ترکمانهای عراق
ترکمانهای عراق (ترکی استانبولی: Irak Türkmenleri/Irak Türkleri) که همچنین ترکهای عراق یا عراق تورکلری نامیده میشوند، یک گروه قومی در عراق از شاخه ترکهای آناتولی[1][2] بهطور عمده سکونتگاه آنان در شمال عراق و دارای روابط نزدیک فرهنگی و زبانی با ترکیه و آذربایجان هستند.[3] عموم ترکمانها به زبان ترکی آذربایجانی با لهجه کرکوکی صحبت میکنند، از لحاظ دینی وابسته به اسلام، تشیع و تسنن به فراخور موقعیت جغرافیایی مذهب اینان میباشد. از لحاظ تاریخی نیز طی قرن هفتم الی دورانی که عراق زیر سلطه امپراتوری عثمانی بود، به این کشور مهاجرت کردهاند.
مناطق با جمعیت چشمگیر | |
---|---|
کرکوک • اربیل • تلعفر • موصل • کفری • دوز خورماتو • داقوق • آلتون کوپری • تازه خورماتو | |
زبانها | |
ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی همچنین عربی • کردی | |
دین | |
سنی، شیعه | |
قومیتهای وابسته | |
ترکها • آذربایجانیها • ترکمانهای سوریه |
پیشینه
تاریخ ورود ترکمنها به عراق امروزی به دوره امویان بر میگردد، در این دوره حدود ۱٬۰۰۰ سرباز ترکمن در ارتش عبیدالله بن زیاد گماشته شدند.[4][5] دوره دوم مهاجران ترکمنها از زمان حکومت امپراتوری سلجوقی وارد عراق شدند.[6] در نهایت موج سوم که بیشترین تعداد مهاجرتها به عراق را شامل میشد، در دوران سلطه امپراتوری عثمانی بر عراق بود، که وارد عراق امروزی شدند.[6] به گونهای که با فتح عراق توسط سلیمان یکم در سال ۱۵۳۴ میلادی به دنبال تسخیر بغداد توسط مراد چهارم در سال ۱۶۳۸، تُرکان زیادی در عراق نفوذ پیدا کردند.[5][7] بنابراین، بسیاری از ترکمنهای امروزی عراق فرزندان سربازان عثمانی، بازرگانان و کارمندان دولتی بودند که در دوران حکومت امپراتوری عثمانی به عراق آورده شده بودند.[8][9][7][6]
پس از تأسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳، ترکمنهای عراق به درخواست ترکیه جهت ضمیمه شدن ولایت موصل را به بخشی از دولت دادند.[10][11] با این حال، با توجه به پایان سلطنت عثمانی، ترکمنها در برابر درخواست خود بهطور فزایندهای در برابر سیاستهای رژیم مورد تبعیض قرار گرفتند. مانند کشتار کرکوک در سال ۱۹۵۹ و در سال ۱۹۷۹ زمانی که حزب بعث بهطور فزایندهای در برابر جامعه تُرک تبعیض قائل میشد.[10] اگر چه آنها به عنوان یک قومیت در ساختار عراق (در کنار عربها و کردها) در قانون اساسی سال ۱۹۲۵ به رسمیت شناخته شدند، بعد از این تُرکها از این وضعیت انتقال به ترکیه محروم شدند.[10] مدعیان نیز محدوده جمعیت خود را بین ۵۰۰٬۰۰۰ تا بیش از ۳ میلیون برآورد میکنند، صرف نظر از این عدم قطعیت، بهطور کلی ترکها سومین گروه قومی در عراق پذیرفته شدهاند.[12][13][14][15] در سال ۱۹۵۷ در آخرین سرشماری قابل اعتماد به رسمیت شناخته شدند، ولی بعد از آن با سیاستهای عربسازی حزب بعث مواجه شدند.[16] که در آن سال اعراب با تشکیل بزرگترین قومیت در عراق و به دنبال آن کردها (۱۳٪) و ترکمن عراق (۹٪) بودند[17] ترکمنها بهطور عمده در شمال عراق و در شهرهای کرکوک، اربیل، تلعفر، موصل، تازه خورماتو، داقوق، طوزخورماتو، آلتون کوپری و نیز پایتخت عراق، بغداد سکونت دارند.[18]
جمعیتشناسی
منابع رسمی
