ترکستان شرقی

ترکستان شرقی، بخشی از منطقه آسیای مرکزی است که در ایالت سین کیانگ چین قرار دارد. بسیاری از شهرهای مهم و تاریخی جهان که برخی پیشینه هزارسال سکونت اقوام ایرانی تخاری و سکایی و سغدی هم دارند در آن واقع شده است که از آن جمله می‌توان کاشغر، ختن، یارکند، تورفان، کوچا و ارومچی را نام برد. مارکوپولو جهانگرد معروف ایتالیایی در سال ۱۲۷۲ از آن گذشته‌است. ترکستان نام فارسی مصطلح این منطقه است، چینی ها بیشتر منطقه غربی (سین کیانگ) را به کار می برند و اویغورها هم نام ترکی آلتی شهر (شش شهر) را به کار می برند.

ترکستان خاوری
جونغارستان بخش سرخ‌رنگ, آلتی‌شهر بخش آبی‌رنگ
Chinese name
نویسه‌های چینی سنتی 東突厥斯坦
نویسه‌های چینی ساده‌شده 东突厥斯坦
Alternative Chinese name
نویسه‌های چینی سنتی 東土耳其斯坦
نویسه‌های چینی ساده‌شده 东土耳其斯坦
الگو:Infobox Chinese/Uyghur
پرچم ترکستان شرقی
(Kök Bayraq - پرچم آبی)
نشان ترکستان شرقی

گسترۀ جغرافیایی
نقشۀ شهرهای بزرگ ترکستان خاوری
نزدیکی شاهراه قره‌قروم در استان سین‌کیانگ (ترکستان چین)
دریاچه تیان‌چی
رودخانۀ ایرتیش سیاه در شهرستان بورچین که یک جای زیبا برای گردشگری است
کوه‌های قزل‌تاغ (شعله‌ور)
کوه‌های پامیر و کوه موستاق آتا

ترکستان شرقی (اویغورستان‎) یا استان خودگردان سین‌کیانگ بخشی از سرزمین پهناور چین است که در شمال غربی این کشور جای دارد. از شهرهای برجسته آن می‌توان کاشغر، ختن، آق‌سو، یارکند، تورفان، کوچا و اورومچی را نام برد.

زبان و مردم
نوشتار اصلی: پادشاهی ختن

بیشتر ساکنان این استان اویغور‌ها هستند. اویغورها از تبار ترک‌های باستانی می‌باشند و زبان ایشان یکی از شاخه‌های زبان ترکی‌تبار می‌باشد. امروزه زبان اویغوری در نتیجهٔ ریشه‌گرفتن از زبان جغتایی، شامل وام‌واژه‌های فراوانی از زبان فارسی است.[1] مشخصهٔ بارز ایشان صورتی پهن و چشم‌های کشیده همچون مغول.ها و قزاق‌ها و داشتن گونهٔ استخوانی می‌باشد. چینی‌ها پامیری‌های ساکن در این استان را نیز تاجیک می‌خوانند.[2]. کیش بیشتر اینان اسلام سنی است.

زبان‌های رایج در ترکستان خاوری

ترک ترک‌زبان عرب مصر الجزایر عرب عرب اویغورها ازبک‌‌ها سغدی ترکی شهرهای ختن و کاشغر در گذشته از شهرهای ماورالنهر بوده‌اند.[3]منطقهٔ سین کیانگ سکاها و سغدها ‌‌ (زبان‌های تركي شرقادرکتاب‌های ی تاریخی از حضور گروه‌هایی از اقوام فارس در منطقهٔ سین کیان که رواج زبان سغدی از نشانه‌های پایدار فرهنفارسينی قدیم در این سرزمین به‌شمار می‌آیدر جادهٔ ابری ست. در سال ۸۴۰ میلادی به دلیل قحطی و خشکسالی و بحران اجتماعی در مغولستان، بسیاری اقوم ز مغوها به سین کیانگ مهاجرت کردند. از اختلاط مهاجران و سایر اقوام ترک با ساکنان بومی یعنی سکاها و فارس نژاايغور حال حاضر حاصل شد د همگون‌سازی فرهنگی[4]

