایران از سال ۱۳۸۰ با تصویب مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای آغاز می‌شود و مصادیق فعالیت‌های اینترنتی غیرمجاز معین می‌شود.[62] پیرو آن در سال ۱۳۸۱ «کمیته مصادیق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای غیرمجاز» (که گاه «کمیته مصادیق پایگاه‌های غیرمجاز اینترنتی» نیز نامیده شده‌است و بعداً نامش به «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» تغییر یافت)، زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد. وزارت اطلاعات، سازمان صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نماینده شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان تبلیغات اسلامی اعضای ثابت و اصلی کمیته مصادیق پایگاه‌های غیرمجاز اینترنتی بودند و وزارت اطلاعات مسئولیت آن را بر عهده داشت.[63] به نوشته رضا باقری اصل، مدیر وقت دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، «نقد اساسی که به این کمیته وارد است غیر قضایی بودن جایگاه کمیته و نیز ترکیب اعضاء می‌باشد؛ زیرا فیلتر کردن یک سایت یا رفع فیلتر اساساً یک اقدام قضایی در جهت اعطاء یا سلب حق از یک شخص است و کمیته مذکور با ترکیبی از اعضایی که برشمرده شد چنین جایگاهی را ندارد.»[64]

از سال ۱۳۸۲ در کنار کمیته تعیین مصادیق، «دفتر اینترنت دادستانی» از سوی «دادستانی تهران» تأسیس شد. طبق بند ۵ اصل ۱۵۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت پیشگیری از وقوع جرایم به عهده قوه قضائیه است و از این رو دادستانی برای اعمال مقررات شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی مبادرت به این اقدام مبادرت کرد. در آن زمان دفتر اینترنت دادستانی جهت مسدودسازی وب سایت‌های مستهجن، به ویژه پایگاه‌های فارسی، به ماده ۶۳۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ استناد می‌کردند. همچنین برای رسیدگی به شکایات افراد از وب سایت‌هایی که فعالیت‌هایی از قبیل کلاهبرداری، نشر اطلاعات خصوصی و سایر عناوین مجرمانه را دارند، راً از سوی محاکم تحت پیگرد قرار می‌داد. این دفتر با تشکیل پرونده و ارجاع آن‌ها به شعب اختصاصی پیش‌بینی شده، فرایند کیفری را تسهیل می‌کند و در صورت صدور حکم دادگاه مبنی بر مسدود شدن وب سایت مربوط، اقدامات مقتضی را با مجریان فیلترینگ به انجام می‌رساند.[64]

شرکت فناوری اطلاعات، به‌عنوان متولی اصلی اجرای فیلترینگ کشور، کار خود را از سال ۱۳۸۰ با نرم‌افزار آمریکایی وبسنس آغاز کرد. در سال ۱۳۸۲ نرم‌افزار اسمارت (به انگلیسی: Smart) و بعداً نرم‌افزار وب‌واشر (به انگلیسی: Webwasher) بکارگرفته شد که حق اشتراک آن تا پایان آبان ۱۳۸۵ اعتبار داشت. در این نرم‌افزارها کنترل محیط‌هایی نظیر پست الکترونیکی و محیط‌های گپ وجود ندارد، حال آنکه در صورت به‌کارگیری فیلترینگ روباتیک وب، می‌توان آن را در ابتدای پهنای باند قرار داد تا به صورت خودکار و هوشمند به جستجو بپردازد و براساس طبقه‌بندی تعریف شده، فهرست سیاه را تکمیل کند. به همین منظور، ابزاری به نام دلتا گلوبال (به انگلیسی: Delta Global) خریداری و به کار گرفته شده‌است. ضعف ابزارهای خارجی و هزینهٔ آن‌ها باعث شد مسئولان شرکت به سمت تولیدات داخلی گرایش یابند. در این رابطه، چند شرکت موفق شدند تأییدیه لازم را از شرکت فناوری اطلاعات و قوه قضائیه اخذ کنند. این ابزارها که برای پوشش دهی مسیر ارسال طراحی و تولید شده‌اند، ابتدا جوابگوی ظرفیت شبکه نبودند؛ لذا به آن‌ها اجازه داده شد در لایه‌های بعدی توزیع، یعنی ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی به کار گرفته شوند. پس از رفع نواقص از اردیبهشت ماه ۸۶ لایهٔ کلاس حامل (به انگلیسی: Carrier Class) را در اختیار گرفته‌اند. کسب این توفیق باعث شد مجدداً مناقصه خارجی برگزار نشود.[64] این مسئولیت پس از تصویب قانون جرائم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۸ به شرکت ارتباطات زیرساخت محول شد.

با تصویب قانون جرائم رایانه‌ای و تشکیل «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای» در سال ۱۳۸۸ مسئولیت تعیین موارد پالایش به این کارگروه محول شد. طبق حکم ماده ۲۲ این قانون، «قوه قضائیه موظف است ظرف یک ماه از تاریخ تصویب این قانون کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه را در محل دادستانی کل کشور تشکیل دهد. وزیر یا نماینده وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، دادگستری، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان صدا و سیما و فرمانده نیروی انتظامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی اعضای کمیته را تشکیل خواهند داد. ریاست کمیته به عهده دادستان کل کشور خواهد بود.»[65][66] بنا بر اعلام محمود خسروی مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت «براساس ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای فیلترینگ یکپارچه برای تمامی شرکت‌های اینترنتی تعریف شده‌است و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی این اجازه را ندارند که به دلخواه برای سایتی محدودیت و عدم محدودیت اعمال کنند. فیلترینگ یکپارچه در کل کشور و از مسیر «گیت وی» انجام می‌شود و تعیین سایتهایی که مشمول این طرح قرار می‌گیرند از سوی کمیته تعیین مصادیق خواهد بود و شرکت ارتباطات زیرساخت آن را اعمال می‌کند. برابر قانون نیز هر سرویس دهنده اینترنت موظف است که این موارد را اجرا کند.»[67]

«کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای» در اجرای حکم ماده ۲۱ قانون جرائم رایانه‌ای و بر اساس قوانین موضوعه از جمله قانون مجازات اسلامی، قانون مطبوعات و قانون جرائم رایانه‌ای و نیز مصوبات شورای عالی امنیت ملی مجموعه‌ای از محتواها را مجرمانه اعلام نمود. این محورها عبارت هستند از:

1. محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی
2. محتوا علیه مقدسات اسلامی
3. محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی
4. محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی
5. محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه‌ای به کار می‌رود (محتوا مرتبط با جرایم رایانه‌ای)
6. محتوایی که تحریک، ترغیب، یا دعوت به ارتکاب جرم می‌کند (محتوای مرتبط با سایر جرایم)
7. محتوا مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری ومالکیت معنوی
8. محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات مجلس شورای اسلامی
9. محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری[68]

به گفتهٔ گاردین، ایران از نظر تعداد وبگاه‌هایی که در آن فیلتر شده‌اند، در دنیا پس از چین در رتبهٔ دوم قرار دارد.[69] بعضی از وبگاه‌های مطرح ایران و جهان مانند جستجوگر گوگل،[70] جستجوگر بینگ،[71] فیس‌بوک و توییتر،[72] جی‌میل و سرویس ایمیل یاهو،[73] وبگاه اکبر هاشمی رفسنجانی،[74] وبگاه سید محمد خاتمی،[75][76] سحام نیوز،[77] پرشین بلاگ،[78] بلاگفا،[79] بلاگر،[80] وردپرس،[81] خبر آنلاین،[82] عصر ایران،[83] و وبگاه سفارت کشور انگلستان در ایران[84] به صورت موقت یا دائم فیلتر و از دسترس خارج شده‌اند.

برخی انتقادات در خصوص شیوه عملکرد نرم‌افزارهای فیلترینگ وجود دارد. به نوشته رضا باقری اصل «فیلترینگ ارسال ضریب خطای بالایی دارد و علی‌رغم بهره‌گیری از ابزار هوشمند و پایگاه داده یکپارچه که هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌است نمی‌توان انتظار پالایش ۱۰۰ درصدی را داشت و در نهایت توسعه واژگان و فهرست سیاه سایت‌ها ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی را با مشکل مواجه می‌سازد. استفاده از روش منع جستجوی واژگان غیرمجاز رفتار تولیدکنندگان محتوای غیرمجاز را تغییر می‌دهد به‌طوری‌که با روش‌های تحریک موتورهای جستجو از واژگان مجاز برای معرفی محتوای غیرمجاز بهره می‌برند؛ بنابراین، اگر بخواهیم کماکان از این روش استفاده کنیم باید فهرست را هر روز طولانی‌تر کرده تا جایی که واژگان مجازی باقی نماند.» و «در خصوص فیلترینگ دریافت یا محتوا نیز مسایلی از قبیل تنوع محتوا، ضریب خطای بالا در تشخیص، تنوع فناوری‌هایی که صفحات وب ایجاد می‌کنند و بار زیادی که شبکه متحمل می‌شود، موانع اصلی پیاده‌سازی آن بوده‌است. البته این مسئله در مورد کلیدواژه‌ها نیز صادق است و برای احراز آن کافی‌ست به‌عنوان نمونه یک کلمه ممنوعه را در تعداد کلمات موجود در بانک و همچنین تعداد افرادی که در یک لحظه به جستجوی آن می‌پردازند ضرب کنیم.»[64]

