لافت (قشم)
لافت یکی از روستاهای توابع بخش مرکزی شهرستان قشم در استان هرمزگان واقع در جنوب ایران است.
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور |  ایران |
| استان | هرمزگان |
| شهرستان | قشم |
| بخش | مرکزی |
| دهستان | حومه (قشم) |
| مردم | |
| جمعیت | ۴،۶۶۸ نفر (۱۳۹۵) |
این روستا در شمال‌غربی جزیره قشم و نزدیک‌ترین فاصله را با سرزمین اصلی (بندر پهل) دارد.
پیشینه تاریخی
لافت در گذشته به مدت طولانی مرکزیت جزیره قشم بوده و ایامی هم نام تمام جزیره لافت بوده.مردان لافت از گذشته تا روزگاران نه چندان دور با لنج‌های بادبانی اقیانوس پیمایی و با کشورهای آفریقایی و کشور هند تجارت می‌کردند به گونه‌ای که هنوز هستند پیرمردان که بر زبان‌های هندی، سواحلی، عربی، انگلیسی و... تسلط کامل دارند و این مردان نقش به سزایی در گسترش اسلام در شبه قاره هند داشتند.
همچنین افراد زیادی در بندرلافت هستند که در کشور هند به خاطر ازدواج پدرانشان در آنجا خواهر و برادر دارند
چهره طبیعی روستای لافت در میان درختان سبز گرمسیری و نخلستان‌های بلند، همراه با زیبایی خیره‌کننده دریا و جنگل شناور حرا برای هر تازه‌واردی جذاب و قابل توجه‌است.
سبک معماری خانه‌های روستا نیز بسیار جالب و دیدنی است بارزترین خصیصه معماری این روستا، بادگیرهای فراوان آن در اندازه‌های مختلف است. بناهای روستا خیلی نزدیک به هم ساخته شده و کوچه‌های آن نیز بسیار تنگ و باریک هستند. بادگیرهای کوچک و بزرگ خانه‌های روستایی که در میان باغ‌ها و نخلستان‌ها قرار گرفته‌اند، شکوه و زیبایی خاصی به این روستای ساحلی بخشیده‌اند.
از معماران به نام بادگیرهای منحصر به فرد و زیبا بندر لافت استاد احمد صالح ابراهیم(احمد سفاری) و استاد حاج یحیی استاد احمد (یحیی سفاری) است.
موقعیت جغرافیایی
بندر لافت در شمال غربی جزیره قشم و در پیش‌آمدگی خشکی‌های جزیره در طول جغرافیایی ۵۵ درجه و ۵ دقیقه شرقی و عرض ۲۶ درجه و۵۴ دقیقه شمالی واقع شده‌است لافت در شرق جنگل حرا واقع شده و به لحاظ تقسیمات سیاسی یکی از مراکز جمعیتی بخش مرکزی در شهرستان قشم در استان هرمزگان است.
شرایط اقلیمی
لافت از لحاظ تقسیمات اقلیمی تابستانی ایران، در منطقه خیلی گرم و مرطوب و از نظر تقسیمات زمستانی، در منطقه گرم و مرطوب قرار گرفته‌است. هوای پر رطوبت و شرجی جزیره قشم، ماه‌های اندکی از سال را برای غیربومی‌ها تحمل پذیر کرده‌است. بیشینه دمای مطلق ۴۶ و کمینه آن ۰ صفر درجه سانتی‌گراد. میانگین سالانه درجه حرارت ۲۶ درجه سانتی‌گراد و میانگین روزانه بیشینه و کمینه به ترتیب ۳۳ و ۱۸ درجه سانتی‌گراد هستند. مهم‌ترین هوایی که موجب بارندگی شود جریان هوای مرطوب غرب و شمال است.