ترکمنها پس از عربها و کردها سومین قومیت عراق محسوب میشوند.[19][20][21] با توجه به سرشماری سال ۱۹۵۷ میلادی، ۵۶۷٬۰۰۰ هزار از کل جمعیت ۶٫۳ میلیون نفری عراق را ترکها تشکیل میدادند؛ که ۹٪ از کل جمعیت عراق را شامل میشد.[22] با این حال، با توجه به محیط غیر دموکراتیک، تعدادشان کمتر از حد شمارش شده بود، که مدت زمان طولانی بر روی آن بحث شد. به عنوان مثال، در سرشماری سال ۱۹۵۷، دولت عراق برای اولین بار ادعا کرد بود که ۱۳۶٬۸۰۰ ترک در عراق وجود دارد. با این حال، این رقم را بعد از انقلاب ۱۹۵۸ تا ۵۶۷٫۰۰۰ صادر کرده و در آمار شمارش قومی تجدید نظر کرد. در واقع دولت عراق اعتراف کرد که جمعیت ترکمنهای عراق بیش از ۴۰۰ درصد از آمار کل سال گذشته بودهاست.[23] سرشماریهای بعدی، در سال ۱۹۶۷، ۱۹۷۷، ۱۹۸۷ و ۱۹۹۷، که همه با توجه به سوء ظن دستکاری رژیم بعثی بسیار غیرقابل اعتماد در نظر گرفته میشد.[8] در سرشماری سال ۱۹۹۷ میلادی، ۶۰۰٬۰۰۰ ترکمن[14] از کل جمعیت ۲۲٬۰۱۷٬۹۸۳ نفری کشور عراق شمارش شده بود.[24] که ۲٫۷۲٪ از کل جمعیت عراق را تشکیل میدادند.[8]
برآورد جمعیت
امروزه این ارقام جمعیتی ترکمنها، عمدتاً توسط گروههای کُرد و محققان غربی اشاره به ۲–۳٪ از جمعیت عراق، یا تقریباً ۵۰۰٬۰۰۰–۸۰۰٬۰۰۰ نفر ترکمن عراقی میباشد.[25][26][27][28] با این حال، همه دانشمندان غربی این دیدگاه را قبول ندارند، به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۴ اسکات تیلور پیشنهاد کرده بود که ترکمنهای عراق اختصاصاً ۲٬۰۸۰٬۰۰۰ از ۲۵ میلیون نفر جمعیت عراق را شامل میشوند.[23] پاتریک کلاسون پژوهشگر امور خاورمیانه اظهار داشته، ترکمنها ۹٪ از جغرافیای جمعیتی عراق را تشکیل میدهند.[19] سازمان ملتها و اقلیتهای غیررسمی جامعه ترکمنهای عراق را ۱۳٪ از کل جمعیت این کشور برابر با ۳ میلیون نفر برآورد کردهاست.[29][30] برخی منابع دیگر آنان را تا ۳ میلیون نفر میدانند.[26][31][32][33][34][35] خود ترکمنها نیز مدعی جمعیت بالای ۳ میلیون نفر در عراق هستند.[36][37] آنها عمدتاً در ناحیهای به نام ترکمنلی، که امتداد آن از شمالغرب به شرق در وسط عراق کشیده شدهاست، زندگی میکنند. ترکمنها، شهر کرکوک را پایتخت خود میدانند.[21]
جغرافیای انسانی
جغرافیای انسانی ترکمنهای عراق، از مرز ترکیه با عراق از حدود مرزی حکاری و سیرت شروع میشود. شهر تلعفر شمالیترین شهر ترکمننشین جمعیتی بالغ بر هشتاد هزار نفر را شامل میشود تا کوت، بدره در شرق عراق امتداد مییابد.[30] خط جغرافیایی که از تلعفر شروع شده و با دربرگرفتن حضور پررنگ ترکمنها در نزدیکی کرکوک، موصل و اربیل در منطقه شمالی عراق را میتوان اشاره کرد.[12] در سرشماری سال ۱۹۵۷ نیز، ترکمنها، ۴۰٪ هسته مرکزی شهر کرکوک را تشکیل میدادند.[36][38] که با توجه به حضور اکثریت جامعه ترکمن در شهر بزرگ کرکوک، به عنوان قلب جامعه ترکمن در نظر گرفته میشود.[36] دومین شهر بزرگ ترکمننشین عراق، نیز تلعفر میباشد که ۹۵٪ از ساکنان شهر را تشکیل میدهند.[39] در اطراف شهر کرکوک مناطق مسکونی ترکنشین زیادی نظیر آلتون کوپری و داقوق وجود دارد. وقتی به سمت جنوب کرکوک حرکت میکنیم، از مناطق مسکونی ترکمنها، شهرستانهای بزرگ و مهمی مانند کفری و روستاهای بایات را که از صدها روستا تشکیل یافتهاست.[20] سازمان ملتها و اقلیتهای غیررسمی؛ جمعیت ترکمنها بر پایه شهرهای محل سکونت را ۱۸۰٬۰۰۰ نفر در کرکوک، ۲۵۰٬۰۰۰ نفر در اربیل، ۳۰۰٬۰۰۰ نفر در بغداد، ۵۰۰٬۰۰۰ در موصل و ۲۲۷٬۰۰۰ نفر در ناحیه تلعفر میداند. همچنین جوامعی از آنان را در بدر برآورد کردهاست.[30] با این حال بهطور عمده ترکمنهای شهرهای استان دیاله و شهر کفری به شدت دچار کردسازی و عرب سازی شدهاند.[30]
فرهنگ
زبان