تارنمای پیوندها

صفحه پیوندها که به جای وبگاه‌های محدود شده نمایش می‌یابد،[85] حاوی فهرستی از موضوعات مختلف است و بعد از ۱۰ ثانیه به‌طور خودبه‌خود به صفحه‌ای قدیمی‌تر می‌رود.[86]

تأثیر تحریم‌های بین‌المللی بر محدودیت دسترسی

از سوی دیگر، کاربران اینترنت در ایران از محدودیت دسترسی معکوس نیز رنج می‌برند به این معنی که برخی وبگاه‌های اینترنتی به دلیل الزامشان به تبعیت از تحریم‌های علیه ایران مجبور به محدود کردن خدماتی هستند که به کاربران ایرانی ارائه می‌شود. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به گوگل، نوکیا و سیمنتک اشاره کرد.[87] با این حال، در برخی موارد این محدودیت‌ها فراتر از ضوابط تحریم‌های علیه ایران بوده‌اند؛ به‌عنوان مثال، اگرچه شرکت گوگل تا مدت‌ها دریافت برنامه‌های افزودنی گوگل کروم از ایران را ممنوع کرده بود، پس از پیگیری آن توسط کاربران ایرانی این محدودیت در اوایل سال ۲۰۱۲ برداشته شد.[88] شرکت اپل نیز در اوایل سال ۲۰۱۲ محدودیت‌هایی اعمال‌شده برای ایرانیان در خرید برنامه‌های کاربردی از فروشگاه اپل استور را برداشت.[89] به دلایل بالا، کاربران اینترنت در ایران به استفاده از نرم‌افزارهای فیلترشکن و روش‌های گریز از این محدودیت‌ها روی آورده‌اند. بر اساس آمار منتشرشده در اکتبر ۲۰۱۲ به نقل از پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران، حدود ۳۰ درصد از کاربران اینترنت در ایران از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند.[90] این در حالی است که استفاده از فیلترشکن در ایران جرم تلقی می‌شود[91] و پلیس نسبت به خطرات استفاده از وی‌پی‌ان و نرم‌افزارهای فیلترشکن نیز هشدار می‌دهد.[90] و بر اساس آمار الکسا صفحهٔ پیوندها بین ۵–۷ صفحهٔ پربازدید در ایران تبدیل شد.[92]

یکی دیگر از راه‌های دسترسی به اینترنت در ایران کافی‌نت‌ها هستند. هر روز بر حساسیت استفاده کاربران از اینترنت در کافی‌نت‌ها از سوی نهادهای دولتی و امنیتی افزایش پیدا می‌کند، فرمانده نیروی انتظامی تهران در مردادماه سال ۱۳۹۲ اعلام کرد که مأموران نظارت بر اماکن عمومی پلیس تهران در جریان عملیات تازه سرکشی از ۳۵۲ کافی‌نت بازدید کرده‌اند. طبق آمار از هر ۵ کافی‌نتی که بازدید کرده‌اند یکی را پلمپ کرده‌اند.[93] نیروی انتظامی هدف از این اقدام را "تامین امنیت کاربران و استفاده‌کنندگان از سرویس‌های دفاتر خدمات اینترنت (کافی‌نت‌ها)" اعلام کرده‌است. نیروهای انتظامی همچنین دفاتر خدمات اینترنت را موظف کرده‌اند اطلاعات هویتی کاربران را با دریافت مدارک شناسایی معتبر ثبت و از ارائه خدمات به مراجعه کنندگانی که مدارک شناسایی ارائه نمی‌کنند خودداری کنند. همچنین دفاتر خدمات اینترنت موظفند حداقل دو دوربین در در محوطه دفاتر خود نصب کرده باشند و علاوه بر اطلاعات هویتی کاربران، سایر اطلاعات کاربری شامل روز و ساعت استفاده، آی‌پی اختصاص یافته و سیاههٔ وبگاه‌ها و صفحات رویت شده را ثبت و حداقل تا شش‌ماه نگهداری کنند.[94]

در مورد آمار تعداد وبگاه‌های فیلتر شده در ایران باید گفت که به‌طور معمول آمار رسمی و دقیقی منتشر نمی‌شود اما یکی از مشاوران قوه قضائیه ایران تعداد وبگاه‌های فیلتر شده تا آبان ۱۳۸۷ را پنج میلیون برشمرد،[95] همچنین در دی‌ماه سال ۱۳۹۱ عنوان شد که با نگاهی به برخی استان‌ها که آمار فیلترینگ خود را اعلام کرده‌اند، تعداد وبگاه‌های فیلترشده در سه‌ماهه اول این سال بیش از ۱۰۰ وبگاه ایرانی و خارجی است.[96] همچنین در حالی که برخی متولیان اینترنت در ایران می‌گویند، ۹۰ درصد وبگاه‌ها بر اساس درخواست‌های مردمی مسدود می‌شوند[97] ، مدیر سرویس وبلاگ " پرشین‌بلاگ " از شش برابر شدن تقاضای مسدودسازی وبلاگ‌ها، در هشت ماه اخیر از سوی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه خبر می‌دهد.[98] از سوی دیگر سیدمحمدرضا آقامیری عضو کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه ماهانه فقط در حدود ۱۵۰۰ وبگاه ضد دینی توسط این کمیته فیلتر می‌شود و آمار دقیقی دربارهٔ فیلترینگ کلیه وبگاه‌ها وجود ندارد[99]

محدودیت در به‌کارگیری

بسیاری از وبگاه‌های شبکه اجتماعی که در سطح جهانی فعالیت می‌کنند (نظیر فیس‌بوک و توییتر) در ایران فیلتر شده‌اند. اگر چه عضویت در این شبکه‌های اجتماعی به خودی خود جرم تلقی نمی‌شود، اما دور زدن سامانهٔ فیلترینگ برای دسترسی به این شبکه‌ها جرم تلقی می‌گردد.[100] همچنین، فعالیت ایرانیان در این شبکه‌های اجتماعی به شکلی که منجر به توهین به مقدسات جمهوری اسلامی ایران شود (از جمله با انتشار تصاویر بدون حجاب) جرم تلقی می‌شود.[101]

ایران اولین کشوری نیست که چنین الزامی را برای تولید محتوا دارد؛ پیش از ایران، چین نیز کاربران اینترنت را جهت ایجاد وبگاه و وب‌نوشت ملزم به اعلام هویت خود کرده بود. چین در سال ۲۰۱۲ این قوانین را گسترش داد به شکلی که کاربرانی که در اینترنت محتوا تولید نمی‌کنند و تنها برای استفادهٔ محتوا به اینترنت سر می‌زنند هم ملزم به اعلام هویت خود به ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت هستند.[102] ایران پیش از این تلاش کرده بود که با الگو برداری از چین، یک موتور جستجوی داخلی طراحی کند تا از کاربری موتور جستجوی گوگل توسط کاربران ایرانی کاسته شود.[103]

احراز هویت کاربران برای استفاده از خدمات اینترنت به شکل دیگری نیز اعمال می‌شود: برای ثبت دامنه‌های اینترنتی کاربران باید کد ملی خود را در اختیار ایرنیک بگذارند.[104]

سرعت اینترنت

در سال ۱۳۹۴، خبرگزاری‌ها از نت‌ایندکس نقل کردند که سرعت دانلود پهن‌باند به‌طور متوسط در جهان ۲۳ مگابیت بر ثانیه است که این رقم برای ایران ۵٫۶ مگابیت بر ثانیه است.[105] در حالیکه براساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، هزینه اینترنت در ایران دو برابر افغانستان و ۳٬۵۰۰ برابر ژاپن است.[106]

در سال ۱۳۹۶، مجله دانستنیها در گزارشی، میانگین سرعت و هزینهٔ اینترنت چند کشور را با ایران مقایسه کرد؛ طبق این گزارش میانگین سرعت اینترنت در نروژ، کره جنوبی، ژاپن، و ایالات متحده به ترتیب ۲۳٫۵، ۲۸٫۶، ۲۰٫۲، ۱۸٫۷ مگابیت بر ثانیه بود و متوسط هزینهٔ هر مگابیت بر ثانیه نیز به ترتیب ۷۸۰۰ تومان، ۱۱۵۰ تومان، ۷۵۰ تومان، ۳۲۰۰ تومان بود، و حداکثر سرعت اینترنت نیز بین ۱ تا ۲ گیگابیت در ثانیه بود.[107] در ادامه، همین مجله سرعت و قیمت اینترنت ارائه شده توسط چند شرکت ایرانی (شامل شاتل، آسیاتک، پارس آنلاین، های‌وب و ایرانسل) را نیز مقایسه کرد؛ این گزارش عددی برای «متوسط» سرعت اینترنت این شرکت‌ها ارائه نکرد اما بیشینهٔ سرعت اینترنت این شرکت‌ها را به ترتیب ۱۶، ۸، ۱۶، ۱۶ و ۴۰ مگابیت بر ثانیه اعلام کرد، که البته معمولاً به صورت «نامحدود» ارائه نمی‌شد (بیشینهٔ سرعت اینترنتی که بدون محدودیت بارگیری ارائه می‌شد معمولاً حدود ۱ تا ۸ مگابیت بر ثانیه بود). این گزارش هزینهٔ هر مگابیت بر ثانیه را برای این شرکت‌ها بسیار متغیر اعلام کرد (از ۱۰۰۰ تومان برای طرح حجمی اینترنت ایرانسل، تا ۴۰۰٬۰۰۰ تومان برای طرح نامحدود شاتل) و به ویژه به تفاوت هزینه‌ها در طرح‌های محدود و نامحدود اشاره کرد.[108]