علل پیدایش
دلایل پیدایش و شکل‌گیری روستای لافت به عنوان یک مجتمع زیستی عبارتند از: - وجود راه دریایی و تسهیل ارتباط دریایی - وجود جنگل‌های حرا - وجود آب شیرین (چاه‌های تلال – تل + آب – و آب‌انبار) - نزدیکی به خشکی ایران - بادهای موسمی
بافت روستایی
بافت روستا در مراحل مختلف گسرتش یافته‌است. با توجه به وضع کالبدی روستا، بافت روستا را می‌توان به ۳ بخش مختلف تقسیم کرد:
الف – بافت قدیمی و اصلی قسمت قدیمی روستا شامل هسته اولیه در بخش مرکزی ساخت و سازهای فعلی بوده و در حد فاصل دریا و تپه‌های اطراف چاه‌های آب شکل گرفته‌است و این بافت به طول تقریبی یک کیلومتر و عرض متوسط ۱۷۰ متر در چند راستای اصلی به موازات امتداد ساحل واقع است. مساجد این بافت (۴ مسجد از ۷ مسجد لافت) در عمل محله‌هایی را در طول بافت تعریف کرده‌اند. این محله‌ها به مراکز مساجد شکل گرفته‌اند. در عین حال، بافت قدیمی روستا یکپارچه و پیوسته است .
ب – ساخت سازهای قسمت جنوب شرقی روستا این ساخت و سازها به صورت پراکنده و با تراکم ساختمانی و جمعیتی اندک، در دامنه تپه‌ها و زمین‌های مسطح اطراف، با فاصله از دریا شکل گرفته که موجب جهت دهی توسعه روستا شده و شکل‌گیری آن به تدریج و به‌طور پیوسته انجام گرفته‌است. در داخل تپه مرکزی و حد فاصل این ساخت و سازها و بافت قدیم روستا، خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی و تأسیسات و تجهیزات لافت به وجود آمده‌است .
پ – ساخت و سازهای بخش شمالی در سطحی محدودتر و با پراکندگی بیشتر نسبت به ساخت و سازهای جنوب شرقی و در شیب تند تر تپه ماهورها شکل گرفته‌است با گذشت زمان و توجه به جنبه‌های اقتصاد آزاد توسعه در جهت شمال و به سوی قشم صورت گرفته، عواملی مانند طرح جامع و طراحی‌هایی در این شکل‌گیری تأثیرات به سزایی دارند.
ویژگی‌های معماری
تمام خانه‌ها حیاط مرکزی و بادگیر دارند. خانه‌ها هر چند سال یک بار به روش‌های سنتی مرمت شده و بنابراین به شکل اولیه خود باقی‌مانده‌اند و به همین علت، حدس زدن سن آن‌ها دشوار است. اهداف اصلی معماری لافت مقابله با شرایط طاقت فرسای اقلیمی، و نیز حفظ ارزش‌های مذهبی خانواده است. ترکیب اتاق‌ها و راهروها و ارتباط آن‌ها با حیاط، تحت تأثیر معماری نواحی مرکزی و حاشیه کویری ایران است. مراکز محله‌ها، حول مساجد شکل گرفته‌اند و از میدان به مفهوم رایج آن در معماری ایرانی خبری نیست.
بناهای شاخص و عمومی
- شاخص‌ترین بناهای عمومی در سطح روستا مساجد آن است که در نقاط مختلف روستا کانون‌های محله‌ای را ایجاد کرده‌اند. روستای لافت دارای مسجد به نام‌های مسجد جامع حضرت رسول (ص) ،(مسجد جامع)، مسجد ابوبکر صدیق (ره)، مسجد عمر ابن الخطاب (ره)، مسجد عثمان ذی النورین (ره)، مسجد امیرالمؤمنین علی (ع)، مسجد حسین (ع), سجد امام شافعی (ره)مسجد حمزه سیدالشهدا و مسجد تازه تأسیس شده نور و ایمان می‌باشد. - بناهای آموزشی روستای لافت عبارتند از، مدرسه ابتدایی ام کلثوم (س) و بانو زینب (س) ، مدرسه ابتدایی مدرس و پویا، مدرسه راهنمایی کوثر و دبیرستان راهنمایی علامه طباطبایی که بیشتر در بخش جنوب شرقی در پشت تپه‌های میانی روستا واقع‌اند. - بناهای خدماتی درمانی روستای لافت عبارتند از خانه بهداشت و مرکز بهداشتی – درمانی لافت در بخش جنوب شرقی روستا - کارگاه‌های لنج‌سازی (در دو نقطه از روستا – شمال غرب و جنوب غرب – در جوار ساحل دریا فعال اند) - سایر بناهای خدمات عمومی از قبیل بانک ملی – بانک صادرات – مخابرات (هواسنجی + باران سنجی). - پاسگاه لافت و ساختمان ناحیه مقاومت بلال حبشی و کانون جوانان بسیج.