زبان ترکمنهای عراق ترکی آذربایجانی و همخانوادهٔ با زبان ترکی استانبولی، و دیگر زبانهای شاخه زبانهای اغوز است؛[43][44] برخی زبانشناسان زبان آنان را بین ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی تقسیمبندی میکنند.[45] که نزدیک به لهجههای ترکی استانبولی در دیاربکر و شانلیاورفه در جنوب شرقی ترکیه است.[46] ولی در واقع میتوان زبان ترکمنهای عراق را لهجهای از زبان ترکی آذربایجانی شمرد.[47] اتنولوگ نیز در دستهبندی زبانی و لهجهای ترکی آذربایجانی، زبانشان را جزء ترکی آذربایجانی با لهجه کرکوکی اعلام کرده بود.[48] اکثریت ترکمنها دوزبانه (ترکی آذربایجانی و عربی) بوده و علاوه بر زبان اول خود، زبان عربی را در مدارس و رسانهها آموختهاند، ولی برخی از آنان که در محلات کردنشین یا با کردها ازدواج کردهاند، به زبان کُردی نیز تسلط دارند.[45] به دلیل سلطهٔ چندینسالهٔ عثمانیها در منطقه و ارتباط ترکمنهای عراق با ترکیه، زبان ادبی مورد استفادهٔ ترکمنهای عراق متفاوت با زبان مادریشان، ترکی آذربایجانی بوده، و عموماً از ترکی استانبولی با الفبای لاتین استفاده میکنند.[46] در قانون اساسی سال ۱۹۲۵، به زبان ترکی استانبولی، اجازه آموزش در مدارس، ادارات دولتی، رسانهها داده شد، تا زمانی که در ادامه دهه ۱۹۳۰ میلادی زبان عربی، زبان رسمی جدید شد، مدارک آموزش زبان ترکی به ترکمنها هنوز هم موجود است.[49] محدودیت برای زبان ترکی در سال ۱۹۷۲ آغاز شد که رژیم صدام حسین آن را تشدید میکرد.[12][50] در حال حاضر، ترکی استانبولی به عنوان زبان رسمی در داخل جامعه ترکمن مورد استفاده قرار میگیرد. در سال ۱۹۹۷ نیز کنگره ترکمن عراق طی اعلامیهای که به تصویب رسانید، ماده سه آن به شرح زیر آمدهاست:
« | زبان رسمی نوشتاری ترکمنها، ترکی استانبولی است، و الفبای جدید آن، الفبای لاتین میباشد.[51][52] | » |
بهطور عموم ترکمنهای عراق «ترکمان»، «ترکمنان»، «ترکمانان» یا «ترکمن» نامیده میشوند[53] و نباید آنان را با کسانی که به زبان ترکمنی در ترکمنستان تکلم میکنند، یکسان دانست.[54]
مذهب
ترکمنهای عراق مسلمان شیعه و سنی هستند.[55] شیعهها ۴۵٪ و سنیها ۵۵٪ جمعیت ترکمنها را تشکیل میدهند.[56]
رسانه
نخستین و تنها رسانهٔ ترکمنهای عراق از سال ۲۰۰۴ میلادی توسط جبهه ترکمنهای عراق با نام شبکه تلویزیونی ترکمنلی افتتاح شد.
احزاب
ترکمنها بهصورت رسمی دارای ۵ حزب در عراق میباشند که یکی از مهمترین آنها جبهه ترکمنهای عراق میباشند.[57]
- جبهه ترکمنهای عراق
- اتحاد اسلامی ترکمنهای عراق
- حزب خلق ترکمن
- جنبش دموکراتیک ترکمن
- حزب اخوان ترکمن عراق
تبعیض
موقعیت ترکمنان عراق از طبقات اداری و تجارت دوره امپراتوری عثمانی بهطور فزاینده به یک اقلیت تبدیل شده و مورد تبعیض قرار گرفتند.[10] بعد از سقوط امپراتوری عثمانی، ترکمنان عراق قربانیان چندین قتلعام، مانند کشتار کرکوک در سال ۱۹۵۹ بودند، علاوه بر این، حزب بعث، علیه ترکمنهای عراق تبعیض قائل میشدند؛ که اعدام چند تن از رهبران آنان در سال ۱۹۷۹ افزایش یافته بود[10] و نیز جامعه ترکمن عراق که قربانی سیاستهای عرب سازی توسط دولت، و کرد سازی توسط کردها به دنبال آنها فشار به زور جهت ترک میهن، خانه و کاشانه خود شدند.[58] بنابراین، آنها به درجات مختلف از جمله سرکوب در محدوده اذیت، آزار سیاسی، تبعید، ترور و پاکسازی قومی رنج میبردند. با وجود اینکه در قانون اساسی در سال ۱۹۲۵ به عنوان یک قومیت به رسمیت شناخته شده بودند، ترکمنهای عراق بعد از این، در وضعیت محروم به سر بردند، از این رو، حقوق فرهنگی شان به تدریج گرفته شد و فعالان به تبعید فرستاده شدند.[10]
قتلعام ۴ مه ۱۹۲۴