طبق آخرین ارزیابی‌ها، سرعت اینترنت ثابت ایران در میان ۱۷۶ کشوری که مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند رتبه ۱۵۳ را دارد. اینترنت همراه ایران نیز در مکان ۷۹ جهان قرار دارد. همچنین براساس گزارش سایت اسپیدتست در زمینه سرعت اینترنت موبایل ایران پایین‌تر از کشوری مانند لائوس و باهاماس و بالای کشورهایی مانند آنگولا و تونس قرار دارد. لازم است ذکر شود که در زمینه سرعت اینترنت موبایل بترتیب امارات، کره جنوبی، قطر، چین، کانادا، هلند و نروژ در مکان‌های اول تا هفتم قرار دارند.[109]

محتوای مورد مراجعه

آمار دقیقی در مورد محتوای مورد مراجعه بین کاربران ایرانی اینترنت موجود نیست. با این حال در دههٔ ۱۳۹۰ خورشیدی استفاده از شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های کاربردی پیام‌رسان افزایش داشته‌است. مطابق آماری به نقل از خبرگزاری مهر، شبکه پیام‌رسان تلگرام که در ایران بیش از ۲۰ میلیون کاربر دارد، بالغ بر ۱۲٪ از پهنای باند مصرفی در ایران را به خود اختصاص می‌دهد.[110]

آمار دیگری از خبرگزاری مهر که محدود به وبگاه‌ها است، و سایر موارد استفاده نظیر برنامه‌های کاربردی یا رسانه‌های جاری را شامل نمی‌شود، حاکی از آن است که ۴۳٪ از وبگاه‌هایی که ایرانیان بازدید می‌کنند، وبگاه‌هایی ایرانی هستند (دامنهٔ .ir دارند).[111] مطابق همین آمار بیشترین بازدید از وبگاه‌های خبری انجام می‌شود و وبگاه‌های بازی و سرگرمی پس از آن در رتبهٔ دوم قرار دارند.

ساختار حقوقی

در خصوص شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای

این سیاست‌ها برای تنظیم خط مشی حاکمیت در خصوص شبکه‌های رایانه‌ای از جمله اینترنت در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۷۷ توسط مقام رهبری، آیت الله خامنه‌ای، مصوب و ابلاغ گردید و در آن بر اموری شامل «ساماندهی و تقویت نظام ملی اطلاع‌رسانی رایانه‌ای»، «توسعة کمی وکیفی شبکه اطلاع‌رسانی ملی»، «ایجاد دسترسی به شبکه‌های اطلاع‌رسانی جهانی صرفاً از طریق نهادها و مؤسسات مجاز»، «حضور فعال و اثرگذار در شبکه‌های جهانی»، «ایجاد و تقویت نظام حقوقی و قضایی متناسب»، «توسعة فناوری اطلاعات (به ویژه حفاظت از اطلاعات) و آینده‌نگری در خصوص آثار تحولات فناوری اطلاعات» و «اقدام مناسب برای دستیابی به میثاق‌ها و مقررات بین‌المللی و ایجاد اتحادیه‌های اطلاع‌رسانی» تأکید شد.[112]

در بخش امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات (افتا)

این سیاست‌ها در خصوص امنیت فناوری اطلاعات و ارتباطات و از جمله اینترنت در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۸۹ توسط رهبر ایران، مصوب و ابلاغ گردید. هدف آن عبارت است از «ایجاد نظام جامع و فراگیر در سطح ملی و سازوکار مناسب برای امن‌سازی ساختارهای حیاتی و حساس و مهم در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، و ارتقاء مداوم امنیت شبکه‌های الکترونیکی و سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطی در کشور به منظور استمرار خدمات عمومی، پایداری زیرساخت‌های ملی، صیانت از اسرار کشور، حفظ فرهنگ و هویت اسلامی-ایرانی و ارزشهای اخلاقی، و حراست از حریم خصوصی و آزادیهای مشروع و سرمایه‌های مادی و معنوی.» این هدف از طریق «ارتقاء سطح دانش و ظرفیتهای علمی، پژوهشی، آموزشی و صنعتی کشور برای تولید علم و فناوری» در زمینه افتا و «تکیه بر فناوری بومی و توانمندیهای تخصصی داخلی» در این حوزه پیگیری می‌شود.[113]

حکم تأسیس شورایعالی فضای مجازی

این شورا به تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۰ به فرمان آیت‌الله سید علی خامنه‌ای تشکیل شد و موظف است که مرکز ملی فضای مجازی کشور را راه اندازد.[114][115]

در بخشی از فرمان‌نامهٔ وی آمده‌است که

گسترش فزاینده فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی به‌ویژه شبکهٔ جهانی اینترنت و آثار چشمگیر آن در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی و لزوم سرمایه‌گذاری وسیع و هدفمند در جهت بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌های ناشی از آن در جهت پیشرفت همه‌جانبهٔ کشور و ارائه خدمات گسترده و مفید به قشرها گوناگون مردم و همچنین ضرورت برنامه‌ریزی و هماهنگی مستمر به منظور صیانت از آسیب‌های ناشی از آن اقتضا می‌کند که نقطهٔ کانونی متمرکزی برای سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری و هماهنگی در فضای مجازی کشور به وجود آید. به این مناسبت شورای عالی فضای مجازی کشور با اختیارات کافی به ریاستِ رئیس‌جمهور تشکیل می‌گردد و لازم است به کلیهٔ مصوبات آن ترتیب آثار قانونی داده شود.

در ادامه گفته‌است که شورا وظیفه دارد «مرکز ملی فضای مجازی کشور» را درست کند تا کامل و به‌روز بر فضای مجازی درونی و بیرونی اشراف داشته و دربارهٔ نحوه رویارویی با آسیب‌های اینترنت تصمیم بگیرد. او همهٔ دستگاه‌های کشور را موظف به همکاری با مرکز کرده‌است.[116]

قانون تجارت الکترونیک

متن مربوطه در ویکی‌نبشته: قانون تجارت الکترونیکی

قانون تجارت الکترونیک[117] شامل مجموعه اصول و قواعدی است که برای مبادله آسان و ایمن اطلاعات با استفاده از واسط‌های الکترونیکی و سامانه‌های ارتباطی جدید به کار می‌رود. این قانون در سال ۱۳۸۲ و در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی به تصویب رسید.

قانون وظایف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

این قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران را معین می‌کند.[118] این وزارتخانه در دورهٔ ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد ایجاد شد.

قانون جرائم رایانه‌ای

متن مربوطه در ویکی‌نبشته: قانون جرایم رایانه‌ای

قانون جرایم رایانه‌ای[119] مصادیق استفاده‌های غیرمجاز و مجرمانه با استفاده از رایانه را تعیین می‌کند که قسمت قابل توجهی از آن مرتبط با فعالیت‌های مبتنی بر اینترنت است. این قانون که مبنای فعالیت کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه است، در سال ۱۳۸۸ و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد تصویب شد.

مقررات شورای عالی انقلاب فرهنگی

پیرو تصویب و ابلاغ سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای از سوی مقام رهبری شورای عالی انقلاب فرهنگی «مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای» را طی جلسات ۴۸۲، ۴۸۳، ۴۸۴، ۴۸۵، ۴۸۶ و ۴۸۸ در سال ۱۳۸۰ تصویب کرد. در صدر این مقررات اصول حاکم بر آن بدین شرح بیان شده‌است:

1. حق دسترسی آزاد مردم به اطلاعات و دانش.
2. مسؤولیت مدنی و حقوقی افراد در قبال فعالیت‌های خود.
3. رعایت حقوق اجتماعی و صیانت فرهنگی و فنی کشور در این قلمرو.
4. ایجاد حداکثر سهولت در ارائه خدمات اطلاع‌رسانی و اینترنت به عموم مردم.[62]

نخستین مورد این مقررات عبارت است از «آیین‌نامه نحوه اخذ مجوز و ضوابط فنی نقطه تماس بین‌المللی»[120] که نقطه تماس بین‌المللی را در انحصار دولت قرار می‌دهد و صدور مجوز آن به دستگاه‌های اجرایی را به شورای عالی اطلاع‌رسانی محول می‌کند. این آیین‌نامه کلیه ایجاد کنندگان نقطه تماس بین‌المللی را مکلف می‌کند تا اقدام‌های لازم را برای حفاظت و کنترل متمرکز از شبکه‌های مزبور انجام دهند که عبارت است از:

• فراهم‌سازی سیستم پالایش مناسب به منظور ممانعت از دسترسی به پایگاه‌های ممنوع اخلاقی و سیاسی و حذف ورودی‌های غیرمطلوب. همچنین تعیین ضوابط پالایش به کمیسیون راهبردی شورای عالی اطلاع‌رسانی محول می‌شود.
• ایجاد سیستم دیوار آتش مناسب به منظور صیانت شبکه‌ها از تخریب، فریب و سرقت اطلاعات.
• دایرکننده نقطه تماس بین‌المللی اینترنتی بانک فعالیت‌های اینترنتی کاربران خود را در دسترس وزارت پست و تلگراف و تلفن قراردهد تا براساس ضوابط و مصوبات شورای عالی امنیت ملی با حکم قاضی حسب درخواست در اختیار وزارت اطلاعات قرار گیرد.
• فراهم‌سازی امکان جلوگیری از برقراری ارتباطات غیرمتعارف، نظیر ارتباطات غیرمتقارن و ارتباطات غیرمستقیم در موارد غیرمجاز

به علاوه از وزارت وزارت پست و تلگراف و تلفن می‌خواهد تمهیدات لازم برای برقراری ارتباطات بین کاربران در داخل کشور از طریق شبکه مازه داخلی را فراهم سازد.[62]

مورد دوم «آیین‌نامه واحدهای ارائه‌کننده خدمات اطلاع‌رسانی و اینترنت رسا» است. این آیین‌نامه حدود فعالیت ارائه‌کننده خدمات اینترنت و شرایط اخذ، نحوه صدور مجوز و نظارت بر فعالیت آن‌ها توسط وزارت پست و تلگراف و تلفن را معین می‌کند. همچنین مسئولیت‌های این شرکت‌ها و کاربران آن‌ها را بیان می‌کند که شامل مسئولیت نسبت به محتوای تولیدی توسط خود اشخاص، رعایت حقوق پدیدآورندگان، اعمال پالایش، ثبت اطلاعات کاربران و فعالیت‌های اینترنتی آن‌ها و ارائه آن به وزارت مذکور، حفظ حقوق کاربران و جلوگیری از حمله به کامپیوترهای آنها، حفظ حریم اطلاعات خصوصی کاربران و ارائه خدمات با کیفیت می‌شود. به علاوه مصادیق محتوای ممنوع را مشخص می‌سازد.[62]

مورد سوم آیین‌نامه «دفاتر خدمات حضوری اینترنت» است که شرایط و مراحل اخذ مجوز گردانندگان کافی نت و مقررات حاکم بر فعالیت آن‌ها را بیان می‌کند. طبق این آیین‌نامه این مراکز واحد صنفی هستند و باید از صنف مربوط مجوز بگیرند. از نکات جالب آن توجه به سرویس‌های نوظهور نظیر تلفن اینترنتی یا آوانت است.[62]

شورایعالی انقلاب فرهنگی در بهمن ماه سال ۱۳۸۱ در راستای اجرای مقررات فوق تصویب کرد که «به منظور صیانت از فرهنگ ملی و اسلامی، کمیته‌ای مرکب از نمایندگان وزارت اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما با مسیولیت نماینده وزارت اطلاعات تشکیل می‌شود. این کمیته مصادیق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای غیرمجاز را تعیین و به وزارت پست و تلگراف و تلفن ابلاغ خواهد کرد.»[121] در سال ۱۳۸۲ در مصوبه دیگری نماینده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و نماینده سازمان تبلیغات اسلامی به آن کمیته اضافه شدند.[122]

بدین ترتیب این آیین‌نامه‌ها به فعالیت بخش خصوصی در ایجاد نقطه تماس بین‌المللی خاتمه می‌دهد. فعالیت بخش خصوصی در حوزه اینترنت را تنظیم و مقررات‌گذاری می‌کند و برای نخستین بار سازوکار رسمی پالایش در ایران را ایجاد می‌کند. مسئولیت‌های حاکمیتی این حوزه را به شورای عالی اطلاع‌رسانی و وزارت پست و تلگراف و تلفن محول می‌کند. البته طی دهه ۱۳۸۰ با تغییر ساختار این دو نهاد و تغییر قوانین به‌خصوص قانون جرائم رایانه‌ای، بخش عمده‌ای از این مقررات نسخ ضمنی می‌شود.

ساختار اداری

شورای عالی انقلاب فرهنگی

اگر چه اهداف اصلی این شورا مرتبط با مسایل فرهنگی است، اما یکی از مصوبه‌های این شورا در سال ۱۳۸۱ که حداکثر نرخ انتقال اطلاعات برای کاربران خانگی اینترنت را محدود به ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه کرد، تأثیر مستقیمی بر اینترنت در ایران داشته‌است.[123] بعدها دلیل اعمال این محدودیت سرعت، نداشتن برنامه‌های مناسب در حوزه فضای مجازی اعلام شد.[124]

شورای عالی اطلاع‌رسانی

شورای عالی اطلاع‌رسانی یکی از نهادهای حکومتی ایران در زمینهٔ فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در سال ۱۳۷۷ به‌منظور سیاستگذاری در امر اطلاع‌رسانی و هدایت شبکه‌ها و مراکز اطلاعاتی و هماهنگی فعالیت آن‌ها و همچنین تدوین برنامه‌های میان مدت و بلند مدت در زمینة تحقیقات بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی اطلاع‌رسانی در قالب نظام اطلاع‌رسانی جمهوری اسلامی ایران تصویب و تشکیل شده‌است.

شورای عالی فناوری اطلاعات

این شورا مسئول تدوین اهداف کلان و راهبردی توسعه فناوری اطلاعات، سیاستگذاری در خصوص به‌کارگیری فناوری اطلاعات در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، تدوین مقررات و آئین‌نامه‌ها و ضوابط لازم برای قلمرو فناوری اطلاعات و تدوین برنامه‌های همکاری ارتباطات بین‌المللی در قلمرو فناوری اطلاعات است.[125]

مرکز ملی فضای مجازی ایران

مرکزی است که به فرمان سید علی خامنه‌ای رهبر حکومت جمهوری اسلامی ایران توسط شورای عالی فضای مجازی تشکیل گردید.[126]

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران مسؤول برنامه‌ریزی، پشتیبانی و توسعه زیرساختار و توانایی‌های ملی مخابراتی و اطلاعاتی ایران است و در کنار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان یکی از متولیان اصلی داده و اینترنت در ایران فعال است.

شرکت ارتباطات زیرساخت

شرکت ارتباطات زیرساخت یکی از شرکت‌های زیرمجموعهٔ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که به‌عنوان متولی شبکه مادر مخابراتی در کشور و کارگزار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به منظور اعمال حاکمیت، وظیفه اجرای سوئیچینگ و ارتباطات اپراتورهای مخابراتی را در نقاط حضور و شبکه‌های مربوط بر عهده دارد.[127]

سازمان فناوری اطلاعات

سازمان فناوری اطلاعات ایران وظیفهٔ تدوین راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های بلند مدت و میان مدت فناوری اطلاعات، طراحی، به‌روزرسانی و اصلاح معماری فناوری اطلاعات این کشور، ساماندهی، نظارت و هدایت خدمات اینترنت و اینترانت در این کشور، ایجاد هماهنگی بین پروژه‌های ملی فناوری اطلاعات، و تهیه دستورالعمل‌ها، ضوابط و آیین‌نامه‌های لازم و استانداردهای فنی و تخصصی مورد نیاز برای قلمرو فناوری اطلاعات ایران را بر عهده دارد.[128]

از جمله فعالیت‌های این سازمان می‌توان به مدیریت امنیت اطلاعات، مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت، گروه‌های مطالعات امنیت، درگاه واحد خدمات الکترونیکی ایران، مرکز مدیریت امداد و هماهنگی عملیات رخدادهای رایانه‌ای (ماهر)، مرکز راهبری فناوری اطلاعات و خدمات سنجش سرعت اینترنت اشاره کرد.[129]

مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت

مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت در اردیبهشت سال ۱۳۹۱ توسط وزارت وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان مرجع اعلام فهرست ارائه‌دهندگان رایانامه (ایمیل) با میزبانی داخلی معرفی شد که باید توسط بانک‌ها و بیمه‌ها برای آدرس ایمیل مشتریان قابل قبول باشند. بر این اساس استفاده از آدرس ایمیل‌های نظیر جی میل، یاهو و غیره توسط مشتریان بانک‌ها و بیمه‌ها ممنوع شد.[130] این مرکز همچنین مسئول تخصیص نشانی‌های اینترنتی و دامنهٔ ‎.ir است.[131]

سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی

سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی یک نهاد مستقل قانونگذار و نظارتی است که نقش آن رقابتی کردن بازار ارائه خدمات مخابراتی و بالا رفتن کیفیت خدمات آنهاست. این سازمان همچنین مسئول تعیین جدول ملی فرکانس، و صدور پروانهٔ بهره‌برداری برای هر گونه خدمات مخابراتی است.