سیمای کلی روستا
سیمای عمومی روستا در بافت قدیم و جدید مقاومت است. در بافت قدیم، سیمای عمومی لافت، منظره‌ای اخرایی رنگ با بافتی فشرده و کوچه‌های کم عرض دارد که عناصر شاخص عمودی – بادگیرها – در آن جلب توجه می‌کنند. در این بافت مساجد سفید رنگ که بیشتر آن مناره دارند، خودنمایی می‌کنند. اما در این بافت جدید، همان سیمای رایج شهری دیده می‌شود. در این بافت، تراکم ساختمانی کمتر، معابر گشوده تر و اطراف مساجد خالی تر شده است، لذا مرکز محله مفهوم خود را تا حدی از دست داده است.
دسترسی اصلی به روستا از طرف قشم، از بخش شمالی روستا است. در بافت قدیم روستا مسیرهای اصلی به صورت شمالی – جنوبی شکل گرفته‌اند. این مسیرها نقاط عطف روستا یعنی مساجد را به هم پیوند می‌دهند. همچنین یک مسیر ساحلی آسفالته، دسترسی‌های سریع و سواره را تأمین می‌کند. در بالاترین لایه بافت جهت هدایت آبهای سطحی به سمت چاه‌های تلا و آب و انبار، اغلب کوه‌های منتهی به خانه‌های بالایی بافت – واقع در دامنه تپه‌ها – بن‌بست هستند. در بخش‌های جنوب شرقی وشمالی روستا، معابر تعریف ویژه‌ای ندارند. فضاهای وسیع لابلای بافت پراکنده، نقش معابر را دارند. در حال حاضر راه آسفالت در امتداد ساحل دریا دسترسی اصلی سواره در کل روستا است.
تأمین آب
سیستم تأمین آب روستای لافت براساس جمع‌آوری آبهای سطحی از تپه‌های میانی روستا است. آبهای سطحی ناشی از باران‌های ناگهانی و سیل آسایی که گاه بر جزیره می‌بارد، در مجراهای طبیعی و مصنوع تپه‌ها، جاری می‌شود و با هدایت از مسیر احداثی کنار بافت بالایی روستا به طرف مجموعه چاه‌های تلا و آب‌انبار اصلی ورستا جاری می‌شوند. شکل‌گیری بافت در لایه بالایی آن به صورتی است که آب جاری از تپه‌ها، وارد بافت نشود. در روزهای بارانی شدید، در محدوده چاه‌ها دریاچه‌ای تشکیل شده و آب‌انبار اصلی روستا پر از آب می‌شود. در این ایام این محل به عنوان یک مکان تفریحی در سطح منقطه قشم مورد استفاده قرار می‌گیرد. سرریز آب چاه‌ها و آب‌انبار از محوطه اطراف مسجد جامع به دریا می‌ریزد. در حال حاضر با امکان تغییر آب از شهر قشم توسط مخزن‌های سیار آب، در حیاط هر واحد مسکونی آب‌انباری در داخل زمین تعبیه شده‌است.
پوشش مردم
مردان لباس‌های معمولی و برخی از آن‌ها لباس‌های سنتی (دشداشه و عمامه سفید) می‌پوشند، زنان لباس‌های سنتی می‌پوشند و روسری‌های لیو (عری) بر سر می‌کنند، آن‌ها برقع (روبند) می‌گذارند اما دختران قبل از ازدواج مجبور به استفاده از آن نیستند. این سنت نیز مانند رسوم دیگر رو به فراموشی است. در هنگام نماز، زن‌ها کیسه‌هایی به پاها می‌کنند که یادگار زمان‌های گذشته‌است.
