گرگیعان

گرگیعان یا قرقیعان نام یک آیین سنتی رایج بین عرب‌های خوزستان، استان هرمزگان، عراق، بحرین، کویت، و شرق عربستان (احساء و قطیف) و امارات متحده عربی است که در شهریور ماه ۱۳۹۵ به عنوان میراث معنوی مردم عرب ایران به ثبت ملی رسید.[1] این آیین که ریشه‌ای تاریخی دارد در نیمهٔ ماه رمضان در مناطق عرب‌نشین توسط کودکان اجرا می‌شود.[2][3][4] برای ریشه این مراسم روایات مختلفی ذکر شده اما برجسته‌ترین آن، به مناسبت میلاد حسن بن علی امام دوم شیعیان ذکر شده‌است. این آئین در همه ساله در بسیاری از شهرهای ایران برگزار می‌شود اما به صورت رسمی تاکنون دو بار در بخش جنبی نمایشگاه قرآن در موزه هنرهای معاصر اهواز به صورت نمادین برگزار شده است.[5]

گسترهٔ رواج و نام‌ها

نام اصلی این آیین «قرقیعان» است ولی با توجه به این‌که مردم عرب خوزستان حرف «قاف» را در بیشتر کلمات «گاف» تلفظ می‌کنند به آن «گرگیعان» می‌گویند. آیین گرگیعان با نام‌های مختلف در کشورهای عربی وجود دارد مردم بغداد آن را «ماجینه» و اهالی جنوب بغداد به آن «کرکیعان» می‌گویند. در بحرین «قرقاعون»، قطر «قرنقعوه»، کویت و شرق عربستان «قریقعان»، عمان «قرنقشوه» و در امارات متحده عربی و شهرستان میناب و جزیره قشم به نام «حق‌اللیله» شناخته شده‌است.[6][7][8] این مراسم در بندر دیلم و شهرستان پارسیان نیز با نام گره‌گشو و در بندر دیر و بندر کنگان نیز با نام گرگشو برگزار می شود.[9][10][11]

ریشه‌شناسی
مراسم گرگیعان در موزه هنرهای معاصر اهواز- رمضان ۱۳۹۲

در مورد ریشه و معنی کلمهٔ «قرقیعان» نظرات متفاوتی وجود دارد؛ برخی معتقدند این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب‌زدن گرفته شده‌است؛ به خاطر این‌که کودکان در خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند. نظر دیگری که در باب معنی «گرگیعان» آمده‌است این است که می‌گویند از کلمهٔ «قرّةالعین» گرفته شده که به معنای شادی و سرور انسان است و از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف می‌شود با تولد حسن بن علی (مجتبی) و خوش‌حالی پدربزرگ وی، محمد بن عبدالله برای تولد اولین نوه‌اش، می‌گویند که مردم برای عرض تبریک به علی بن ابی‌طالب و همسرش فاطمه زهرا «قرة عین! قرة عین!» گویان به در منزل‌شان می‌رفتند و کم‌کم به صورت مناسبتی هرساله در میان مسلمانان رواج گرفت؛ اما گویا در محدودهٔ تولد حسن بن علی و برخی مناطق مجاور و از جمله خوزستان باقی می‌ماند.[6][12]

شیوهٔ اجرا
گرگیعان در موزه هنرهای معاصر اهواز

در شب پانزدهم ماه رمضان، بچه‌های کوچک عرب خوزستان پس از افطار، لباس‌های محلی خود را پوشیده، پسران دشداشه پوشیده و دختران چادر عربی بر سر می‌کنند و با شور و شعف به کوچه پس‌کوچه‌های شهرها و روستاهای عرب‌نشین می‌روند و با آویختن کیسه‌هایی از پیش تهیه شده بر گردن، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به در خانه‌ها می‌روند.[13]

این نکته قابل‌تأمل است که برای عرب‌های خوزستان عید فطر از جمله عیدهای باشکوه معنوی محسوب شده و از عید ملی نوروز مهم‌تر بوده، بر آن بیشتر ارج می‌نهند.[14]

اجرای مراسم گرگیعان همچون نام آن با سرودخوانی‌های مختلفی در بین عرب‌های مسلمان همراه است؛ برای نمونه کودکان کویتی با شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان» (قرقیعان و قرقیعان بین شعبان و رمضان) و کودکان اماراتی با شعارهای «انطونه حق‌الله یرضی علیکم‌الله» (حق خداوند را بدهید خداوند از شما راضی باشد) و کودکان دیگر کشورهای عربی با شعار «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» (به ما عیدی بدهید که خدا عیدی سفر مکه به شما بدهد) به کوچه‌ها روانه می‌شوند.

کودکان عرب خوزستانی پشت در خانه‌ها شعر می‌خوانند:
«ماجینه یا ما جینه حل الکیس و انطینا» (آمدیم و آمدیم – در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده) و اگر اهالی خانه در پشت‌بام باشند کودکان خطاب به آن‌ها می‌گویند:
«یا اهل سطوح تنطونه لو نروح» (ای افرادی که بالای پشت‌بام ایستاده‌اید، به ما عیدی می‌دهید یا برویم؟).[6]

ممکن است کودکانی که دست‌جمعی برای گرفتن عیدی به کوچه‌ها می‌روند، دو گروه شوند و گروه نخست بگوید: «گرگیعان و گرگیعان» و گروه دوم جواب دهد: «الله یعطیکم رضعان» (خدا به شما بچه دهد) یا این‌که «گرگیعان و گرگیعان؛ الله ایخلی اولیدکم» (خدا پسر کوچک‌تان را نگه دارد). این دو گروه ممکن است به دو گروه دختر و پسر نیز تقسیم شود. در این مراسم، اهالی خانه‌ها به بچه‌ها که هر یک سبدی را در دست دارند، باسورک (بادام)، شیرینی و عیدی می‌دهند این مراسم تا پاسی از شب نیمهٔ ماه رمضان ادامه می‌یابد.[15][16][17][18][19]

نخستین اجرای نمادین و رسمی در اهواز

این آئین همه ساله در محلات به صورت خودجوش توسط کودکان برگزار می‌شود اما در ۱۴ رمضان ۱۳۹۲ برای نخستین بار در موزه هنرهای معاصر اهواز و تحت نظر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان هم‌زمان با نمایشگاه قرآن برگزار شد. کودکان و نوجوانان دختر و پسر با پوشش سنتی در حالی که کیسه‌های سنتی بر گردن داشتند با برهم زدن ریگ‌هایی در دست، وارد سالن موزه هنرهای معاصر شدند و با اشعار عربی به مناسبت ولادت به صورت ن،مادین برگزار کرد، د. فعالان فرهنگی برای این مراسم غرفه‌ای جهت پذیرایی از کودکان در نظر گرفته بودند که به کودکان شیرینی و هدایای مختلف اهدا کردند.
در این اجرای نمادین که توسط تعدادی از فعالان فرهنگی - مذهبی اهواز صورت گرفت جمع کثیری از علاقه‌مندان به میراث فرهنگی شرکت کردند به‌طوری‌که بسیاری از خبرگزاری‌های رسمی از جمله خبرگزاری مهر، واحد مرکزی خبر، خبرگزاری فارس، ایسنا، ایرنا، خبرگزاری بین الملی قرآن (ایکنا)، شبکه قناة الاهواز (امیرامومنین)، رسا و… این مراسم را به صورت مکتوب و تصویری پوشش دادند.[20][21][22][23][24][25][26]

دومین اجرای نمادین در نمایشگاه قرآن

جشن گرگیعان برای نخستین بار به صورت نمادین توسط کودکان در ۱۴ رمضان ۹۲ برگزار شد. پس از آن در رمضان ۹۳ نیز همین مراسم به عنوان بخش جنبی نمایشگاه قرآن در موزه هنرهای معاصر اهواز برپا شد.[27][28]

سومین سال و اجرای گرگیعان در ۱۲ شهر

سومین سال اجرای گرگیعان با استقبال بیش از پیش مواجه شد. مجموعه مرکزی گرگیعان در اهواز با هماهنگی افراد فعال ۱۲ شهرستان توانستند این جشن کودکانه را به صورت رسمی در ۱۲ شهر برپا کنند. شهرهای اهواز، رامهرمز، شوش، کوت عبدالله، شیبان، ملاثانی و منطقه شبیشه، آبادان، خرمشهر، سربندر، شادگان از جمله شهرهایی بودند که جشن گرگیعان را در سال ۹۴ به صورت رسمی برگزار کردند.[29] خبرگزاری خبرآنلاین در واکنش به این جشن در خوزستان نوشت که سنتی که رو به فراموشی بود احیا شد.[30][31]

گرگیعان، پیوند فرهنگ‌ها

رسم گرگیعان در میان فرهنگ‌های دیگر ازجمله در میان مردم دزفول در خوزستان نیز مرسوم است و آن را با عنوان «ثوابه یا جوابه» اجرا می‌کنند. قاسم منصور آل کثیر در این خصوص گفته‌است که جشن گرگیعان پیوند میان فرهنگ‌های خوزستان است.[32]

پی‌نوشت
  2. ویکیبیدیا العربیة
  3. «راصد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۴ اوت ۲۰۱۲.
  5. خبرگزاری فارس خوزستان
  6. منصور آل کثیر، قاسم. آئین گرگیعان در بین عرب‌های خوزستان. سایت تحلیلی خبری عصر ایران
  7. روزنامه کیهان، شماره ۱۸۹۱۱ به تاریخ ۷/۷/۸۶، صفحه ۳ (اخبار کشور)
  8. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۱۲.
  9. خبرگزاری فارس بوشهر
  10. «خبرگزاری شبستان بوشهر». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴.
  11. ««گرگشو» آیینی کهن از ماه رمضان در شهرهای جنوبی استان بوشهر».
  12. قاسم منصور آل کثیر، روزنامه روزگار ۲۳/۵/۹۰، صفحه میراث فرهنگی
  13. منصور آل‌کثیر، «گذری بر آئین گرگیعان…»، انسان‌شناسی و فرهنگ.
  14. منصور آل‌کثیر، «گذری بر آئین گرگیعان…»، انسان‌شناسی و فرهنگ.
  15. منصور آل‌کثیر، «گذری بر آئین گرگیعان…»، انسان‌شناسی و فرهنگ.
  16. گرگیعان یا قاشق‌زنی در خوزستان، روزنامه کیهان، شماره ۲۰۰۰۴ به تاریخ ۲۹/۵/۹۰، صفحه ۱۱ (شهرستانها)
  17. تاریخ ۱۳۸۹/۰۷/۲۱ - روزنامه سراسری صبح ایران (چهار شنبه)
  18. آفرینش
  19. جام‌جم آنلاین
  20. خبرگزاری مهر
  21. خبرگزاری ایکنا
  22. تابناک
  23. «واحد مرکزی خبر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۳.
  24. فارس
  25. گزارش تصویری ایکنا
  26. خبرگزاری ایرنا
  27. «خبرگزاری شبستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴.
  28. [براتی تصریح کرد: این بخشی از کارهای جنبی نمایشگاه بود که هم مردم و هم فعالان قرآنی اصرار به اجرای آن داشتند. سایت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان]
  29. روزنامه شهروند
  30. خبرآنلاین
  31. خبرگزاری مهر
  32. «خبرگزاری شبستان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۴.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.