یکی از ادارات کل تحت پوشش معاونت نظارت با سه گروه هماهنگی و نظارت بر سرویس‌های فناوری اطلاعات، تهیه و بازنگری طرح‌های نظارت بر سرویس‌های فناوری اطلاعات، تدوین و بازنگری آئین‌نامه‌ها و ضوابط بر سرویس‌های فناوری اطلاعات است که وظیفه سیاست گذاری، مدیریت، هدایت و ایجاد هماهنگی جهت نظارت و اعمال مقررات در سطح کشور را در حوزه سرویس‌های فناوری اطلاعات بر عهده دارد. در حال حاضر دارندگان پروانه سرویس‌های فناوری اطلاعات شامل شرکت‌های رسا، شرکت مخابرات ایران و شبکهٔ علمی کشور می‌باشند[132]

وزارت صنعت، معدن و تجارت

از جمله نقش‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران در اینترنت می‌توان به اعمال «آیین‌نامهٔ نحوهٔ اخذ مجوز و ضوابط فنی نقطهٔ تماس بین‌المللی»[120] و نیز ارائه نماد اعتماد الکترونیکی برای کسب و کارهای اینترنتی اشاره کرد.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

از جمله نقش‌آفرینی‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص اینترنت در ایران می‌توان به ستاد ساماندهی پایگاه‌های اینترنتی ایران اشاره کرد که مسئولیت تأیید محتوای وبگاه‌های ایرانی در اینترنت را بر عهده دارد.

پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران

این واحد تخصصی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که با نام اختصاری «پلیس فتا» شناخته می‌شود، مسئول مقابله با فیشینگ (کلاهبرداری اینترنتی) و جعل، سرقت اینترنتی، هک و نفوذ، جرائم سازمان یافته رایانه‌ای، هرزه نگاری (موارد سوء اخلاقی) و تجاوز به حریم خصوصی افراد است.[133]

تشکیل پلیس فتا به دستور فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و با هدف ایجاد نیروی ویژه مبارزه با جرائم رایانه‌ای انجام شد. رئیس پلیس سایبری کشور به فعالیت پلیس فتا در ۳۳ استان کشور و نیز راه‌اندازی این پلیس در۵۶ شهرستان بالای بیش از۲۰۰ هزار نفر اشاره کرد و اعلام کرد تا آذر ماه ۱۳۹۲ ده مرکز استان کشور مجهز به آزمایشگاه کالبدشکافی دیجیتال است.[134]

کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای

این کمیته مسئول تبیین مصداق‌های قانون جرایم رایانه‌ای است و اعضای آن شامل وزیر یا نمایندهٔ وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، اطلاعات، دادگستری، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان صدا و سیما و فرمانده نیروی انتظامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفر نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی می‌شود و ریاست کمیته به عهدهٔ دادستان کل کشور است.

دادسرای ویژه جرائم رایانه‌ای

پس‌از تصویب یک فوریت برای طرح تشدید مجازات اخلال در امنیت روانی جامعه، در ۱۲ تیرماه سال ۱۳۸۷ توسط مجلس شورای اسلامی، کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در مردادماه همان سال، کمیته‌ای را مسئول بررسی این طرح کرد.[135] مادهٔ ۵ این طرح مقرر کرده‌است که رسیدگی به جرایم موضوع این قانون در کلیهٔ مراحل رسیدگی، خارج از نوبت بوده و در شعب ویژه که توسط رئیس قوهٔ قضاییه تعیین خواهد شد، انجام می‌شود.[136] متعاقب این مصوبه، محمود سالارکیا معاون دادستان تهران از راه‌اندازی دادسراهای ویژهٔ جرایم رایانه‌ای و اینترنتی خبر داد.[137] دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای در سال ۱۳۸۷ تشکیل و مسئولیت آن به دادسرای عمومی و انقلاب تهران محول شد. دادسرای ناحیه ۳۱ به همین منظور تأسیس شد و آغاز به کار کرد و سرپرستی آن بر عهدهٔ رضا جعفری معاون دادستان تهران بود.[138] از ۱۲ آذر ماه ۱۳۹۰ محمد حسن‌زاده، دادستان سابق خرمشهر، به‌عنوان سرپرست آن منصوب شده‌است.[139][140]

بخش خصوصی و غیردولتی

در ایران بیش از ۶۰۰ شرکت رساننده خدمات اینترنتی (رسا) فعال هستند که دسترسی کاربران به اینترنت را به شکل‌های مختلفی فراهم می‌کنند.[11] شرکت مخابرات که متولی ارائه اینترنت به شرکت‌های رسا است، خود نیز به‌عنوان یک شرکت رسا فعالیت می‌کند. کمیسیون سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سال ۱۳۸۳ پروانهٔ انتقال داده‌ها را برای ۱۲ شرکت خصوصی رساننده خدمات اینترنتی به مدت ۱۰ سال صادر کرد، که یکی از آن‌ها شرکت مخابرات ایران است.

با توجه به این که هزینهٔ نهایی خدمات اینترنتی ارائه توسط شرکت‌های غیردولتی رسا، وابسته به نرخی است که برای خرید اینترنت از شرکت مخابرات می‌پردازند، شرکت‌های رسا در موارد متعددی از بالا بودن نرخ تعرفه‌های اینترنت شرکت مخابرات گلایه کرده‌اند.[141]

بقیه شرکت‌های خصوصی معروف به ندا در حال حاضر نیمی از بازار اینترنت پرسرعت در بستر کابل مسی را در اختیار دارند و نیم دیگر این بازار در اختیار شرکت مخابرات ایران است. این در حالی است که بر اساس مصوبات «شورا و مرکز ملی رقابت»، سهم مخابرات از کاربران هر استان باید ۱۰ درصد یا کمتر باشد اما در عمل مخابرات ۵۰ درصد تعدادی و ۷۰ درصد درآمدی را در اختیار دارد. مجموع مشترکان شرکت‌های ندا در ایران حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار مشترک سراسر ایران است.[142]

خدمات بر بستر اینترنت

تجارت الکترونیک

طبق تبصره ۲۶ قانون دوم برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی کشور (۱۳۷۴‎-۱۳۷۸)، وزارت بازرگانی موظف به ایجاد و راه‌اندازی تجارت الکترونیکی در سطح ملی و بین‌المللی با کمک تمام نهادها و ارگان‌های دولتی بوده‌است. به همین دلیل وزارت بازرگانی ایران در سال ۱۳۷۴ به‌عنوان ناظر در چهاردهمین هیئت تبادل الکترونیک اطلاعات برای امور اداری، تجاری و ترابری شروع به فعالیت کرد و در مرداد ۱۳۷۵ با همکاری و مشارکت سازمان‌های دیگر مانند گمرک، وزارت راه و ترابری، وزارت پست و تلگراف و بانک مرکزی هیئتی مشابه در ایران تشکیل شد.[143]

در حال حاضر تجارت الکترونیک در ایران با استفاده از کارت‌های بانکی چندین بانک عضو شبکهٔ شتاب قابل انجام است.[144] هم‌چنین خدمات بانکداری الکترونیکی نظیر دریافت موجودی و صورت‌حساب، انتقال وجه، و پرداخت قبوض آب، برق، گاز، تلفن ثابت و تلفن همراه توسط بانک‌ها در ایران ارائه می‌شود.[145]

علاوه بر این رزرو اینترنتی هتل‌ها، بلیت‌های چارتری و تورها،[146] خانه معلم برای فرهنگیان،[147] بلیت قطارهای نوروزی،[148] بلیت هواپیماها[149] و کشتی‌ها[150] در ایران انجام می‌شود.

فروشگاه‌های اینترنتی نیز از زمان رواج اینترنت در ایران، روند رو به رشدی داشته‌اند و در حال حاضر چندین فروشگاه اینترنتی نظیر دیجی کالا، بامیلو، تک سبد، ایران جنس، چاره، زنبیل، موزاندو، فینال، و ۵۰۴۰ هر روز کسب و کارشان در حال رونق گرفتن است و مشتریان بیشتری را به سمت خود جلب می‌کنند. به گفتهٔ رضا الفت نسب، دبیر انجمن کسب و کارهای اینترنتی «صرفاً سال ۱۳۹۳ مردم نزدیک به ۵۰ هزار میلیارد تومان خرید اینترنتی داشته‌اند»؛ او همچنین پیش‌بینی کرد که این روند تقریباً سالانه نزدیک به ۶۰ درصد افزایش یابد.[151]

دولت الکترونیک

در ده‌های اخیر خدمات دولت الکترونیک در ایران ابتدا به صورت ملی و بعداً به صورت استانی مورد بحث بوده.[152] از جمله مواردی از دولت الکترونیک که تا کنون محقق شده می‌توان به پلیس+۱۰ اشاره کرد.

