تنگه هرمز

تنگهٔ هرمز، آبراهی است بین استان هرمزگان در ایران و استان مسندم در کشور عمان که دریای عمان را به خلیج فارس پیوند می‌دهد. این گذرگاه یکی از راهبردی‌ترین مسیرهای بین‌المللی کشتیرانی در جهان بشمار می‌آید.

تنگه هرمز
تنگهٔ هرمز
مضیق هرمز
تصویر ماهواره‌ای
تنگه هرمز
موقعیتخلیج فارس–دریای عمان
گونهتنگه
کشورهای حوضهعمان، ایران
مساحتِ روهشت تا دوازده هزار کیلومترمربع
جزیره‌هاجزیرهٔ هرمز
جزیرهٔ قشم
جاهای مسکونیبندرعباس
خصب
نقشهٔ تنگهٔ هرمز

نامگذاری
موقعیت تنگه هرمز در نقشه ایران از دید امپراتوری عثمانی (۱۷۲۹ میلادی)

نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم «هورموغ» بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است.[1][2] از سویی این واژه می‌تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) به معنی آبراهه موغستان (ایالت قدیم جنوب ایران یا میناب کنونی) ساخته شده باشد.

شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصر شدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.

مشخصات جغرافیایی
نقشه جغرافیایی تنگهٔ هرمز

طول این آبراه ۱۵۸ تا ۱۶۷ کیلومتر و عرض آن از بندرعباس تا راس شوریطه در عمان بین ۵۶ تا ۸۷ (۳۹ تا ۹۶) کیلومتر می‌باشد. ژرفای تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر است و به دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است، به طوری که نزدیکی جزیره لارک، در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی و در نزدیکی شبه‌جزیره مسندم به بیش از ۱۰۰ متر می‌رسد. در حالی که حداکثر عمق آب در خلیج فارس ۹۰ متر است.[3] قوس آن، رو به شمال و به طرف درون فلات ایران قرار دارد و در نتیجه بیشترین خط ساحلی آن در راستای کرانه‌های ایران قرار گرفته‌است.

اهمیت جغرافی-سیاسی
نوشتار(های) وابسته: جنگ نفت کش‌ها
نقشه خطوط کشتی‌رانی تنگهٔ هرمز

این تنگه در طول تاریخ شاهد منازعات بین‌المللی بسیار میان پادشاهان ایران همچون نادرشاه و شاه عباس بزرگ و محمدرضا شاه پهلوی و نظام جمهوری اسلامی ایران با بیگانگان همچون اسپانیایی‌ها، پرتغالی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها بوده‌است.

تنگه هرمز دومین تنگه بین‌المللی شلوغ دنیاست. هر روز حدود ۱۶٫۵ تا ۱۷ میلیون بشکه نفت خام (برآورد ۲۰۰۶) که معادل ۴۰ درصد کل نفت حمل شده توسط کشتی‌های نفت‌کش و نزدیک به ۲۵ درصد کل عرضه جهانی نفت است. حدود ۶۸ درصد ذخایر شناخته‌شده نفت و گاز طبیعی دنیا در خلیج فارس قرار دارد و امنیت تنگه هرمز نقش کلیدی در تأمین بی‌وقفه انرژی دنیا دارد. بیشتر این نفت به بازارهای آسیا، ایالات متحده و اروپای غربی می‌رود و ۷۵ درصد نفت خام ژاپن از این مسیر وارد می‌شود. بیشتر صادرات نفت خام در مسیرهای بسیار طولانی از طریق نفت کش‌های بسیار بزرگ انجام می‌شود که توانایی حمل بیش از دو میلیون بشکه در هر سفر دارند.

حکومت ایران در موارد متعددی در پاسخ به اعمال تحریم‌های آمریکا و غرب علیه ایران توسط مسئولین حکومت ایران تهدید به بستن تنگه هرمز کرده‌است. بر اساس یک سناریو این کار از طریق مین‌گذاری سطح دریا و سپس استفاده از موشک‌های ضدکشتی کروز و زیردریایی‌های کوچک برای اختلال در عملیات مین‌روبی انجام می‌شود.[4]

نظام حقوقی تنگه هرمز

باریک‌ترین بخش تنگه هرمز ۲۱ مایل دریایی (۳۹ کیلومتر) عرض دارد. این بخش به دو قسمت تقسیم می‌شود: از ساحل ایران تا ۱۰٫۵ مایل جزء آب‌های سرزمینی ایران بوده، و ۱۰٫۵ مایل باقی‌مانده جزء آب‌های سرزمینی عمان محسوب می‌شود. تمام کشتی‌های عبوری باید از آب‌های سرزمینی ایران یا عمان عبور کنند.[5]

در مورد وضعیت حقوقی تنگه هرمز هیچ گونه معاهده خاصی بین ایران و عمان وجود ندارد در نتیجه با استنباط از مفهوم مخالف بند ج ماده ۳۵ کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها این تنگه تابع مقررات عهدنامه یادشده است. بر اساس این کنوانسیون، کشتی‌های کشورهای عضو می‌توانند در شرایط صلح در صورت «بی‌ضرر» بودنِ رفت‌وآمد، از آب‌های سرزمینی یکدیگر عبور کنند. بند ۱۹ این کنوانسیون عبور بی‌ضرر را به شکل زیر تعریف می‌کند:[6]