ترکمنان عراق در سال ۱۹۲۴، به عنوان قومی غیروفادار و خائن از امپراتوری عثمانی در خاک عراق باقیماندند، که به مساوات آن، ایدئولوژی ملیگرایی مصطفی کمال آتاترک در حال ظهور در جمهوری ترکیه بود.[59] با این حال بیشتر ترکمنها در کرکوک زندگی میکردند که با توجه به موقعیت استراتژیک شهری، تهدیدی برای ثبات عراق بود، به خصوص که آنها از فیصل یکم نیز پشتیبانی نمیکردند.[59] ترکمنهای عراق، توسط بریتانیاییها در همکاری با دیگر عناصر عراقی را هدف قرار داده بودند، که با وارد کردن جامعه آشوری از مرز حکاری ترکیه به عراق و جایگزینی با ترکها بودند.[59] جرقه منازعات قومی بین یک مغازه دار ترکمن با یک سرباز رخ داد که بریتانیاییها با حمله به ترکمنها، ۲۰۰ نفر را قتلعام کردند.[59]
قتلعام کرکوک در سال ۱۹۵۹
کشتار کرکوک در سال ۱۹۵۹ با توجه به اینکه دولت عراق اجازه میداد، حزب کمونیست عراق که در کرکوک بود تا حد زیادی به هدف قرار دادن ترکمنهای عراق پیشروی کند.[10][60] با انتصاب معروف برزینجی کردتبار، به عنوان شهردار کرکوک در ژوئیه سال ۱۹۵۹، تنشها افزایش یافت پس از جشن انقلاب ۱۴ ژوئیه، با خصومت در شهر به سرعت در حال پلاریزه بین کردها و ترکمنهای عراق بود. در تاریخ ۱۴ ژوئیه سال ۱۹۵۹، دعوا بین ترکمنها و کردهای عراق رخ داد، که حدود ۲۰ نفر از ترکمنهای عراق کشته شدند.[61] علاوه بر این، در تاریخ ۱۵ ژوئیه سال ۱۹۵۹، سربازان کُرد تیپ چهارم ارتش عراق، مناطق مسکونی ترکمننشین عراق حمله کرده و حدود ۱۲۰ خانه را نابود کردند.[61][62] در تاریخ ۱۷ ژوئیه و به سفارش بغداد، واحدهای نظامی دوباره مستقر شدند که دولت عراق به این حادثه به عنوان یک «قتل عام» نگریست.[63] و اعلام کرد که بین ۳۱ و ۷۹ ترکمن در عراق کشته شدند و نیز ۱۳۰ مجروح به جا گذاشت.[61]
عربسازی
دولت صدام حسین در سال ۱۹۸۰، سیاست جذب اقلیتهای عراق را به تصویب رسانید. با توجه به برنامههای جابجایی دولت، هزاران نفر از ترکمنان عراق از سرزمینهای سنتی خود در شمال عراق منتقل شده و جای خود را به اعراب، در یک تلاش برای عربسازی (تعریب) منطقه صورت پذیرفت.[64] علاوه بر این، روستاها و شهرهای ترکمنها در عراق راه را برای مهاجران عرب، که زمین رایگان و مشوقهای مالی وعده داده شده بود، تخریب شد. به عنوان مثال، حزب بعث عراق به رسمیت شناخته بود که شهر کرکوک شهر ترکمنان عراق به لحاظ تاریخی و بصورتی پایدار و محکم در گرایش فرهنگی آن باقیماندهاست.[60] بنابراین، اولین موج عربسازی توسط خانوادههای عرب که از مرکز و جنوب عراق به کرکوک جهت کار در صنعت نفت آمده بودند در حال گسترش بود.[60]
فرامین و دستورهای امنیتی چند تن از ریاست جمهوریهای عراق نشان میداد که دولت و سازمانهای اطلاعاتی تمرکز خاص خود را در طول فرایند جذب ترکها در حکومت بعث کرده بودند. به عنوان مثال، بخشنامه ۱۵۵۹ صادره از اطلاعات نظامی عراق در تاریخ ۶ مه ۱۹۸۰ میلادی، سفارش اخراج مقامات ترکمن عراقی از کرکوک را داشتهاست. صدور دستورالعملهای به شرح زیر است:
« | شناسایی مکانهای که در آن مقامات ترکمن در حال کار در ادارات دولتی هستند به منظور بازگرداندن آنها به سایر استانها در جهت متفرق کردن آنها و جلوگیری از تمرکزشان در استان کرکوک[65] | » |
به عنوان قربانیان اصلی سیاست عرب سازی، ترکمنهای عراق از مصادره زمین و تبعیض شغلی رنج میبردند و در نتیجه خود را به منظور جلوگیری از تبعیض "عرب " ثبت نام میکردند.[66] بنابراین، پاکسازی قومی یک عنصر از از سیاست رژیم بعث با هدف کاهش نفوذ ترکمنهای عراق در کرکوک در شمال عراق بود.[67] کسانی هم که در شهرهایی مانند کرکوک باقیماندند، سیاست جذب ادامه پیدا کرد.[67] نام مدرسهها، محلهها، روستاها، خیابانها، بازارها و حتی مساجد با نام منشأ ترکی به نامهایی که از حزب بعث یا از قهرمانان عرب نشأت میگرفت تغییر یافت.[67] علاوه بر این در دهه ۱۹۹۰ میلادی، بسیاری از روستاهای ترکمننشین و محلات ترک کرکوک به سادگی تخریب شد.[67]
کردسازی