در سال ۱۳۹۴ برخی استان‌ها نظیر گیلان و یزد خبر از استقرار دولت الکترونیک در آن استان دادند.[153][154]

سلامت الکترونیک

علاوه بر این که بخشی از فعالیت‌های دولت در حوزهٔ سلامت (نظیر بیمه سلامت ایران، وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) در غالب دولت الکترونیکی از طریق اینترنت قابل دسترسی است،[155] در سال‌های اخیر طرح جایگزین کردن دفترچه‌های بیمه تأمین اجتماعی با یک کارت الکترونیکی نیز مطرح شده‌است. در خرداد ۱۳۹۳ وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی خبر از این جایگزینی ظرف سه ماه داد[156] اما تا سال ۱۳۹۴ این پروژه هنوز اجرایی نشده‌است.[157] در سال ۱۳۹۴ خبر مشابهی در خصوص بیمه درمانی نیروهای مسلح نیز مطرح شد.[158]

اظهار نظرها در مورد وضعیت اینترنت در ایران

با آغاز به کار دولت حسن روحانی خبرهایی در مورد استفادهٔ برخی از مقامات جمهوری اسلامی از رسانه‌های اجتماعی انتشار یافت و میزان دسترسی جامعه ایرانی به اینترنت آزاد بحث داغ روز شد، در همین ارتباط، روحانی در پاسخ به خبرنگار شبکه خبری ان بی سی که از وی در مورد سانسور اینترنت در ایران سؤال کرد گفت:

دولت در آینده‌ای نزدیک کمیسیونی برای پرداختن به حقوق شهروندان تشکیل خواهد داد. ما می‌خواهیم مردم در زندگی خصوصی خود کاملاً آزاد باشند. در جهان امروز، دسترسی به اطلاعات و حق گفت‌وشنود آزاد، و حق تفکر آزاد، حق تمام ملت‌ها از جمله مردم ایران است.[159]

همچنین جک دورسی رئیس و یکی از بنیان‌گذاران شبکه اجتماعی توییتر در یکی از توییت‌های اخیر خود حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران را خطاب قرار داده و نوشته‌است: عصر به خیر رئیس‌جمهور، آیا شهروندان ایران می‌توانند توییت‌های شما را بخوانند؟ و توییتر منسوب به آقای روحانی در پاسخ به آقای دورسی بدون آن که مستقیماً سؤال او را جواب دهد، نوشته‌است:

عصر به خیر جک، همان‌طور که به کریستین امانپور هم گفتم تلاش می‌کنم تا مردم کشورم بتوانند به راحتی به تمام اطلاعات جهانی دسترسی داشته باشند، چون این حق آنهاست.[160]

چالش‌ها

جرایم

درصد تأثیر بدافزار شعله بر روی رایانه‌ها[161]

تاثیر استاکس‌نت بر کشورها[162]

با افزایش دسترسی به اینترنت در ایران، جرایم اینترنتی نیز گسترش یافت.[163][164] در ژانویه ۲۰۱۱ پلیس ایران در واکنش به این شرایط اقدام به تشکیل پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات در ایران کرد. فعالیت‌های این نهاد چندان بی‌حاشیه هم نبود و در آبان ۱۳۹۱ ستار بهشتی، کارگر ساده و وبلاگ‌نویس ۳۵ ساله، که توسط پلیس فتا بازداشت شده بود در هنگام بازجویی درگذشت.[165] در پی این تخلف، به دستور اسماعیل احمدی‌مقدم، سرهنگ محمدحسن شکریان، رئیس پلیس فتای تهران در تاریخ ۱۱ آبان ۱۳۹۱ برکنار شد.[166]

فرمانده نیروی انتظامی ایران در بهمن ۱۳۸۹ اعلام کرد که ۸۴ درصد جرایم در فضای سایبری جرایم مالی است[167]

رخنه‌گران اینترنتی

فضای اینترنت در ایران هم میزبان فعالیت‌های هکرها بوده و هم مورد حملهٔ هکرها قرار گرفته‌است. برخی گروه‌های هکر ایرانی، در زمان‌های مختلف اقدام به هک وبگاه‌های وابسته به کشور اسرائیل کرده‌اند.[168] همچنین گروه هکرهای کلاه‌سفید ایرانی «آشیانه» تا کنون هم در پاسخ به هک شدن وبگاه‌های ایرانی، اقدام به هک وبگاه‌های خارجی کرده[169] و هم وبگاه‌های رسمی دولتی و نهادهای مذهبی ایرانی را مورد حمله قرار داده‌است.[170]

وبگاه‌های اینترنتی دولتی در ایران تا کنون چندین بار مورد حمله هکرها قرار گرفته‌است. به‌عنوان نمونه در سپتامبر ۲۰۱۰ وبگاه رسمی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مورد حمله هکرها قرار گرفت و به مدت نیم ساعت پیامی علیه محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت ایران جایگزین متن اصلی این وبگاه شد.[171] پیش از آن نیز وبگاه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران و وبگاه شبکه ۴ سیمای جمهوری اسلامی ایران در مارس ۲۰۱۰ و وبگاه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در اوت ۲۰۰۹ مورد حمله هکرها قرار گرفته بودند.[172]

بدافزارها

چندین بار حملات سایبری برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران توسط بدافزارهایی مانند بدافزار شعله، استاکس‌نت و استارس انجام شد که به گفته کارشناسان رایانه‌ای بیشترین تأثیرشان را بر روی رایانه‌های ایران گذاشته‌اند.[173]

