بازپس‌گیری هرمز (۱۶۲۲)

تصرف و پس‌گیری جزیره هرمز که به مدت ۱۱۶ سال طی اشغال هرمز از سال ۱۵۰۷ (زمان پادشاهی شاه اسماعیل یکم) در تصرف امپراتوری پرتغال بود در سال ۱۶۲۲ و با کمک کمپانی هند شرقی بریتانیا صورت گرفت. پرتغالی‌ها نخستین بار در سال ۱۵۰۶ میلادی (۸۸۵ خورشیدی) به سرپرستی ناخدا آلبوکرک دریانورد مشهور پرتغالی وارد خلیج فارس شدند و پس از مدتی قشم، جزیره هرمز و گمبرون (بندرعباس فعلی) را کاملاً تصرف کردند. در این نبرد از کشتی‌های بریتانیا و توپخانه آنها نیز استفاده شد. امام‌قلی خان از سرداران نامدار شاه عباس یکم فرمانده ایرانیان در این رزم بود.

فتح هرمز
بخشی از جنگ‌های ایران و پرتغال

نمای دید پرنده هرمز در اطلس شهرهای جهان (لاتین: Civitates Orbis Terrarum‎،سیویتاتس اُربِس تِراروم) اثر براون و هرنبرگ به سال ۱۵۷۲ میلادی
زمان ۱۶۲۲ میلادی (۱۰۰۱ خورشیدی)
مکان جزیره هرمز
مختصات مختصات: ۲۷°۰۴′۰۰″ شمالی ۵۶°۲۸′۰۰″ شرقی
نتیجه شکست امپراتوری پرتغال و پس‌گیری جزیره هرمز
علت جنگ پس‌گیری جزیره هرمز از امپراتوری پرتغال
جنگندگان
ایران صفوی
کمپانی هند شرقی بریتانیا		 امپراتوری پرتغال
متحدان محلی
فرماندهان
شاه عباس یکم
امام‌قلی خان
شاهقلی بیگ		 خوان چهارم
سیماوو دو میلو
نیروها
۳۰۰۰ نفر ایرانی و ۵ کشتی جنگی و ۴ کشتی بادبانی تدارکاتی متعلق به انگلستان افزون بر ۱٬۰۰۰ نفر

تاریخچه

شاه اسماعیل یکم در آن زمان قصد مبارزه با آنان را نداشت و همکاری مشترک با این سردار پرتغالی را در دستور کار خود قرار داد. این سیاست شاه اسماعیل یکم باعث شد رفته رفته پرتغالی‌ها در آن نواحی قدرت گرفته و با ساختن یک پایگاه بزرگ دیگری در مسقط (عمان امروزی) کاملاً بر منطقه مسلط شوند؛ بنابراین شاهان دیگر صفوی قادر نشدند آنان را از آن ناحیه بتارانند و این در حالی بود که قوای پرتغالی با حکام ایرانی به شکلی تحقیرآمیز رفتار می‌کردند. سرانجام در سال ۱۶۲۱ میلادی (۱۰۰۰ خورشیدی) برابر با عهدنامه بین بریتانیا و ایران، قرار شد تا ایران با کمک کمپانی هند شرقی به شیوه‌ای متحد بر ضد پرتقالی‌های وارد عمل شوند.

تصرف گمبرون و قشم

امام‌قلی خان حاکم فارس و از سرداران صفوی، در آغاز بندر گمبرون (بندر عباس کنونی) را با کمک ایل قشقایی تصرف کرد و بعد از آن یک دسته از کشتی‌های انگلیسی برای انتقال نیرو به قشم به خدمت او درآمدند.[1]

حمله به هرمز

پس از تصرف قشم کشتی‌های انگلیسی با تجدید قوا در بندر گمبرون در حالی که ده‌ها هزار سرباز ایرانی بر قایق‌ها سوار بودند، حمله اصلی را به قلعه هرمز که در تصرف پرتغالی‌ها بود آغاز کردند. نیروهای ایرانی به فرماندهی امام‌قلی خان در جزیره هرمز پیاده شدند و نبرد سختی با پرتغالی‌ها و متحدان محلی آغاز کردند. نیروی دریایی بریتانیا نیز در دریا کشتی‌های پرتغالی را به توپ بستند و بزرگترین کشتی پرتغال‌ها با نام سان پدرو را به آتش کشیدند. کشتی‌های دیگر نیز یکی پس از دیگری به توپ بسته شدند. نبرد فتح قلعه ۷۲ ساعت طول کشید. در پایان مدافعان باقی‌مانده پرتغالی همگی تسلیم شده و قلعه به دست ایرانیان می‌افتد.