ورود اسلام و ترک هاي مسلمان به سین کیانگ
نوشتار اصلی: اسلامی‌سازی و ترکی‌سازی در سین کیانگ

سین کیانگ در منطقه تاریخی که امروزه سین کیانگ نامیده می‌شود و شامل مناطق متمایز حوضه تاریم و جونغارستان است، تخارهای هندواروپایی و مردمان سکایی فارس تبار سکونت داشتند و پیرو دین بودایی بودند. مردم این منطقه با ورود مسلمان ترک به دين اسلام مشرف شدند اسلام .آن‌ها در دوره دودمان هان در اثر جنگ میان دودمان هان و شیونگ نو (هیونگ نو، Xiongnu) به عنوان قیومیت مناطق غربی (Protectorate of the Western Regions) تحت فرماندهی چینی‌ها قرار گرفتند. دوباره و این بار در زمان دودمان تانگ در اثر جنگ بین خانات ترک و دودمان تانگ به عنوان قیومیت عمومی برای آرام کردن غرب زیر تسلط چینی‌ها قرار گرفتند. اویغورها ترك . ورود اسلام در سین کیانگ در اوایل قرن دهم میلادی برميگردد ولی تا قرن هفدهم میلادی تکمیل نشد. فشار برای ایجاد یک دولت مستقل که امروزه با نام ترکستان شرقی شناخته می‌شود در قرن نوزدهم شروع شد و تا امروز ادامه دارد. در ۱۹۴۹ میلادی این منطقه به‌طور رسمی به چین الحاق شد و در ۱۹۵۵ میلادی به‌طور رسمی ناحیه خودمختار اویغور سین کیانگ (Xinjiang Uyghur Autonomous Region) نامیده شد. بیش از نصف جمعیت فعلی اویغور هستند، هر چند از سال ۱۹۴۹ چینی‌های هان در اثر فشار دولت چین برای بهبود اقتصاد، به‌طور پیوسته به این منطقه مهاجرت می‌کنند.[5]

سیاست
نوشتار اصلی: آزار مسلمانان در چین

از سال ۱۹۴۹ که دولت مرکزی چین این سرزمین را اشغال کرده با سیاستهای امنیتی و با هدف افزایش قدرت در مرزهای باختری کنونی خود در جهت سرکوب آزادی خواهان و مسلمانان بومی این استان خودمختار اقدام به تغییر بافت قومی منطقه با اسکان چینی‌های هان کرده که جمعیتشان پیاپی رو به افزایش است و اکنون نزدیک به نیمی از جمعیت استان را دارا می‌باشند.[6][7]

گروه‌واژه " ترکستان خاوری" بیشتر درمیان آزادی‌خوهان اویغور استفاده می‌گردد. (راهپیمایی اعتراضی اویغورهای مهاجر در شهر واشنگتن دی سی)

اویغورها و قزاق‌ها ی ساکن استان در معرض ظلم و شکنجه سیستماتیک و خطر کشتار به سبب دفاع از فرهنگ، هویت و ارزشهای دینی خود، می‌باشند. تُرکستان خاوری به یک زندان روباز تبدیل شده و جمهوری خلق چین در پی پاکسازی اسلام و هویت اقوام بومی این سرزمین می‌باشد.[8] چین دو راه پیش روی مردم بومی این دیار گذاشته‌است؛ استحاله یا مرگ! بیشتر از ۳۵۰٬۰۰۰ مسلمان در زندان‌های چین شکنجه می‌شوند. کشورهای غربی نیز از این وضع بهره‌برداری سیاسی می‌کنند. از اساتید موسیقی اویغوری عبدالرحیم هئییت در زندان‌های چین کشته شد. وی سال ۲۰۱۷ و بدون ارائه هیچگونه دلیلی در اورومچی بازداشت و به ۸ سال زندان محکوم شد. او پیش از آن نیز بارها به دلیل خواندن ترانه «آتیلار» (نیاکان) توسط دولت چین محاکمه شده بود.