منابع

1. Syngress. «Administering Cisco QoS in IP Networks: Including CallManager 3.0, QoS, and uOne». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۷ فوریه ۲۰۱۷.
2. ابوالقاسم رجبی. «زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (شبکه ملی اطلاعات) در تحویل توانمند محتوا در ایران و کشورهای نمونه». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۷ فوریه ۲۰۱۷.
3. "رسانه‌های جدید و تغییرات سیاسی اجتماعی در ایران". سایبر اورینت. 2011. Archived from the original on 23 February 2012. Retrieved 28 December 2012.
4. «نمایه سرعت بارگیری اینترنت خانگی». Atlas and Boots. ۲ ژوئیه ۲۰۱۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ آگوست ۲۰۱۹.
5. "Iran's Mobile and Broadband Internet Speeds". Speedtest Global Index. Archived from the original on 30 March 2019. Retrieved 2019-08-06.
6. «حکایت ورود اینترنت به ایران». تابناک. ۹ آذر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
7. «داستان ورود اینترنت به ایران، گفتگو با سیاوش شهشهانی». دنیای کامپیوتر و ارتباطات. شمارهٔ ۴۴، خرداد ۱۳۸۵، صفحهٔ ۳۰
8. «اینترنت و گزارشی از وضیعت آن در ایران». وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. ۲۹ بهمن ۱۳۸۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
9. نراقی، هوشیار (۴ مارس ۲۰۰۳). «گذری کوتاه در تاریخ ایرانیان در اینترنت». هفته نامه کاپوچینو. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
10. «گفتگو با سیاوش شهشهانی پدر اینترنت ایران، مخابرات از اول هم با اینترنت مخالف بود». تلنا. ۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۹.
11. «بررسی علل ناکارآمدی اینترنت پرسرعت در ایران». آفتاب. ۲۹ اکتبر ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸.
12. «وزیر ارتباطات: از ابتدای شهریور امسال اینترنت ملی جایگزین شبکه اینترنت جهانی خواهد شد». جرس. ۱۸ فروردین ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
13. «ایران، گران‌ترین اینترنت جهان». تابناک. ۱۷ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
14. «به جای واژه غلط اینترنت ملی، بگوییم شبکه ملی اطلاعات». گویا آی‌تی. ۲۷ فروردین ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
15. «ایران حائز رتبه اول قطعی اینترنت منطقه شد». همشهری. ۲۲ آذر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
16. «وضعیت اینترنت ایران درچهار سال گذشته». فرارو. ۳۰ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۲.
17. «جزئیات قرارداد فالکون». آی‌تی آنالیز. ۱ دی ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
18. «اینترنت کشور از کجا می‌آید». ایسنا. ۲۳ آبان ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
19. «کل اینترنت کشور ۷۲۶۲۷ مگابیت بر ثانیه است». خبر آنلاین. ۲۴ آبان ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
20. حامد قاسمی نراقی (۲۵ بهمن ۱۳۹۴). «پهنای باند اینترنت ایران بیش از ۳۵۰ گیگابیت بر ثانیه شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲ مارس ۲۰۱۷.
21. ظرفیت پهنای باند به ۶۴۳ گیگابیت رسید/نصب ۶۰ هزار کیلومتر فیبرنوری
22. «وزیر ارتباطات:پهنای باند اینترنت کشور در حال رسیدن به 10 هزار گیگابیت بر ثانیه است». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۷.
23. «به تلگرام اجازه ارائه تماس رایگان را دادیم/ تماس صوتی تلگرام با دستور قضایی مسدود شد». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۷.
24. «سرعت به روایت اعداد». آفتاب. ۲۸ اکتبر ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸.
25. «اینترنت در ژاپن زلزله‌زده». همشهری آنلاین. ۲۴ آبان ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
26. «مقایسه قیمت و سرعت اینترنت در ۸ کشور / قیمتهای اینترنت در ایران». خبرگزاری مهر. ۲۳ آبان ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
27. «ایران از نظر سرعت اینترنت در ردیف کم‌سرعت‌ترین کشورهای جهان قرار دارد». خبرگزاری آفتاب. ۸ مرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۱.
28. «ایران، رتبهٔ آخر آزادی اینرتنت در جهان را دارد». هرانا. ۱۳ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۴ مهر ۱۳۹۲.
29. «آمار کاربران اینترنت در ایران». شرکت مخابرات استان تهران. ۲۵ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۷ فوریه ۲۰۱۱.
30. سراب‌پور، سونیتا (۳۰ بهمن ۱۳۸۹). «سرعت اینترنت خانگی همچنان ۱۲۸ کیلوبیت باقی می‌ماند». دنیای اقتصاد. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۱۱.
31. «انتقال میزبانی ۹۶ درصد وبگاه‌های دولتی به کشور/ تأمین امنیت اطلاعات». خبرگزاری مهر. ۳۱ خرداد ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
32. «مدیریت محتوای اینترنت با دو ابزار فیلترینگ و محدودیت سرعت». تابناک. ۲۷ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
33. «اینترنت ملی جایگزین اینترنت جهانی می‌شود». ایتنا. ۱۴ فروردین ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
34. «مسدود شدن Gmail فرصتی برای ایمیل ملی». تابناک. ۲۰ بهمن ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
35. "Iran Vows to Unplug Internet". Wall Street Journal. 19 Dec 2011. Archived from the original on 5 January 2013. Retrieved 4 Jan 2013.
36. «قطع اینترنت جهانی امکان‌پذیر نیست». تابناک. ۱ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
37. «اینترنت ملی جایگزین شبکه جهانی نیست». روزنامه ایران. ۲۱ فروردین ۱۳۹۱. ص. ۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
38. "داده‌های بانک جهانی در مورد جمهوری اسلامی ایران". بانک جهانی. Archived from the original on 20 June 2013. Retrieved 31 December 2012.
39. «آمارهای متناقض از ضریب نفوذ اینترنت کشور». fardanews.ir. ۱۸ فروردین ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۳.
40. «آخرین وضعیت استفاده از اینترنت در ایران/ تعداد کاربران اینترنت پرسرعت و کم سرعت». mehrnews.com. ۳۰ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
41. «کاهش هفت درصدی ضریب نفوذ اینترنت در کشور؛ تردید در صحت آمار اعلام‌شده در پایان سال». تقاطع. ۲۸ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۳۹۲.
42. «ایران بیش از بیست و پنج میلیون کاربر اینترنتی دارد». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ تیر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ ژوئیه ۲۰۱۵.
43. «تعداد مشترکان اینترنت پر سرعت موبایل در ایران چند نفر است؟». آخرین خبر. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۶.
44. «مرکز آمار، تنها متولی ارائه ضریب نفوذ اینترنت در کشور». shahrwandan.ir. ۲۵ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
45. «محتوای پربازدیدترین سایتها در ایران/ میزبانی نیمی از سایتها در داخل کشور». ایتنا. ۲۰ آبان ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۳۹۲.
46. «قحطی کارت اینترنت در دورود». دورود آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
47. «شرکتهای ارائه دهنده خدمات اینترنت و تلفن از طریق شبکه هوشمند». شرکت مخابرات تهران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸.
48. «PCM کابوس کاربران اینترنت پر سرعت». آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸.
49. «DIAL UP به جای ADSL». آفتاب. ۶ نوامبر ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸.
50. «پیدا و پنهان وایمکس». تبیان. ۶ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
51. «ارائهٔ اینترنت ۲۰ مگابیتی از فروردین ۹۳». سیتنا. ۱۲ دی ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
52. «اینترنت همراه اول تا پایان سال از راه می‌رسد». همشهری. ۱۲ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
53. «اینترنت موبایل، چند؟». همشهری. ۳۰ مرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
54. «هم بانک همراه اول کپی برابر اصل خدمات بانکداری همراه ایرانسل». ایستنا. ۱۲ تیر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
55. «فقط 4 درصد ایرانی‌ها اینترنت پرسرعت دارند». ایستنا. ۲۴ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۳.
56. «جدیدترین آمار از ضریب نفوذ اینترنت در ایران/ معرفی 5 استان دارای بالاترین کاربر». ایتنا. ۱۸ تیر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۳۹۲.
57. ساره جعفرقلی،شرکت‌های ارایه‌دهنده اینترنت از ادامه فعالیت دلسرد شدند بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، ایلنا، تاریخ بازیابی ۲۹ آذر ۱۳۹۱
58. روزنامه اقتصادی آسیا، شماره چهارشنبه ۲۹ آذر ۹۱، «شرکت‌های ارایه‌دهنده اینترنت از ادامه فعالیت دلسرد شدند»
59. «دلیل گرانی اینترنت، مخابرات یا بخش خصوصی؟». خبرگزاری موج. ۶ دی ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
60. «ضربات سهمگین بی عدالتی‌ها بر بدنه شرکت‌های PAP». خبرگزاری موج. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۲۰۱۲.
61. «وزیر ارتباطات: کندی اینترنت در کشور به دلیل افزایش مصرف است». زومیت. ۲۱ تیر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۱ تیر ۱۳۹۴.
62. شورایعالی انقلاب فرهنگی. «مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۳.
63. «فیلترینگ اشتباه سایت‌ها انگشت شمار است». aftabir.com. ۲۵ آبان ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
64. رضا باقری اصل (۱ مرداد ۱۳۸۷). «سالم‌سازی فضای سایبر در مقابل راهکار صرفاً فنی فیلترینگ». دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
65. «متن کامل قانون جرائم رایانه‌ای». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
66. «دربارهٔ کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
67. «اعمال فیلترینگ یکپارچه برای سایت‌های اینترنتی». medianews.ir. ۱۸ مرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
68. کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای. «فهرست مصادیق محتوای مجرمانه». کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۸ دی ۱۳۹۲.
69. |تایت، روبرت (14 April 2006). "در مورد رئیس‌جمهور این یکی را شنیده‌اید؟". گاردین. Archived from the original on 7 October 2009. Retrieved 14 November 2008.
70. «گوگل هم فیلتر شد». خبر آنلاین. ۷ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
71. «فیلترینگ به جستجوگر بینگ هم رحم نکرد». وین بتا. ۷ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۳ بهمن ۱۳۹۰.
72. «فیس‌بوک و توییتر فیلتر شدند». خبر آنلاین. ۲ خرداد ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
73. «جی‌میل و یاهو در ایران دوباره قطع شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ فوریه ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
74. «دلایل فیلتر شدن سایت هاشمی رفسنجانی/ اتمام دادگاه جاسوس آمریکایی». ۱۲ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
75. «ممنوعیت فعالیت سایت خاتمی در ایران». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
76. «ارائه خدمات میزبانی به سایت محمد خاتمی در داخل ایران ممنوع شد». رادیو فردا. ۱۴ آبان ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
77. «سحام نیوز فیلتر شد». فارس نیوز. ۸ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
78. «پرشین بلاگ فیلتر شد». فارس نیوز. ۳۰ خرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
79. «بلاگفا فیلتر شد». فارس نیوز. ۳۰ خرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
80. «سایت بلاگر فیلتر شد». خبرگزاری ایتنا. ۶ اردیبهشت ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
81. «وردپرس فیلتر شد». عصر ایران. ۲۱ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
82. «خبرآنلاین با دستور مسئولین فیلتر شد». وبگاه الف. ۳۰ آذر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
83. «سایت خبری عصر ایران فیلتر شد». خبرگزاری آفتاب. ۱۴ اسفند ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
84. «سایت سفارت انگلیس در ایران فیلتر شد». مهر نیوز. ۱ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۱ فوریه ۲۰۱۲.
85. «صفحه "پیوندها" روزبه‌روز شیک‌تر می‌شود». ۲۷ فروردین ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ فروردین ۱۳۹۱.
86. «در آستانه ربیع‌الاول صفحه پیوندها تغییر شکل داد». ۱۳ دی ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ دی ۱۳۹۲. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 21 (کمک)
87. «شما در منطقه ممنوعه هستید!». آفتاب. ۱ نوامبر ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸.
88. «در پی پرسش نارنجی: گوگل دانلود برنامه‌های افزودنی کروم را برای ایران آزاد کرد». نارنجی. ۲۹ فوریه ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