با تشکیل منطقه خودمختار کردستان در سال ۱۹۹۱ ایجاد خصومت بین کردها و ترکمنان عراق افزایش یافت، و در نتیجه ترکمنهای عراق قربانیان سیاست کرد سازی قرار گرفتند. کردها عملاً حاکمیت دوفاکتو را بر شمال عراق، تحت عنوان منطقه خودگردان کردستان بر زمینهایی که هنوز ترکمنها معتقدند حق آنها است، آغاز کردند؛ زیرا تُرکها عمیقاً خود را وارث امپراتوری عثمانی بر عراق امروزی میدانند.[68] بنابراین، منطقه خودمختار کردستان تهدیدی برای بقای ترکمنان عراق از طریق استراتژیهایی بود که با هدف از بین بردن آنان یا جذبشان را تشکیل میداد.[68] بزرگترین تمرکز ترکمنان عراقی عملاً در پایتخت حکومت خودمختار، اربیل بود؛ که آنان در شهر موقعیتهای برجسته اداری و اقتصادی داشتند. پس از ان بهطور فزایندهای به اختلافات با کُردها برآمدند و اغلب در تضاد با قدرتهای حاکم شهر، مخصوصاً پس از سال ۱۹۹۶ حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی بود.[69]
در دهه ۱۹۹۰، تنش میان کردها و ترکمنهای عراق، در راسشان حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان ملتهب شد، از منظر ترکمنان عراق، احزاب مذکور به دنبال به حاشیه راندن آنها از موقعیت اقتدار و القای هویت کُردی به آنان بودند؛ که با حمایت آنکارا، یک جبهه جدید سیاسی از احزاب ترکمن در ۲۴ آوریل ۱۹۹۵ با نام جبهه ترکمنهای عراق تشکیل یافت.[69] رابطه بین جبهه ترکمن عراق و حزب دموکرات کردستان متشنج و رو به وخامت گذاشته بود. ترکمنهای عراق مرتبط با جبهه ترکمن عراق از آزار و اذیت توسط نیروهای امنیتی کردستان گله مند بودند.[69]دیدبان حقوق بشر در ماه مارس سال ۲۰۰۰ میلادی، گزارش حمله حزب دموکرات کردستان به حزب ترکمنهای عراق در اربیل را گزارش داد؛ که پس از اختلافات طولانی بین دو طرف، دو تن از نگهبانان حزب ترکمن توسط حزب مرتبط با کُردها کشته شدند.[69]
وضعیت کنونی
اگرچه برخی از آنها قادر به حفظ هویت زبانی خود شدهاند، اما ترکمنهای امروزی عراق به سرعت جذب جمعیت عموم، اکثریت و دیگر قبایل سازماندهی شدهاند.[27] ترکمنان عراق به عنوان یک نیروی سیاسی کلیدی در بحث بر سر وضعیت آینده شمال عراق و منطقه خودمختار کردستان تبدیل شدهاند. دولت ترکیه نیز از احزاب و سازمانهایی نظیر جبهه ترکمنهای عراق پشتیبانی کردهاست؛ که مخالف حکومت فدرالیسم در عراق بوده و بهطور ویژه پیشنهاد الحاق کرکوک را به دولت منطقهای کردستان در عراق دادهاند.[70] با این حال تدریجاً، تنشهای بین دو گروه قومی بر سر مسائل کرکوک کشته نیز دادهاند؛ و در تاریخ ۳۰ ژانویه سال ۲۰۰۶، رئیسجمهور عراق، جلال طالبانی گفت: «کُردها در حال کار بر روی یک طرح جهت استقلال ترکمنهای عراق در پیش نویس قانون اساسی جدید در مناطقی که آنان در اکثریت هستند، زیر نظر منطقه خودگردان کردستان عراق را دادهاند.»[71] که این اتفاق هرگز صورت نپذیرفت و همچنین باعث مشکلات جدید قومی شدند که روند کرد سازی توسط KDP و PUK پس از اشغال عراق و برکناری صدام تشدید یافت.[72]
بین ده و دوازده نفر ترکمن به مجلس شورای ملی انتقالی عراق در ژانویه ۲۰۰۵ انتخاب شدند، از جمله پنج نفر در ائتلاف ملی عراق، سه نفر در جبهه ترکمنهای عراق و دو تا چهار نفر در اتحاد میهنی دمکرات کردستان حضور داشتند.[73][74] در انتخابات مجلس عراق (دسامبر ۲۰۰۵) بین پنج و هفت نامزد از ترکمنان به مجلس نمایندگان عراق راه یافتند؛ که یک نفر از جبهه ترکمنهای عراق (رهبر حزب سعادتالدین ارگچ) دو یا چهار نفر از ائتلاف ملی عراق، یک نفر در هر کدام از احزاب لیست کردستان و جبهه توافق عراق نماینده داشتند.[74][75]
پانویس
- Blanchard et al. ۲۰۰۹, ۱۵.
- Sadik ۲۰۰۹, ۱۳.
- BBC (June 18, 2004). "Who's who in Iraq: Turkmen". Retrieved ۲۰۱۱-۱۱-۲۳.
- 000derson & Stansfield 2009, 15.
- Stansfield 2007, 70.
- Taylor 2004, 31.
- Jawhar 2010, 314.
- International Crisis Group 2008, 16.
- Library of Congress, Iraq: Other Minorities, Library of Congress Country Studies, retrieved 2011-11-24
- Stansfield 2007, 72.
- Lukitz 2006, 151.
- Al-Shawi 2006, 47.
- Park 2005, 37.
- Phillips 2006, 112.
- Dabrowska & Hann 2008, 172.
- Anderson & Stansfield 2009, 43.
- Gunter 2004, 131.
- Stansfield 2007, 71.
- Unrepresented Nations and Peoples Organization. "Iraqi Turkmen: The Human Rights Situation and Crisis in Kerkuk" (PDF). Retrieved 2011-10-31.
- «Word Directory of Minorities and Indigenous People». بایگانیشده از اصلی در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۰ مه ۲۰۱۳.
- Al-Hurmezi, Ahmed (9 December 2010), The Human Rights Situation of the Turkmen Community in Iraq, Middle East Online, archived from the original on 2 February 2014, retrieved 2011-10-31
- Güçlü 2007, 79.
- Taylor 2004, 28.
- Graham-Brown 1999, 161.
- Jenkins 2008, 6.
- Helen Chapin Metz and the Federal Research Division of the Library of Congress. Iraq: A Country Study, p. 86.
- Turkey: Facing a New Millennium: Coping with Intertwined Conflicts, By Amikam Nachmani, page 11, Published 2003, Manchester University Press, 264 pages, ISBN 0-7190-6370-1
- Unrepresented Nations and Peoples Organization. "Iraqi Turkmen". Retrieved 2010-12-05.
- Unrepresented Nations and Peoples Organization. "The Turkmen of Iraq: Underestimated, Marginalized and exposed to assimilation Terminology". Retrieved 2010-12-04.
- «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۰۸. دریافتشده در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۱.
- Iraqi Turkmen seek protection from possible “collective genocide” «the news in arabic
- UNPO: Iraqi Turkmen
- Roraback, Amanda (2004). Iraq in a Nutshell. Enisen Publishing. p. ۳۶. ISBN 978-0970290861. Retrieved 2008-05-05.
Most of the nearly 2000000 Turkomans in Iraq live in the Kirkuk and Mosul... web link
- Adherents.com - Iraq
- Park 2005, 32.
- Kibaroğlu, Kibaroğlu & Halman 2009, 165.
- O'Leary 2009, 152.
- Hashim 2005, 370.
- Sirkeci 2005, 20.
- Wanche, Sophia I. (2004), An Assessment of the Iraqi Communityin Greece (PDF), United Nations High Commissioner for Refugees, p. 3
- International Organization for Migration (2007), Iraq Mapping Exercise (PDF), International Organization for Migration, p. 5, archived from the original (PDF) on 16 July 2011, retrieved 20 May 2013
- Ethnologue: Languages of the World Azerbaijani, South. 600,000 in Iraq (1982). Language use: They speak South Azerbaijani at home.
- David Dalby. 1999/2000. The Linguasphere Register of the World's Languages and Speech Communities (Observatoire Linguistique), see pg. 346
Hendrik Boeschoten. 1998. "The Speakers of Turkic Languages," The Turkic Languages, ed. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (Routledge), pp. 1-15, see pg. 5 - Bulut 2000, 161.
- Johanson 2001, 16.
- Hendrik Boeschoten. 1998. "The Speakers of Turkic Languages," The Turkic Languages (Routledge, pp. 1-15).
- «A language of Iran». اتنولوگ. ۲۰۱۳. دریافتشده در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۳.
- Johanson 2001, 16.
- Abdul Hameed, Bakier (March 18, 2008). "Iraqi Turkmen Announce Formation of New Jihadi Group". The Jamestown Foundation. Retrieved 2011-11-21.
- Türkmeneli İşbirliği ve Kültür Vakfı. "Declaration of Principles of the (Iraqi?) Turkman Congress". Archived from the original on 8 March 2012. Retrieved 2011-11-25.
- Nissman, David (5 March 1999), "The Iraqi Turkomans: Who They Are and What They Want", Iraq Report, Radio Free Europe/Radio Liberty, 2 (9)
- Central Intelligence Agency. "The World Factbook: Iraq". Retrieved 2011-11-29.
- Johanson ۲۰۰۹, ۱۱۱۶.
- Mofak Salman Kerkuklu (2007). "Turkmen of Iraq" (PDF). p. 23. Retrieved 6 December 2010.
- http://books.openedition.org/ifpo/1115
- Raber Tal’at Jawhar. "The Iraqi Turkmen Front". Retrieved February 26, 2012.
- Anderson & Stansfield 2009, 62.
- Anderson & Stansfield 2009, 63.
- Anderson & Stansfield 2009, 64.
- Anderson & Stansfield 2009, 34.
- Ghanim 2011, 38.
- Entessar 2010, 79.
- Jenkins 2008, 15.
- Anderson & Stansfield 2009, 65.
- International Crisis Group 2006, 5.
- Anderson & Stansfield 2009, 66.
- Anderson & Stansfield 2009, 67.
- Anderson & Stansfield 2009, 68.
- Kurds Accused Of Rigging Kirkuk Vote بایگانیشده در ۲۱ اوت ۲۰۰۶ توسط Wayback Machine, Al Jazeera
- Cevik, Ilnur (2006-01-30). "Talabani: Autonomy for Turkmen in Kurdistan". Kurdistan Weekly. Archived from the original on 29 June 2017. Retrieved 2006-05-20.
- Stansfield 2007, 71.
- Interesting Outcomes in Iraqi Election بایگانیشده در ۳ نوامبر ۲۰۰۵ توسط Wayback Machine, Zaman Daily Newspaper
- The New Iraq, The Middle East and Turkey: A Turkish View بایگانیشده در ۵ مارس ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine, Foundation for Political, Economic and Social Research, 2006-04-01, accessed on 2007-09-06
- Turkmen Win Only One Seat in Kerkuk بایگانیشده در ۱۹ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine, Iraqi Turkmen Front
منابع
- Al-Hirmizi, Ershad (2003), The Turkmen And Iraqi Homeland, Kerkuk Vakfi External link in
|title=
(help) - Al-Shawi, Ibrahim (2006), A Glimpse of Iraq, Lulu, ISBN 1-4116-9518-6
- Anderson, Liam D.; Stansfield, Gareth R. V. (2009), Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise, University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-4176-2
- Barkey, Henri J. (2005), Turkey and Iraq: The Perils (and Prospects) of Proximity (PDF), Washington: United States Institute of Peace, archived from the original (PDF) on 14 April 2012, retrieved 27 June 2013
- Blanchard, Christopher; Katzman, Kenneth; Migdalovitz, Carol; Jeremy, Sharp (2009), Iraq: Regional Perspectives and U.S. Policy, Congressional Research Service, ISBN 1-4379-2028-4
- Bulut, Christiane (2000), "Optative constructions in Iraqi Turkmen", in Göksel, Aslı; Kerslake, Celia (eds.), Studies on Turkish and Turkic Languages, Otto Harrassowitz Verlag, ISBN 3-447-04293-1 .
- Dabrowska, Karen; Hann, Geoff (2008), Iraq Then and Now: A Guide to the Country and Its People, Bradt Travel Guides, ISBN 1-84162-243-5
- Entessar, Nader (2010), Kurdish Politics in the Middle East, Rowman & Littlefield, ISBN 0-7391-4039-6
- Fattah, Hala; Caso, Frank (2009), "Turkish Tribal Migrations and the Early Ottoman State", A Brief History of Iraq, Infobase Publishing, ISBN 0-8160-5767-2
- Ghanim, David (2011), Iraq's Dysfunctional Democracy, ABC-CLIO, ISBN 0-313-39801-1
- Graham-Brown, Sarah (1999), Sanctioning Saddam: The Politics of Intervention in Iraq, I.B.Tauris, ISBN 1-86064-473-2
- Güçlü, Yücel (2007), Who Owns Kirkuk? The Turkoman Case (PDF), Middle East Quarterly, Winter 2007, pp. 79–86
- Gunter, Michael M. (2004), "The Kurds in Iraq" (PDF), Middle East Policy, 11 (1): 106–131, archived from the original (PDF) on 23 June 2012
- Hashim, Ahmed (2005), Insurgency and counter-insurgency in Iraq, Cornell University Press, ISBN 0-8014-4452-7
- Hassig, Susan M.; Al Adely, Laith Muhmood (2003), Cultures of the World: Iraq, Marshall Cavendish, ISBN 0-7614-1668-4
- Heacock, Ashley (2010), Conflict in Kirkuk: Understanding Ethnicity (PDF), The George Washington University, archived from the original (PDF) on 20 March 2013, retrieved 27 June 2013
- International Crisis Group (2006), Iraq and the Kurds: The Brewing Battle Over Kirkuk (PDF), Middle East Report N°56 – 18 July 2006: International Crisis Group
- International Crisis Group (2008), Turkey and the Iraqi Kurds: Conflict or Cooperation?, Middle East Report N°81 –13 November 2008: International Crisis Group, archived from the original on 12 January 2011, retrieved 27 June 2013
- Jawhar, Raber Tal’at (2010), "The Iraqi Turkmen Front", in Catusse, Myriam; Karam, Karam (eds.), Returning to Political Parties?, The Lebanese Center for Policy Studies, pp. 313–328, ISBN 1-886604-75-4 .
- Jenkins, Gareth (2008), Turkey and Northern Iraq: An Overview (PDF), The Jamestown Foundation, archived from the original (PDF) on 12 January 2012, retrieved 27 June 2013
- Johanson, Lars (2001), Discoveries on the Turkic Linguistic Map (PDF), Stockholm: Svenska Forskningsinstitutet i Istanbul
- Johanson, Lars (2009), "Turkmen", in Brown, Keith; Sarah, Ogilvie (eds.), Concise Encyclopedia of Languages of the World, Elsevier, ISBN 0-08-087774-5 .
- Karpat, Kemal H. (2004), "A Language in Search of a Nation: Turkish in the Nation-State", Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays, BRILL, ISBN 90-04-13322-4
- Kibaroğlu, Mustafa; Kibaroğlu, Ayșegül; Halman, Talât Sait (2009), Global security watch Turkey: A reference handbook, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-34560-0
- Letayf, Patricia (2011), "An Ethnic Tug-of-War? The Struggle Over the Status of Kirkuk", Insights, New Initiative for Middle East Peace: 65–86 External link in
|title=
(help) - Lukitz, Liora (1995), Iraq: The Search for National Identity, Routledge, ISBN 0-7146-4550-8
- Lukitz, Liora (2006), A quest in the Middle East: Gertrude Bell and the making of modern Iraq, I.B.Tauris, ISBN 1-85043-415-8
- Mufti, Hania; Bouckaert, Peter (2004), Claims in Conflict: Reversing Ethnic Cleansing in Northern Iraq (PDF), Human Rights Watch
- Nissen, Hans J.; Heine, Peter (2009), From Mesopotamia to Iraq: A Concise History, University of Chicago Press, ISBN 0-226-58664-2
- O'Leary, Brendan (2009), How to get out of Iraq with integrity, University of Pennsylvania Press, ISBN 0-8122-4201-7
- Oğuzlu, H.Tarık (2004), "Endangered Community:The Turkoman Identity in Iraq" (PDF), Journal of Muslim Minority Affairs, 24 (2): 309–325
- Özkan, Nevzat (2009), "Irak Türk Edebî Dilinin Tarihî Gelişimini" (PDF), Journal of Turkish Studies, 4 (8): 89–107, archived from the original (PDF) on 5 March 2017
- Park, Bill (2005), Turkey's policy towards northern Iraq: problems and perspectives, Taylor & Francis, ISBN 0-415-38297-1
- Phillips, David L. (2006), Losing Iraq: Inside the Postwar Reconstruction Fiasco, Basic Books, ISBN 0-465-05681-4
- Ryan, J. Atticus; Mullen, Christopher A. (1998), Unrepresented Nations and Peoples Organization: Yearbook 1997, Martinus Nijhoff Publishers, ISBN 90-411-1022-4
- Sadik, Giray (2009), American Image in Turkey: U.S. Foreign Policy Dimensions, Rowman & Littlefield, ISBN 0-7391-3380-2
- Sirkeci, Ibrahim (2005), Turkmen in Iraq and International Migration of Turkmen, University of Bristol External link in
|title=
(help) - Sirkeci, Ibrahim (2011), Turkmen in Iraq and their Fight: A Demographic Question (21), Center for Middle Eastern Strategic Studies External link in
|title=
(help) - Stansfield, Gareth R. V. (2007), Iraq: People, History, Politics, Polity, ISBN 0-7456-3227-0
- Talabany, Nouri (2007), Who Owns Kirkuk? The Kurdish Case, Middle East Quarterly, Winter 2007, pp. 75–78
- Taylor, Scott (2004), Among the Others: Encounters with the Forgotten Turkmen of Iraq, Esprit de Corps Books, ISBN 1-895896-26-6
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ ترکمانهای عراق موجود است. |