طوایف بختیاری

ایل بختیاری که یکی از کهن ترین ایلات فلات ایران می‌باشند که در بخش‌های جنوب‌غربی ایران زندگی می‌کنند.[1] از نظر تقسیمات استانی، طایفه‌های ایل بختیاری تقریباً در غرب چهارمحال و بختیاری، شرق خوزستان، جنوب لرستان و غرب استان اصفهان پراکنده می‌باشند. [2] [3]ایل بختیاری به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است، سخن می گویند.[4][5]
ایل بختیاری دارای تقسیمات خاص طایفه‌ای است، که پیشینه آن به اواخر قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد و به‌عنوان نمودار اجتماعی ایل بختیاری شناخته می‌شود و بر پایه آن، طوایف بختیاری به دو شاخه هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شوند. [6] هر یک از این دو شاخه، به نوبه خود، از چند باب تشکیل شده و هر باب از چند طایفه، هر طایفه از چند تیره و هر تیره از چند تش و هر تش، از چند اولاد و هر اولاد نیز از چندین خانوار تشکیل شده‌است. خانوار کوچکترین بخش، در تقسیمات و ساختار اجتماعی ایل بختیاری محسوب می‌شود.

تقسیمات ایلی

ایل بختیاری به دو شاخه اصلی هفت‌لنگ و چهارلنگ تقسیم می‌شود.


طوایف هفت‌لنگ
نوشتار اصلی: هفت‌لنگ

۱_بابادی

باب که بزرگترین ساختار ایلی را دربین بختیاری دارد به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود.

  • طایفه شهنی
  • طایفه نصیر
  • گمار
  • احمدمحمودی
  • احمدمهمدی
  • شیخ رباط
  • ململی
  • مدملیل
  • عکاشه
  • میر قائد
  • آرپنایی
  • پبدنی
  • جلیل
  • لک
  • نوروزی
  • رَهزا
  • احمدسمالی
  • تقی عبداللهی
  • حاجیور
  • مراد
  • عالونی
  • جاوی
  • شهرویی
  • کلامویی
  • کله سن
  • سَله چین
  • راکی برجوئی
  • شهنی
  • گمار
  • گله

۲_بهداروند

بهداروند به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:

  • علاءالدین‌وند (به عنوان سَر شاخه شناخته می شود و انتخاب خان در باب بهداروند از این طایفه بوده است)
  • منجزی
  • بلیوند
  • تیردی
  • آل جمالی
  • زیلایی
  • چینگایی
  • سُهرَوْ (سُرخاب)
  • مش مرداسی
  • جانکی سردسیر
  • دیناشی
  • اسنکی
  • لرزنی
  • کیارسی
  • عرب کمری
  • اسنکی[8]
  • مشهوند

۳_دورکی

دورکی، به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:

۴_دینارانی

دینارانی یا دینارونی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:

چهارلنگ
نوشتار اصلی: چهارلنگ

شاخه چهارلنگ شامل پنج باب می‌باشد، که عبارتند از:

محمود صالح

باب محمود صالح به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:

اُورش

مُمجِلاردین (محمد جلال الدین)

آدِگار

قُلی

آل دَویت (عالی داوود)

کافِلی

شیخ سلیمان احمد (شیخ کاردان)

کُتُکی


استادممزایی

(بدررفته)

آرپناهی

دودانگه

سادات شاهزاده عبدالله (پیر شاه قطب الدین)

شیخ برهان عالی

لیوسی

گوروی

موزرمِنی

اُورَک

باوا

هارونی

زلکی

زلکی یا زلقی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:

  • دوزنی
  • وند وند گری
  • هزاروسی
  • جاوند
  • بریم وند
  • چهارطایفه
  • چهاربری
  • شوهانی
  • کایدخورده
  • آریاسی

ممی‌وند

ممی‌وند به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:


فولادوند(طایفه سالاروند، هیودی، خانجمالی)

حاجیوند

عیسوند

بساک(بسحاق)

عبدالوند

موگویی

موگویی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:


خواجه باجول

خواجه موگوئی

شیرازی

حسامی

کیماس

مهدور

بیرگونی

سوادکوهی

چرم

مور

شمس

شیاس

سرلک

چیوا

هلیل

دویستی

کیان ارثی

کیان ارثی به طایفه‌های زیر تقسیم می‌شود:

محاسبه مالیات

در گذشته در زمان میر جهانگیر خان بختیاری آسترکی، گردش حکومت سنّتی ایلیاتی به‌وسیله مالیات سرانه‌ای بوده‌است، که از دامداران می‌گرفتند و اقتصادِ حکومت خان‌ها بر اساس همین مالیات بود. این مالیات بر اساس میزان تولید فرآورده‌های دامی به نوع مراتع و وسعت آن و شمار دام و شمار نفراتی که در ایل، قدرت کارایی در امر تولید دام و پرورش آن را داشته‌اند، بستگی داشته‌است.

همه بختیاری از لحاظ گرفتن مالیات به دو بخش عمده تقسیم می‌شد: از یک بخش که دام زیادتر و مراتع بهتر داشته‌اند، مالیات بیشتری دریافت می‌شد و از بخش دیگر مالیاتِ کمتر. واحد گرفتن مالیاتِ دامی در ایل، بر حسب مادیان تعیین می‌شد. برای هر رأس مادیان، سالانه مقداری پول، ۳۰–۱۰ ریال؛ به معیار آن زمان دریافت می‌کردند.