  • عبور در صورتی بی‌ضرر است که به صلح، نظم، یا امنیت کشور ساحلی خللی وارد نکند. چنین عبور و مروری باید با حفظ شرایط این کنوانسیون و دیگر قوانین بین‌المللی صورت گیرد.
  • در صورتی که یک کشتی در آب‌های سرزمینی یک کشور دیگر به هر یک از اقدامات زیر دست بزند، عبور و مرور آن مخل صلح، نظم عمومی یا امنیت کشور ساحلی تلقی می‌شود:
  • هر گونه تهدید یا استفاده از زور علیه حاکمیت، تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی کشور ساحلی، یا هر گونه نقض قوانین بین‌المللی که در منشور سازمان ملل تجسم یافته‌است.
  • هر گونه استفاده یا تمرین با سلاح، از هر نوعی که باشد.
  • هر گونه عملی با هدف کسب اطلاعاتی که علیه امنیت یا وضعیت دفاعی کشور ساحلی تلفی شود
  • اقدام به هرگونه عملیات پروپاگاندا که وضعیت دفاعی یا امنیت کشور ساحلی را هدف قرار داده باشد.
  • پرواز، فرود یا حمل هرگونه هواپیما
  • استفاده از، فرود آوردن یا همراه داشتن هرگونه ادوات نظامی
  • بارگذاری یا تخلیهٔ هرگونه کالا، ارز یا افرادی که با قوانین یا مقررات گمرکی، مالی، مهاجرتی یا بهداشتی کشور ساحلی منافات داشته باشد
  • هرگونه عمل تعمدی و ایجاد آلودگی که با این کنوانسیون منافات داشته باشد.
  • هر شکلی از فعالیت‌های ماهیگیری
  • اقدام به فعالیت‌های تحقیقی یا سرشماری
  • هر اقدامی که هدف آن اختلال هر سامانه مخابراتی یا دیگر امکانات یا تأسیسات کشور ساحلی باشد
  • هر کار دیگری که عبور و مرور مستقیماً به آن متکی نیست

اما در شرایط جنگی مقررات حقوق جنگ حاکم است که بر اساس آن اگر یکی از دو کشور ایران یا عمان درگیر جنگ باشند از حق بازرسی کشتی‌های عبوری برخوردارند. ایران از این حق در دوران جنگ به خوبی استفاده کرد.[7]

ایران در امضای کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها این را اضافه کرده‌است که حق عبور مرور کشتی‌ها را فقط در مورد کشورهایی به رسمیت خواهد شناخت که این کنوانسیون را امضا کرده‌اند، و در مورد کشورهای دیگر، مانند ایالات متحده که عضو این کنوانسیون نیست، کنوانسیون قبلی ۱۹۵۸ ژنو را معتبر می‌داند. لازم است ذکر شود که هم بر اساس کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها، و هم بر اساس کنوانسیون قبلی ۱۹۵۸ ژنو، هرگونه متوقف کردن بی‌دلیل کشتی‌ها ممنوع است.[8]

قابل توجه است که قسمت عمده طرح‌های تفکیک تردد کشتی‌ها در داخل تنگه هرمز در طرف عمانی تنگه هرمز قرار گرفته‌است.

در مورد عبور بی‌ضرر از تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی، اختلافی در تفسیر حقوق دولت ساحلی و حقوق دولت‌های صاحب پرچم کشتی‌های عبوری تجاری یا نظامی وجود ندارد. بر این اساس دولت‌های ساحلی، صاحب منطقه خود در داخل تنگه هستند و می‌توانند در آنجا هرگونه بهره‌برداری انجام بدهند ولی حق تعلیق عبور دیگران و ایجاد مزاحمت برای اعمال حق عبور بی‌ضرر توسط آنها را ندارند.[9]

جزایر

در تنگه هرمز چهار جزیره ایرانی هرمز، قشم، لارک و هنگام قرار دارد.

جستارهای وابسته
  • کانال جایگزین تنگه هرمز

منابع
  1. شهرداری میناب: بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
  2. CNN بایگانی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine، بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
  3. Hydrology and circulation in the Strait of Hormuz and the Gulf of Oman—Results from the GOGP99 Experiment: 1. Strait of Hormuz بایگانی‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine JOURNAL OF GEOPHYSICAL RESEARCH, S. P. Pous1,, X. Carton1 , P. Lazure, page 2
  4. OPLAN 1019 Arabian Gauntlet Global Security
  5. "Transit Passage Rights in the Strait of Hormuz and Iran's Threats to Block the Passage of Oil Tankers | ASIL". www.asil.org. Retrieved 2019-07-19.
  6. «UNITED NATIONS CONVENTION ON THE LAW OF THE SEA». www.un.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۱۹.
  7. محمد رضا ضیایی بیگدلی. حقوق بین‌الملل عمومی. گنج دانش.
  8. "Transit Passage Rights in the Strait of Hormuz and Iran's Threats to Block the Passage of Oil Tankers | ASIL". www.asil.org. Retrieved 2019-07-19.
  9. «مواجهه ایران و آمریکا در خلیج فارس ناشی از چیست؟ - بی‌بی‌سی فارسی، ۲۹ شهریور ۱۳۹۵».
  • مطالعاتی در باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس. عباس اقبال. تهران. چاپخانه مجلس. ۱۳۲۸ شمسی
  • عمان فی عام ۱۹۸۶ (عام الحصاد والتراث) إصدار وزارة الإعللام، دارالعرب للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۹۸۶ میلادی
  • الهام فرهادی (مهر ۱۳۸۹). «ایران و امنیت انرژی». مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام. ص. ۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۳ ژانویه ۲۰۱۱.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ تنگه هرمز موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.