سازمان دیده‌بان حقوق بشر از نقض گسترده حقوق مسلمانان در منطقه خودمختار سین‌کیانگ خبر می‌دهد. چندین سازمان حقوق بشری در اوت ۲۰۱۷ در نشست کمیته مبارزه با نژادپرستی سازمان ملل متحد در ژنو دربارهٔ مسلمانان اویغوری و دیگر اقلیتهای بومی استان خودمختار سین کیانگ اعلام کردند: «این مسلمانان به بهانه مواضع سیاسی خود در کمپ‌های بازآموزی یا تفتیش عقاید تحت بازداشت هستند. حدود ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ مسلمان اویغور، قزاق، تاجیک، پامیری و دیگر بومیان منطقه بدون هیچگونه محاکمه‌ای در کمپ‌ها نگهداری می‌شوند».[9][10][11]

گروه‌های نژادی مسلمان
نوشتار اصلی: اسلام در چین

۱۰ گروه از ۵۶ گروه نژادی در چین را مسلمانان تشکیل می‌دهند. اقلیت‌های مسلمان شامل اقوام هوئی، اویغور، قزاق، تاجیک، قرقیز، تاتار، ازبک، قوم سالار، بائو آن و دونگ شیانگ در شمال وشمال شرقی چین زندگی می‌کنند. مسلمانان هوئی و اویغور دارای دو منطقه خودمختار به نام‌های استان نینگ شیا و استان سین کیانگ (ترکستان شرقی) هستند. مسلمانان در برخی مناطق نیز دارای مدیریت محلی خودمختار هستند. لازم به یادآوری است که دولت کمونیست چین در سال ۱۹۴۹ منطقه ترکستان خاوری را اشغال و سپس نام آن را به سین کیانگ تغییر داد.

طومارهای مکشوفه طورفان
نوشتار اصلی: تورفان

تعداد زیادی از کتاب‌ها و نوشته‌ها به این زبان با خط اویغوری در دست است. در اواخر قرن نوزده میلادی تعداد زیادی از کتاب‌های مانوی به خط و زبان اویغوری از غاری در نزدیکی شهر طورفان کشف شد. قضیه چنین است که در صحرای گوبی در آسیای مرکزی چندین شهر تمام در نتیجه توفان زیر شن رفته و مردم آن شهرها سرزمین خود را رها کرده و از آن جا رفتند و خانه‌های ایشان هم چنان در زیر شن ماند. از اواخر قرن نوزدهم میلادی برخی از مسافران متوجه شدند که کاغذ پاره‌هایی گاهی از زیر شن‌ها بیرون می‌آید و بومیان برخی از آن‌ها را به جای شیشه در و پنجره به کار می‌برند و خطوطی بر آن هست. انجمن جغرافیایی سن پترزبورگ از سال ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۵ در آن جا حفریات علمی کرد و سه سال دکتر کلمنتز فرستاده فرهنگستان علوم روسیه دنباله کار را گرفت و بعد چند