جدول اخذ مالیات چهارلنگ‌ها، به شرح زیر بوده‌است:

یک رأس مادیانیک رأس (۴ لنگ) مادیان۱۰ریال مالیات
چهار رأس گاویک رأس (۴ لنگ) مادیان۱۰ ریال مالیات

چون یک رأس مادیان، برابر واحد گرفتن مالیات دامی به معنی چهار لِنگ (چهار پا) محسوب می‌شده، افراد این منطقه که مشمول پرداخت این نوع مالیات بودند، به چهارلنگ معروف شدند.

گروه دیگر، که جمعیتی بیشتر داشتند، مقدار مالیات را به اندازه هفت لِنگ مادیان، یعنی ۲ رأس مادیان (=هشت لنگ)، منهای یک لِنگ، یعنی هفت لنگ مادیان می‌داده‌اند. روی این اصل، مردم این منطقه، به نام هفت لنگ معروف شدند.

یک رأس مادیان + ۳ لنگ مادیان۷ لنگ مادیان۱۷/۵ریال مالیات
هفت رأس گاویک رأس مادیان۱۰ ریال مالیات

جدول اخذ مالیات هفت لنگ‌ها، به شرح زیر بوده‌است:

یک مادیان = ۱۰ریال مالیات

در مورد همین مالیات گرفتن، خان‌ها به دلایل سیاسی در خود ایل و نزدیکی و دوری طایفه‌ها به خان‌ها، بین طوایف فرق می‌گذاشتند و به بعضی‌ها امتیازاتی می‌دادند. گرفتن مالیات توسط کلانتران ایل انجام می‌گرفت و در عوض خود این کلانتران از پرداخت مالیات معاف بودند.

سازمان اجتماعی

یکی از ویژگی‌های سازمان اجتماعی ایل بختیاری، وجود واحدهای متعددِ اجتماعی و در هم تنیده در داخل ایل است که درجه بسیار بالایی از گروه‌بندی عمودی، در سطوح مختلف درآن جلوه‌گر است. ساختارِ اجتماعی از یک سیاه چادر آغاز گشته و تا ایل ادامه می‌یابد. در تقسیمات سنتی عشایر بختیاری، هر تَش به چند اولاد تقسیم می‌گردد، که در گویش بختیاری، بدان کُربَو (پسر و پدر) نیز می‌گویند. هر اولاد از حدود ده‌ها خانوار تشکیل می‌گردد و بطور متوسط هر خانوار، داری یک بُهُون (سیاه چادر) است، که واحد مسکونی عشایر بختیاری به حساب می‌آید.[10]

سیاه چادر

هر چادر مأوای یک خانوادهٔ بختیاری است که به آن مال نیز می‌گویند.

اولاد

هر اولاد مشتمل بر سه تا دوازده سیاه چادر یا بیشتر است که خانوادهٔ گسترده‌ای است و اردو نیز خوانده می‌شود.

تَش
نوشتار اصلی: تش

مجموع چند اولاد، تش نامیده می‌شود. سرپرستیِ هر تش را فرد کاردان و فعالی از همان تَش به‌عهده دارد که به ریش‌سفید مشهور است.

تیره

درطوایفِ مختلف بختیاری هر تیره به چند تش تقسیم می‌گردد. در کوچ‌ها، اردوهایی که با هم خویشاوندند به صورتِ واحدهای کوچنده (تیره) -که جمعیت هر کدام به چند صد نفر بالغ می‌شود- گرد هم می‌آیند، بنابراین مجموع چند تش، که همگی با هم خویشاوند هستند را یک تیره می‌نامند.

طایفه

از ترکیبِ تیره‌ها، طایفه به وجود می‌آید که جمعیتِ بزرگترینِ آنها (مانند:اورک، زراسوند،بامدی و جانکی) به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر می‌رسد.

باب

باب یا بلوک، نتیجهٔ ترکیبِ چند طایفه است. (مانند: بختیاروند، کیان ارثی، دورکی، محمود صالح) ولی هیچ نسبت خویشاوندیی بین طوایف یک باب وجود ندارد و به مجموع چند طایفه که از نظر جغرافیایی نزدیک به هم زندگی کرده‌اند، باب گفته می‌شود.

شاخه

چند باب با هم یک شاخه می‌سازند. ایلِ بختیاری در کل دو شاخهٔ اصلی دارد که چهارلنگ بختیاری و هفت‌لنگ بختیاری هستند.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «ایل بختیاری». دانشنامه جهان اسلام.
  2. Carl Skutsch. «Encyclopedia of the World's Minorities page.176».
  3. «BAḴTĪĀRĪ TRIBE». دانشنامه ایرانیکا. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  4. «بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ دی ۱۳۹۰.
  5. نتایج تفصیلی ایلی سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده ۱۳۸۷
  6. «Bakhtyārī». دانشنامه بریتانیکا.
  7. «نمودار اجتماعی طوایف بختیاری». دانشنامه ایرانیکا.
  8. «Iran Almanac and the Book of Facts». Echo of Iran. ۱۹۷۰.
  9. «ĀSTARKĪ - Iranica». ۲۰۱۱.
  10. Arash Khazen (۲۰۰۹). «Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran p.22». دانشگاه واشینگتن. دریافت‌شده در ۲۰۱۴. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی= را بررسی کنید (کمک)

منابع
  • لسان‌السلطنه سپهر، عبدالحسین و سردار اسعد بختیاری. تاریخ بختیاری
  • حسین ابراهیمی ناغانی (۲ اسفند ۱۳۸۸). «اسامی طوایف و شعب ایل بختیاری». وبگاه انسان‌شناسی و فرهنگ. بایگانی‌شده از اصلی در 7 اكتبر 2013. تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.