89. «رفع تحریم‌های ایران از جانب اپل». مانی. ۱۸ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
90. «عوارض خطرناک استفاده از فیلترشکن». تابناک. ۱۷ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۳.
91. «استفاده از فیلتر شکن جرم است و زندان دارد». خبرگزاری فردا. ۲۹ دی ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
92. «الکسا رتبهٔ صفحه پیوندها». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
93. «از هر پنج کافی نت، یکی تعطیل شد». روزآن‌لاین. ۶ مرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ آبان ۱۳۹۲.
94. «کافی‌نت‌ها در ایران تحت کنترل شدید امنیتی». کردستان مدیا. ۱۲ فروردین ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۳.
95. «پنج میلیون سایت اینترنتنی در کشور فیلتر شده‌است». مهر نیوز. ۲۸ آبان ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۳.
96. «میزان سایت‌های فیلتر شده کاهش می‌یابد؟». ایسنا. ۲۷ دی‌ ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در 3 نوامبر ۲۰۱3. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
97. «درخواست مردمی، عامل فیلترینگ 90 درصد سایت‌ها». کردستان مدیا. ۳۱ تیر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۳.
98. «فیلترینگ وبلاگ امسال شش برابر سال پیش». وبگاه احمد باطبی. ۲۵ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ آبان ۱۳۹۲.
99. «1500 سایت ضددینی در ماه فیلتر می‌شود». روزنامه بهار. ۲۴ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ آوریل ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۳.
100. «واکنش مقام دولتی به حضور آیت‌الله خامنه‌ای در فیسبوک: عضویت جرم نیست». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۶ دسامبر ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
101. «بازداشت چهار کاربر فیس‌بوک در شهر سیرجان». رادیو فردا. ۷ آبان ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
102. «چین قوانین سخت‌تری دربارهٔ اینترنت وضع کرد». ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۸ دسامبر ۲۰۱۲.
103. «سابقه عبور از انحصار موتور جستجوی گوگل». الف. ۲۳ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
104. «پرسش‌های متداول». ایرنیک. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
105. مسعود یوسف‌نژاد (۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۴). «ایران در جایگاه ۱۴۷ از ۲۰۰ کشور دنیا از نظر سرعت اینترنت». مشرق. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۴.
106. «ایران قعرنشین سرعت اینترنت و صدرنشین هزینه». مشرق. ۱۴ شهریور ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۴ شهریور ۱۳۹۳.
107. «بکوش سرعت در کابل تو باشد!». دانستنیها (۱۸۶): ۱۰۶–۱۰۷. ۱۳۹۶.
108. «خوب، بد، نت». دانستنیها (۱۸۶): ۱۰۸–۱۰۹. ۱۳۹۶.
109. «سرعت اینترنت در جهان؛ ایران کجای فهرست است؟». رادیو فردا فارسی. ۱۳۹۹-۰۲-۲۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰.
110. «چرا ایران به دنبال سرور تلگرام است؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۹ مه ۲۰۱۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ مه ۲۰۱۶.
111. «معرفی پربازدیدترین سایتها در ایران/ ۸۷درصد سایتها ایرانی اند». خبرگزاری مهر. ۲۶ آبان ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ مه ۲۰۱۶.
112. «سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران درمورد " شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای"». مجمع تشخیص مصلحت نظام. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۳.
113. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ ژانویه ۲۰۱۴.
114. «با حکم رهبر معظم انقلاب اسلامی؛ شورای عالی فضای مجازی تشکیل و اعضای حقیقی و حقوقی آن منصوب شدند». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری. ۱۷ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵.
115. «تشکیل شورای عالی فضای مجازی و انتصاب اعضای حقیقی و حقوقی آن». پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای. ۱۷ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ مه ۲۰۱۵.
116. «دستور رهبر ایران برای تشکیل شورای عالی فضای مجازی». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ اسفند ۱۳۹۰.
117. «قانون تجارت الکترونیک». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
118. «قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات». وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
119. «قانون جرایم رایانه‌ای». پلیس فتا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
120. «آیین‌نامه نحوه اخذ و شوابط فنی تقطه تماس بین‌المللی». وزارت صنعت، معدن و تجارت. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
121. «تشکیل کمیته تعیین مصادیق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای غیرمجاز». ۲۹ دی ۱۳۸۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
122. «انتخاب اعضای جدید کمیته تعیین مصادیق پایگاه‌های اطلاع‌رسانی اینترنتی غیرمجاز». ۳۰ مهر ۱۳۸۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۷ دی ۱۳۹۲.
123. «واکنش به ابهام قانونی محدودیت اینترنت خانگی». خبرگزاری فارس. ۲۴ آبان ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
124. «دلیل سرعت پایین اینترنت، نداشتن قوانین مناسب است/تحولات جدیدی در شورای عالی مجازی صورت می‌گیرد». موج نیوز. ۲۳ اسفند ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
125. «شورای عالی فناوری اطلاعات». وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
126. «تشکیل شورای عالی فضای مجازی به‌دستور رهبر جمهوری اسلامی». رادیو زمانه. ۱۷ اسفند ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ اسفند ۱۳۹۰.
127. «اساسنامهٔ شرکت ارتباطات زیرساخت در زیرمجموعهٔ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اصلاح شد». ایتنا. ۱۰ تیر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۲.
128. «سازمان فناوری اطلاعات ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۱۴.
129. «پرسش‌های متداول». وبگاه رسمی سازمان فناوری اطلاعات ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ ژوئن ۲۰۱۴.
130. «چرا مشتریان بانک‌ها باید ای‌میل داخلی داشته باشند؟». خبرآن لاین. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۳.
131. «دربارهٔ ما». خبرآن لاین. ۲۵ دی ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۳.
132. «معرفی دفتر و اپراتورها». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویهٔ ۲۰۱۳.
133. «پلیس «فتا» به جنگ مجرمان اینترنتی می‌آید». الف. ۱۸ مهر ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۳.
134. «پلیس فتا: ۴۵ میلیون کاربر اینترنت در ایران وجود دارد». تابناک. ۹ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۰ آذر ۱۳۹۲.
135. ««تشکیل دادسرای جرایم رایانه‌ای خلاف قانون است» - ایران - 2 فروردین 2008». DW.DE. ۲۰۰۸-۱۲-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۵-۱۶.
136. «متن طرح تشدید مجازات اخلال در امنیت روانی جامعه». کمیته گزارشگران حقوق بشر. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۵-۱۶.
137. «خبر اول - ایران - تشکیل دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای در ایران». رادیو زمانه. ۲۰۰۸-۱۲-۰۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۵-۱۶.
138. «هشدار دادسرا به کاربران سایت‏های مستهجن». الف. ۳۰ فروردین ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
139. «سرپرست دادسرای ویژه جرایم رایانه‌ای منصوب شد». ۲۵ فروردین ۱۳۹۱. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
140. «رضا جعفری به دادسرای انتظامی قضات بازگشت». Google. ۲۰۱۵-۰۵-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۵-۱۶.
141. «انتقاد شاتل از عدم کاهش قیمت اینترنت مخابرات». آی‌تی ایران. ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
142. جام جم آنلاین،ایران ارزان‌ترین اینترنت دنیا را دارد بایگانی‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، تاریخ بازیابی: ۱۰ دی ۹۱
143. «مشکلات و موانع گسترش تجارت الکترونیکی در ایران» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
144. «بانک‌های عضو شتاب». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
145. «سرویس بانکداری اینترنتی». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
146. «کوثر گشت». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ می ۲۰۱۵.
147. «آموزش و پرورش ایران و جهان». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴.
148. «آغاز فروش اینترنتی بلیت قطارهای نوروزی از ساعت ۱۹ امروز/ پیش‌فروش مسیر مشهد از ۶ بهمن‌ماه». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۴ بهمن ۱۳۹۳.
149. «هواپیمایی ماهان». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴.
150. «عسل تور». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴.
151. «رقابت فروشگاه‌های اینترنتی با حجره‌های بازار». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۵.
152. «قائم مقام معاونت توسعه مدیریت خبر داد: پیگیری تحقق رویه‌های دولت الکترونیکی». وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. ۱۷ اسفند ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
153. «مدیرکل ICT استان گیلان خبر داد: استقرار دولت الکترونیک در استان گیلان عملیاتی می‌شود». وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
154. «همراهی تمام دستگاه‌های اجرایی برای توسعه دولت الکترونیک در استان». یزد فردا. ۱ اردیبهشت ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
155. «سامانه ثبت نام الکترونیکی بیمه پایه همگانی سلامت». وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
156. «وزیر رفاه: کارت الکترونیک تا سه ماه دیگر جایگزین دفترچه‌های بیمه تأمین اجتماعی می‌شود». خبر آنلاین. ۱۲ خرداد ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
157. «کارت‌های الکترونیکی جایگزین دفترچه‌های بیمه». شبکه خبر. ۲۰ فروردین ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۶ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
158. «کارت الکترونیکی جایگزین دفترچه بیمه نیروهای مسلح بوشهر شد». تنگستان نما. ۲۰ فروردین ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ مه ۲۰۱۵.
159. «روحانی: مردم باید در زندگی خصوصی کاملاً آزاد باشند». کلمه. ۲۸ شهریور ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۲.
160. «مکالمه توییتری رئیس‌جمهور ایران و رئیس توییتر». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳ اکتبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۳.
161. «فلیم، بدافزاری که جاسوسی موفق است». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
162. "W32.Stuxnet". Symantec. 17 September 2010. Archived from the original on 4 January 2012. Retrieved 2 January 2012.
163. «افزایش جرایم رایانه‌ای در ایران». تابناک. ۲۳ اردیبهشت ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
164. «تنوع جرایم رایانه‌ای، رو به افزایش است». ایرنا. ۱ شهریور ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
165. «وبلاگ‌نویس درگذشته در زندان، در رباط‌کریم دفن شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۸ آبان ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
166. «رئیس پلیس فتا تهران بزرگ برکنار شد». مهر. ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
167. «آغاز به کار پلیس فتا در ایران». همشهری آنلاین. ۳ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ ژانویه ۲۰۱۲.
168. «۳۷۰ سایت صهیونیستی از مدار خارج شد/ هک سایتهای امنیتی، اقتصادی اسرائیل». خبرگزاری مهر. ۱ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
169. «جزئیات چگونگی هک ۳۰۰ وب سایت مهم وهابی بررسی شد». پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه. ۶ مهر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
170. «حمله هکرهای کلاه‌سفید به گروه بزرگی از سایت‌های دولتی و مذهبی ایران». ایتنا. ۳ اردیبهشت ۱۳۸۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۲.
171. «سایت رسمی تلویزیون دولتی ایران هک شد». وبگاه برخط رادیوفردا. ۲۹ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۳۸۷.
172. «اعتراض به فیلترینگ با هک کردن سایت وزارت ICT!». وبگاه برخط ایستنا. ۱۸ فروردین ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۹ شهریور ۱۳۸۷.
173. «فلیم، بدافزاری که جاسوسی موفق است». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.

پیوند به بیرون

• انجمن شرکت‌های اینترنتی ایران
• وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران
• خبرگزاری فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران