بخش کجور
کجور یکی از بخش‌های شهرستان نوشهر واقع در استان مازندران است. این بخش ییلاقی و کوهستانی دارای سه دهستان به نام‌های پنجک رستاق، زانوس رستاق و توابع کجور و به مرکزیت شهر کجور می‌باشد.[1] از نظر جغرافیایی این منطقه بین دو کوه دماوند و علم کوه واقع شده‌است. دین اکثریت این منطقه اسلام و مذهب شیعه می‌باشد. سکنه منطقه را بومی های کُجور که کُجوری خوانده می شوند تشکیل می دهند همچنین ایل کرد خواجوند از ساکنین این منطقه هستند. منطقه کجور به علت داشتن وسعت مراتع دارای پراکندگی نسبی است و اکثر روستاها از هم فاصله دارند. خانه‌های سنتی کجور به نام لَت به سر خنه و کَلچو خنه معروف می‌باشند که دیوارهٔ آن کاهگل و چوبی و سقف آن نیز از تکه چوب‌هایی به نام لَت پوشانده می‌شود.
| بخش کجور | |
|---|---|
| منطقهٔ زمانی | IRST (یوتی‌سی +۳:۳۰) |
| • تابستان (DST) | IRST (یوتی‌سی +۴:۳۰) |
بخش کجور دارای آموزش و پرورش، بخشداری، ثبت احوال، کمیته امداد، آتش‌نشانی، موزهٔ مردم‌شناسی کندلوس و… می‌باشد.
تاریخ
کجور نام منطقه ای است از طبرستان (مازندران کنونی) که در قدیم بخشی از ناحیه رویان طبرستان بود. در سال ۷۴۰ هجری برابر با ۱۲۴۰ میلادی استاندار جلال الدوله اسکندر بن زیاد شروع به تجدید بنای قلعه شهر کجور کرده بود و چون این این شهر در موقع تاخت و تاز مغول خراب و ویران شد وی در سال ۷۴۶ هجری در اطراف آن شهر بارو کشید و بنای آن را تجدید نمود. کجور مرکز شهر رویان کهن که بعدها رستمدار خوانده شد بود و سلسلهٔ پادوسبانیان در آنجا حکومت می‌کردند که حدود ۱۰۰۰ سال در این منطقه به حکمرانی پرداخته تا اینکه در دوره صفویه حکومتشان برچیده شد.
منطقه کجور
محدوده تاریخی کجور از شمال به دریای مازندران از غرب به رود چالوس از شرق به سولده(نور) و از جنوب به دره نور محدود می شود.[2] منطقه کجور به همراه کلارستاق ، لنگا ، تنکابن ، سختسر و هوسم بخشی از رویان کهن بود که بعد ها رسمتدار نام گرفت. رویان کهن از نواحی غربی طبرستان محسوب می شده است.[3]
زبان محلی
مردم منطقه کجور به زبان طبری و به گویش کجوری که در محدودهٔ شهرستان‌های نوشهر و نور و شرق چالوس رایج می‌باشد، گفتگو می‌کنند و در برخی از مناطق که اهالی آنجا از ایل خواجه وند هستند، خواجه وندی صحبت می‌کنند که به نوعی لهجه کردی محسوب می‌شود.
صنایع دستی و سوغاتی‌های منطقه
منطقه کجور از مناطق مهم استان مازندران در زمینه صنایع دستی می‌باشد. کارگاه‌های مختلف نمد مالی، بافت جوراب‌های ساق بلند و ساق کوتاه از جنس پشم، صنایع چوبی منطقه که به زبان محلی به آن لاک تاشی می‌گویند مانند ساخت قاشق‌های چوبی، کفگیر و سایر وسایل چوبی، ساخت بالاش پوش‌های نمد چوپانی به نام‌های محلی کِلمَد، چِغا، شولا، ساخت کلاه‌های نمدی، جاجیم بافی.
حیات وحش
این منطقه به علت داشتن آب و هوای مناسب و پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و دارا بودن دشت‌های مرتفع و علفزارها، دارای جانوران متنوعی می‌باشد که بسیاری از آن‌ها کمیاب یا حتی نایاب در اکثر نقاط کشور و در بعضی موارد، دنیا می‌باشد که به دلیل حمایت نکردن و گمنام ماندن بعضی از آن‌ها متأسفانه در حال انقراض می‌باشند یا منقرض شده‌اند. (مثل کوآلای بزرگ کجور) جانورانی همچون کوآلای کوچک، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال، خوک، جوجه تیغی، خارپشت، خرگوش و همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب و … در این منطقه زندگی می‌کنند.[4]
آب و هوا
کجور دارای آب وهوایی کوهستانی می‌باشد. هوا در اکثر مواقع نظم فصلی ندارد و به همین علت نمی‌توان آن را به وضوح در یکی از گروه‌های فصلی قرار داد. زمستان‌های این منطقه بسیار سرد و با بارش برف همراه است و دارای تابستان‌هایی معتدل است. میزان بارندگی در این منطقه بسیار زیاد است و همین امر موجب تنوع پوشش گیاهی شده‌است. پوشش گیاهی مردم منطقه را به امر کشاورزی، زراعت و باغداری واداشته‌است.
کشاورزی
در این منطقه گلهای زینتی و میوه‌های فصلی به وفور یافت می‌شود. محصولات کشاورزی این منطقه بیشتر گندم و جو و عدس می‌باشد اما در مناطق پایین دست و در محدوده روستاهای کینس برنج نیز کشت می‌شود. همچنین محصولات باغی و جنگلی نظیر گیلاس، هلو، شلیل، گردو، سیب، زرشک، ازگیل جنگلی (کِنِس) و … به وفور در منطقه یافت می‌شود.
آثار باستانی و مکان‌های دیدنی کجور
دیو چشمه کجور: سر راه استانکرود به پول
امامزاده جعفر و امامزاده حسن پسران موسی کاظم در دهکده حسن‌آباد پنجک رستاق کجور
قلعه اسپی روز
بقعه سلطان محمد کیا که قدیمی‌ترین بنای تاریخی غرب مازندران نیز می‌باشد.
قلعه چناربن =در دهکده چناربن میان لاشک و کجور بر سر راه
بقعه خالق شیوب در شهر کجور=بقعه ای چهارضلعی از سنگ و گل است. در ورودی قبلی است و در ایوانی باز می‌شود که دارای شش ستون چوبین چهارسوی ساده است. اطراف بقعه گورستانی قدیمی است و بالای مدخل گورستان شاخ برکوهی قرار داده شده‌است.
بقعه حسن شهیددر شهر کجور=بنایی است چهار گوشه با یک ستون چوبین چهار سوی قطور در وسط و سرکشی برستون و دیوارهای دو طرف متکی است. ایوانی جلوبنا است. سقف بقعه و ایوان پلور کشی و پل کوبی است. گورستانی وسیع و قدیمی در جنوب بقعه اس. بر سردر ورودی گورستان چندین شاخ بزکوهی کهنسال است.
بنای درویش امیر و درویش شهراگیم ساسانی در اراضی روستای اطاقسرا در نزدیکی روستای زانوس کجور
بنای درویش امیر ناسنگ در اراضی روستای لاشک کجور
خرابه‌های شهر قدیمی کجور معروف به خرابه شهر=در دو کیلومترو نیمی شهر کجور امروزی این شهر که در دامن کوه بوده حصاری محکم و استوار داشته‌است.
ابن اسفندیار می‌نویسد که در سال ۲۷۳ محمدبن زیدبن اسماعیل حالب الحجاره، حصاره کجور را مرمت کرد. این عبارت می‌رساند که قبل از او حصاری برای این شهر ساخته بوده‌اند؛ ولی از عبارت سید ظهیر الدین چنین بر می‌آید که بانی حصار کجور او بوده‌است.
این شهر که خرابه‌های آن امروز در منطقه وسیعی باقی است، در تاخت و تاز مغولان خراب شد. ملک جلال الدوله اسکندر، روز شنبه بیست و یکم ذی الحجه موافق با بیست وهفتم تیر ماه قدیم سنه ۷۴۶ هجری، بنای شهر کجو. ر را گذاشت.
رابینو می‌نویسد که در تاریخ ۲۱ ذی الحجه سنه ۷۴۰ قمری استندار جلال الدوله اسکندر، شروع به تجدید بنای قلعه و شهر کجور کرد. نامبرده با روی شهر را تجدید بنا کرد و ارگ آن را در ۲۱ ذیالحجه سال ۷۴۶ هجری تمام کرد و در ناحیه رویان قلعه شاه دز را که خود در آن منزل داشت، بنا نمود. در زمان او شهر کجور پایتخت بوده‌است.
شهر کجور امروز که در دشت بنا شده‌است زیاد قدمتی ندارد و ظاهراً پس از کوچاندن ایل خواجه وند، به امر آقا محمد خان به این صفحات، به دست افراد ایل ساخته شده‌است. مصالح آن خشت و گل است.
قلعه کجور معروف به دور قلعه یا سوته قلعه بر بازوی کوهی مسلط بر شهر کجور
بر بازوی کوهی که تقریباً جهت شمال جنوبی دارد و از رشته اصلی که سمت شرقی غربی است جدا می‌شود، آثار قلعه بزرگی بر جای است که بر اثر کندوکاو گنج گیران زیرو رو شده‌است. آثار آب انبار و حمامی در اراضی آن دیده می‌شود. مصالح اصلی بنا گچ و آجر و سنگ بوده‌است. سید ظهیر الدین، این قلعه را به نام قلعه کجور می‌شناسد؛ و عبدالفتاح فومنی آن را «قلعه ماران» می‌خواند و صاحب عالم آرا شرح مفصلی از این قلعه در ادوار مختلف نوشته و ان را به نام «قلعه مارانکوه» ضبط کرده‌است؛ و اعتماد السلطنه آن را به نام «قلعه مارانکو ه کجور» معرفی کرده‌است.
ظاهراً مرادخان سفره چی ولدتیمورخان که شاه طهماسب او را روانه رستمدار کرده تا قلعه کجور را تسخیر کند، بدین قلعه روی آورده است و همین قلعه است که پس از اینکه به دست مأموران صفوی سوخته شد، به نام «سوته قلعه» شهرت پیدا کرد و امروز «دور قلعه» خوانند.
تپه یرحمام در داخل شهر کجور امروز=تپه ای که با خاک ریز دستی به وجود آمده است، در داخل شهر کجور، پشت مسجد است. در کندوکاوهایی که کرده‌اند، آثار ساختمانهای قدیمی و آب انبار در آن پیدا شده‌است. سفالهای لعابدار اسلامی و سفالهای بدون لعاب در آن زیاد است.
راه کجور به رویان معروف به آب پری =این راه از کجور به کدیر، کدیر سر، معدن گلندرود و رویان می‌رود.
قلعه انگیل (پشت دهکده انگیل حومه شهر کجور) بر سر تیره کوهی که مسلط به دهکده انگیل است، قلعه ای قدیمی است.
روستای زیبا و هدف گردشگری کندلوس
دریاچه فراخین در جاده جگلی نوشهر به کجور
| نام دهستان | نام روستا |
|---|---|
| دهستان پنجک رستاق (مرکز دهستان: دشت نظیر) | ۰۱ - دوآب ۰۲ - حسن‌آباد ۰۳ - نیرس ۰۴ - بسطام ۰۵ - کینس ۰۶ - ساروس ۰۷ - حیرت ۰۸ - عالیدره ۰۹ - گندیسکلا ۱۰ - لشکنار ۱۱ - دشت نظیر ۱۲ - هزار سم ۱۳ - سما ۱۴ - منجیر ۱۵ - کیکو ۱۶ - کندوسر ۱۷ - فیروزآباد ۱۸ - ناصرآباد (اِواز) ۱۹ - سادات آباد (نعل- تازه آباد) ۲۰ - چتن |
| دهستان زانوس رستاق (مرکز دهستان: شهر پول) | ۰۱ - دلسم ۰۲ - ویسر ۰۳ - گتکش ۰۴ - کوشکک ۰۵ - کینج ۰۶ - اسلام‌آباد (ساس) ۰۷ - کیاکلا ۰۸ - خوشل ۰۹ - زانوس ۱۰ - اطاقسرا ۱۱ - مونج ۱۲ - گیل کلا ۱۳ - کندلوس ۱۴ - میر کلا ۱۵ - پیده ۱۶ - نیچکوه ۱۷ - آستانکرود ۱۸ - لرگان ۱۹ - پول (نوشهر) ۲۰ - نیمور ۲۱ - کوهپرسفلی ۲۲ - کوهپر علیا ۲۳ - اویل |
| دهستان توابع کجور (مرکز دهستان: شهر کجور) | ۰۱ - شهر کجور (نوشهر) ۰۲ - پیچلو ۰۳ - لیگوش ۰۴ - انگیل ۰۵ - سریوده ۰۶ - خاچک ۰۷ - واشکن ۰۸ - انگاس ۰۹ - گنگر ۱۰ - نیتل ۱۱ - هزارخال ۱۲ - صالحان ۱۳ - شاه ناجر ۱۴ - چمرکوه ۱۵ - فیروزکلا سفلی ۱۶ - فیروزکلا علیا ۱۷ - چورن* ۱۸ - کدیر ۱۹ - بین ۲۰ - برکن ۲۱ - کلیِک ۲۲ - کهنه ده ۲۳ - چناربن ۲۴- لاشک |
جمعیت
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش کجور شهرستان نوشهر در سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۴،۲۰۳ نفر بوده‌است.[5]
منابع
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳ خ.
- http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-i
- http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-1
- حیات وحش کجور
- «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۱.