هم تاریخ نویسان اروپایی از جمله پرسی سایکس و هم تاریخ نگاران ایرانی واقعه فتح هرمز را شرح داده‌اند. در کتاب تاریخ عالم‌آرای عباسی چنین آمده‌است:

از فتوحات (پیروزی‌هایی) که درین سنه (سال) مبارکه مطابق احدی و ثلثین و الف(۱۰۳۱ قمری) به نیروی اقبال قرین حال اولیاء دولت بیزوال گردید، فتح و تسخیر بلده هرموز است که بسعی امام‌قلی‌خان امیر الامرا فارس بوقوع پیوست؛ و در سال گذشته اشعاری شد (به شعر درآورده شد) که بنابر ظهور بی‌ادبی‌های فرنگیه پرتکالیه (پرتغالی‌ها) مقیم آنجا. امیر الامرا مذکور لشکر بتادیب (مجازات) ایشان فرستده خود نیز متعاقب رفت. در این وقت که فرنگیه پای از دایره ادب بیرون نهاده به اموری که بتحریر پیوست اقدام نمودند. جماعت انگلیسی را اخبار نموده ایشان نیز بر حسب وعده آماده خدمت شدند.

سال‌شمار جنگ‌های شاه عباس یکم

→ جنگ‌های شاه محمد خدابنده

  ۱۵۸۰ جنگ‌های خراسان
  ۱۵۸۱ محاصره قلعه نیشابور
  ۱۵۸۲ محاصره قلعه تربت
  ۱۵۸۳ نبرد تیرپل
  ۱۵۹۲ جنگ ایران با ازبک‌ها
  ۱۵۹۵ جنگ ایران با ازبک‌ها
  ۱۵۹۹ جنگ ایران با ازبک‌ها
  ۱۶۰۳ فتح تبریز
  ۱۶۰۴ نبرد ایروان
  ۱۶۰۴ نبرد ارومیه
  ۱۶۰۵ محاصره قندهار
  ۱۶۰۷ فتح شماخی
  ۱۶۰۹ نبرد قلعه دم‌دم
  ۱۶۱۶ فتح تفلیس و نبرد گوگجه
  ۱۶۱۸ نبرد تبریز
  ۱۶۲۲ فتح هرمز
  ۱۶۲۲ جنگ صفویه با گورکانیان
  ۱۶۲۳ فتح بغداد
  ۱۶۲۵ نبرد بغداد
  ۱۶۲۵ نبرد مارتقوپی *
  ۱۶۲۵ نبرد مارابدا *

و • ب • ن
درگیری‌های شاه صفی ←

القصه‌امام‌قلی خان شجاعت شعار با جنود قاهره فارس (سربازان پیروزمندپارس) متوجه آن صوب (سوی) گشته خود در بندر گمبرون که الیوم به بندر عباسی موسوم است اقامت کردند و افواج قاهره (سپاهیان پیروزمند) از دریا با کشتی‌ها و سفاین عبور نموده داخل جزیره هرمز شدند. القصه بعد از دو ماه و چند روز امتداد ایام محاصره و جنگ و جدال به نیروی دولت و اقبال که همواره قرین حال این دودمان والاست، قلعه رفیع بنیان هرموز که در متانت و حصانت شهره جهان و از کارنامه‌های نادره فرنگیان است، مسخر اولیای دولت ابد پیوند گردید. چون خبر فتح هرموز رسید، جناب خانی (امام‌قلی خان) مورد تحسین و آفرین شاه (عباس) و سپاه گردید و آن خبر بهجت اثر بر مبارزان قلعه گشای رکاب همایون مبارک و میمون آمده در همان روز قلعه قندهار نیز بتوفیق کردگار مفتوح گشت. از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح. وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر.[2]

روز ملی خلیج فارس

اهمیت این واقعه و اثر گذاری آن بر تحولات منطقه و اثر آن بر افول امپراتوری پرتغال آنقدر مهم بوده که ایران این روز را روز ملی خلیج فارس نام گذاری کرده‌است.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. ایران در برابر این کمک بریتانیا متعهد شد تا کالاهای تجاری آن کشور از گمرک معاف شوند. بریتانیا هم در قبال این کمک دست رقیب پرتقالی را از منطقه کوتاه می‌کرد.
  2. کتاب عالم‌آرای عباسی و خامه اسکندربیگ ترکمان، در صفحهٔ ۹۷۹

منابع
  • غفوری، علی (۱۳۸۸). جنگهای ایران، از مادها تا به امروز. انتشارات اطلاعات. شابک ۹۷۸۹۶۴۴۲۳۷۳۸۶.
  • تاریخ ایران، سایکس جلد ۲ صفحهٔ ۲۷۵.
  • recordhayeiran.com
  • تاریخ ۴ هزار ساله ارتش ایران صفحهٔ ۶۵۶.
  • لشکرکشی امام‌قلی خان به قشم و هرمز
  • روایتی نو و منتشر نشده از فتح هرمز در دوره شاه عباس اول
  • ensani.ir
  • دانشنامه رشد، تسخیر قشم و هرمز
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.