چند تن دیگر از دانشمندان روسی در آن جا کار کردند. جایی که در آن حفریات کردند در شمال طورفان یعنی در جایگاه شهری است که پیش تر به آن کوشان می‌گفتند و مردم محلی به آن خوچو و مردم چین به آن کائو چانگ می‌گفتند. پس از چندی دولت آلمان دسته‌ای از دانشمندان خود را سه بار پی در پی به آن جا فرستاد. در ۱۹۰۲ هیئتی به ریاست گرونودل با اعانه فرهنگستان علوم مونیخ، در سال ۱۹۰۴ هیئت دیگری به ریاست فن لو کوک به سرپرستی فرهنگستان برلین و در ۱۹۰۵ هیئت سومی به ریاست گرونودل و عضویت فن لو کوک به آن جا رفتند. سرانجام هیئت دیگری از فرانسه به ریاست پول پلیو مأمور این کار شد و نتایج مهم‌تری به دست آمد. از آن جمله در غاری در دون‌هوانگ (تون هوانگ) یک جایگاه پنهانی کشف کردند و طومارهای خطی بسیار گران بها در آن جا یافتند که اکنون در کتاب‌خانه پاریس است. در میان اسنادی که به دست آمده تعدادی متون مانوی است که کارل زالمان دانشمند مشهور روسی و مولر دانشمند آلمانی متون زبان فارسی آن و رادلف دانشمند روسی و فن لو کوک دانشمند آلمانی متون ترکی آن‌ها را با رنج فراوان خوانده‌اند. در میان متن‌های ترکی کتابی است دربارهٔ اعتراف به گناه در دین مانی که باستان‌شناس معروف مجار اورل استاین که بیش تر در هندوستان می‌زیسته به دست آورده‌است. در میان طومارهایی که در دون‌هوانگ به دست آورده‌اند و مسافران اروپایی نتوانسته‌اند با خود ببرند و دولت چین آن‌ها را به پکن برده و در کتاب‌خانه مخصوصی که در آن جا ترتیب داده گذارده‌است. طومار بزرگی است که به‌طور نسبی کامل است و چیزی از آن از میان نرفته‌است. شاوان و پلیو دانشمندان فرانسوی پی برده‌اند که این طومار یکی از کتاب‌های مانوی است و تفسیر آن‌ها در مجله آسیایی پاریس منتشر کرده‌اند. اسناد دیگری به زبافارسي پارسی باستان و سغدی و چینی است.[12][13]

جستارهای وابسته

منابع
  1. Badīʻī, Nādira (1997), Farhang-i wāžahā-i fārsī dar zabān-i ūyġūrī-i Čīn, Tehran: Bunyād-i Nīšābūr, p. 57
  2. «تاجیک‌های چین» (به پارسی). وبگاه دانشنامه اینترنتی ویکی‌پدیا.
  3. http://www.bbc.com/persian/world/2014/09/140906_ea_safar_abdullah_interview
  4. https://www.tabnak.ir/fa/news/54817/جایگاه-تاریخی-زبان-و-ادب-فارسی-در-سین-کیانگ
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Islamization_and_Turkification_of_Xinjiang
  6. «ملاحظات امنيتي- سياسي چين در آسياي مركزي (2005 -1991)» (به پارسی). مطالعات اوراسياي مركزي، مركز مطالعات عالي بين المللي، دانشكده حقوق و علوم سياسي، سال اول، شماره 2 ،تابستان و پاييز 1387 ،صفحات 102 -87.
  7. «ناآرامی در غرب چین حدود ۱۰۰ کشته برجای گذاشت» (به پارسی). وبگاه رسانه اینترنتی دویچه وله آلمان.
  8. «روایت یک زندانی از "کمپ‌های آموزشی" چین برای مسلمانان اویغور» (به پارسی). وبگاه رسانه اینترنتی دویچه وله آلمان.
  9. «نسل‌کشی فرهنگی اویغورها توسط حکومت چین» (به پارسی دری). وبگاه رسانه اینترنتی دویچه وله آلمان.
  10. «قدردانی مسلمانان اویغور از حمایت‌های ترکیه» (به پارسی). وبگاه رسانه اینترنتی تی آر تی ترکیه.
  11. «تظاهرات مردم قونیه علیه سرکوب تُرک‌های اویغور توسط چین» (به پارسی). وبگاه اینترنتی آژانس خبرگزاری آناتولی ترکیه.
  12. سرچشمه تصوف در ایران، سعید نفیسی، چاپ فروغی،1343، صص 90-93
  13. http://manuscripts.ir/ar/center-news/3717-طومارهای-مکشوفه-تورفان
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.