گویش
لافتی‌ها با گویشی بسیار نزدیک به قشمی گفتگو می‌کنند که مانند فارسی بندر است. رسانه تلویزیون در خانه‌ها نقش به سزایی دارد و بر گویش مردم اثر گذاشته است. سالمندها به جای لیوان واژه گلاس و به جای شکلات واژه چاکلت را به کار می‌برند که شاید ریشه در تاریخ استعماری منطقه داشته باشد. ابزار و وسایل برقی و کالاهای خانگی خارجی و به همراه آن آداب و فرهنگ از آن طرف آب وارد می‌شود و به آرامی جلوه‌های فرهنگی را تغییر می‌دهد.
مشاغل
لنج سازی این شغل چند سالی است که از رونق افتاده است. کارگاه لنج‌سازی در مدخل ورودی لافت در کنار دریا قرار دارد و خود بخشی از روستا به‌شمار می‌آید .
لنج داری این افراد کالا را از بندرعباس به دوبی یا بندرهای پاکستان می‌بردند و اغلب خود در لنج کار نمی‌کنند. به‌طور معمول هر سفر ۱۰ روز طول می‌کشد و متناسب با بزرگی و کوچکی لنج هر سرویس حدود ۴۰ میلیون ریال درآمد دارد که نیمی از آن به صاحب لنج و نیم دیگر سهم ملوان‌ها می‌شود .
صیادی این شغل در حال حاضر حضور کمرنگی در بین مشاغل دیگر دارد و افراد شاید تنها برای مصرف خانوادگی خود صید می‌کنند.
مساجد
در معماری لافت، مساجد مانند مراکزی شاخص بافت‌های مسکونی را گرد خود آورده‌اند. مسجد جامع به عنوان مرکز اصلی لافت در کنار چاه‌های تلا و آب‌انبار مرکز روستاست و مساجد دیگر از جمله مسجد ابوبکر صدیق و مسجد عمربن خطالب، مرکز محله‌های کوچک‌تری را در جاهای دیگری از بافت ایجاد کرده‌اند. در هنگام اذان اکثر مردم لافت در هر کجا که باشند دست از کار می‌کشند و به صف‌های نماز در مسجدها می‌پیوندند. در زمان بانگ اذان حرکت مردم به سمت مسجد و تغییرات رفتاری آن‌ها حادثه زیادی است. زن‌ها جز شب‌های جمعه و اعیاد در مسجدها حضور ندارند و یکی از دلایل آن نبودن مکانی خاص ایشان است.
شکل و کارکرد مسجد مساجد با ظاهر تک مناره، مانند جاهای دیگر، نشان اهل تسنن بودن اهالی هستند؛ و مسجد در این جزیره نه تنها مکان عبادت خداوند بلکه مانند گذشته به عنوان هسته‌های فرهنگی – اجتماعی مجله‌های عمل می‌کند وجود شخصیتی به عنوان امام جمعه و حضور بچه‌ها در اعیاد مختلف و مراسم قرآن خوانی نشانگر شور و تکاپوی این فاضاهاست. در بیشتر خانه‌ها دست کم یک تصویر از مکه معظمه بر دیوار آویخته‌اند. بیشتر مردم با قرآن بسیار مأنوس اند اما به زعم خود این مقدار را بسیار اندک می‌دانند.
آثار تاریخی
این روستا علاوه بر زیبایی‌های تحسین‌برانگیز طبیعی خود، آثار ارزشمند تاریخ را نیز در خود جای داده‌است که اهم آن‌ها عبارت‌اند از: قلعه نادری،چاه‌های تلا، دو آب‌انبار (برکه)، گنبدی مدور، گورستان تاریخی که سنگ نبشته‌های مربوط به هزار سال پیش در آن مشهود است زیارتگاه‌های سید حسن منصور و شیخ اندرآبی در این روستا واقع می‌باشند.
نگارخانه
اسکله لافت
بلوار لافت
سمبوک
جریان آب در زمان مد بین پل و لافت
ساحل لافت پاسگاه قدیم
بین پل و لافت
اسکله بندر پل
منابع
- زنده دل، دستیاران، حسن. (مجموعه کتاب‌های راهنمای جامع ایرانگردی استان هرمزکان) ج۱. چاپ وانتشار سال ۱۹۹۸ میلادی.
- بختیاری، سعید، «اتواطلس ایران» ، “ مؤسسه جغرافیایی وکارتگرافی گیتاشناسی، بهار ۱۳۸۴ خورشیدی.