عباس‌آقا تبریزی
عباس‌آقا تبریزی (۱۲۶۴ در تبریز - ۸ شهریور ۱۲۸۶ در تهران) با نام دیگر عباس‌آقا صراف آذربایجانی یا تبریزی قاتل علی اصغر اتابک (میرزا علی اصغرخان امین السلطان) در جریان جنبش مشروطه ایران بود.[1]
از زندگی او چیز زیادی دانسته نیست جز آنکه از مردم تبریز بوده، پدرش حاجی محمد نام داشته و در تهران به‌کار صرافی می‌پرداخته و در بازار تهران بسیاری او را می‌شناخته‌اند.
گویا حیدر عمو اوغلی او را برای کشتن اتابک اعظم برگزیده و آموزش داده بود.[2][3]
| عباس‌آقا تبریزی | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۱۲۶۴ ه.خ. ۱۸۸۵ ۱۳۰۳ ه.ق. |
| درگذشت | ۸ شهریور ۱۲۸۶ ه.خ. ۱۹۰۷ ۲۱ رجب ۱۳۲۵ ه.ق. تهران |
| ملیت | ایرانی |
| دوره | قاجار |
بنا به گزارش هفته نامه ویکلی میل (بتاریخ ۲۱ سپتامبر ۱۹۰۷ صفحه شش)، مذهب عباس آقا، بابی بوده و وی عضو یک انجمن مخفی بوده که دفتر مرکزی اش در باکوی آذربایجان بوده است. هدف این انجمن احیای ایران اعلام شده بود. یکی از اقداماتی که این انجمن برای نجات ایران ضروری میدانست، حذف اتابک اعظم بوده است. با قرعه کشی انجام شده، قرعه شماره ۴۱ بنام عباس آقا افتاد و وی مامور به این اقدام شد.[4][2]
او در تاریخ ۸ شهریور ۱۲۸۶ ه.خ. علی اصغر اتابک را کشت و چون در محاصره افتاد، تیری هم به خود زد و درگذشت. هنگام مرگ بیست و دو ساله بود. از جیب او کارتی به دست آمد که روی آن نوشته بود:
عباس‌آقا صراف آذربایجانی عضو انجمن نمره ۴۱ فدائی ملت
از این "انجمن" نیز نشانی در نوشته‌های آن دوره نیست و احتمالاً وی برای ترساندن دیگر مستبدین چنین کارتی را در جیب گذاشته بود.
پیکر او بیش از دو روز روی خاکهای اطراف مجلس افتاده بود و شهربانی اجازه نمی‌داد کسی آن را برداشته دفن کند. کمی بعد شنیده شد شهربانی او را با همان لباس‌ها در گودالی انداخته و خاک کرده است، اما بعداً از ترس آزادیخواهان، پیکر را بیرون آورده کفن کرده و دوباره خاک کرده است.
ترس مردم که از اقدامات شهربانی کمتر شد، مکان دفن او را یافته و به همت دو تن از بازاریان اقدام به ساخت گور مناسب برای وی کردند. کسروی در کتاب تاریخ مشروطه می‌نویسد که در ۱۵ شهریور ۱۲۸۶ که برابر با هفتمین روز از مرگ عباس آقا بود، نزدیک به دو هزار نفر از ساکنین تهران برای برگذاری مراسم دور گور او گرد آمدند. در آن روز ملک‌المتکلمین و بهاءالواعظین سخنرانی‌هایی در باب جانفشانی عباس آقا ارائه کردند.
اما واکنش‌ها به اقدام عباس آقا صراف تبریزی محدود به تهران نبود. در آذربایجان که بواسطهٔ افشای تلگراف اتابک به اقبال‌السلطنه ماکویی در خصوص تداوم به اقدامات ایذایی و مخالفت پنهانی با مشروطه‌خواهان، فضا بسیار ملتهب بود، با شنیدن خبر ترور اتابک به شادمانی پرداختند. سپس در روز ۲۸ شهریور ۱۲۸۶ در مسجد میدان مقصودیه مجلس ختمی برای عباس آقا برگذار کردند. این مراسم بسیار پرشکوه و با حضور آزادیخواهان از اقصی‌نقاط تبریز برگذار شد.
مراسم روز چهلم او نیز در ۱۳ مهر ۱۲۸۶ در تهران باشکوه برگذار شد. روزنامه حبل‌المتین در این باره نوشت: ««جمعیت صحرا را فرا گرفته بود که جای عبور نبود. عده جمعیت یکصد هزار نفر تخمین زده شد... چایی و قهوه و سایر لوازم از همت وطن پرستان سبیل بود... خوانچه‌های شیرینی زیاده از حد و شماره نثار شد...» بهاءالواعظین این شعر را در رسای او خواند:
| ای مزار محترم هر چند بزم ماتمی | لیک ازین نوگل که خفت اندر تو شاد و خرمی | |
| جای دارد در تو آنکو عالمی را زنده کرد | عیسیت خوابیده در دامن تو مانا مریمی | |
| ای جهان غیرت ای عباس آقا کز شرف | زخم قلب ملک و ملت را تو شافی مرهمی | |
| ترک ایرانی نژاد ای آنکه همچون تهمتن | معلی فر فریدون محیی جاه جمی | |
| گفت تاریخ عزایش را بزاری خاوری | کرد از شش لول احیا عالمی را آدمی |
چندی بعد در ۱۶ اسفند همان سال، شخصی به نام نعمت‌الله بروجردی با اقدامی شبیه به عباس آقا تبریزی، قوام‌الملک شیرازی را به ضرب ۴ گلوله در شیراز ترور کرد و سپس تیری به خود زد و درگذشت. از جیب بغل او تکه کاغذی بیرون آوردند که روی آن نوشته شده بود: «نعمةالله بروجردی نمره ۱۹ قاتل نصرت‌الدوله پسر قوام الملک شیرازی».
پیکر عباس آقا صراف تبریزی
روز هفتم عباس آقای مجاهد قاتل اتابک در سر مزار او
منابع
- کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران
- «مورخان از انگیزه‌های ترور امین‌السلطان سخن می‌گویند». cgie.org.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۳.
- «برچسب ها - عباس آقا صراف تبریزی». jamejamonline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۳.
- «مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی». psri.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۳.
- "ABBAS AGHA WAS A". newspapers.library.wales. Retrieved 2020-04-08.