یارمحمدخان کرمانشاهی
سردار یارمحمدخان بالاوند معروف به یارمحمدخان کرمانشاهی از فعالان مشروطه بود که در طی سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۸۹ خورشیدی در یک رشته نبردهای سخت و از جمله در محاصره تبریز به یاری ستارخان و باقرخان شتافت.
| یارمحمد کرمانشاهی | |
|---|---|
 یارمحمد خان (سمت راست)، حسین خان نصرت المله (وسط)، حسین خان امیربرق (سمت چپ) | |
| زادهٔ | ۱۲۵۸ خورشیدی ۱۲۹۶ (قمری) کرمانشاه |
| درگذشت | ۱۳ مهر ۱۲۹۱ کرمانشاه |
| مدفن | انبار اداره نقلیه بهداری کرمانشاه |
| محل زندگی | کرمانشاه |
| ملیت | ایرانی |
| دیگر نام‌ها | یار محمد خان زردلانی |
| کارهای برجسته | نبرد در کرمانشاه و تبریز و تهران |
| عنوان | گرد کُرد[1][2][3] |
| دوره | انقلاب مشروطه |
| مذهب | شیعه |
| فرزندان | شیرزاد - قمرتاج |
وی بعداً توسط عبدالحسین میرزا فرمانفرما حاکم کرمانشاه و عامل حکومت قاجار در ۱۳ مهر ۱۲۹۱ و در بازار مسقف کلوچه پز خانهٔ کرمانشاه به قتل رسید.
 عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز. سال ۱۹۰۹ میلادی. | |
| شاهان قاجار | |
|---|---|
نام | دورهٔ پادشاهی |
۱۱۷۵–۱۱۶۱ | |
تولد
یارمحمد کرمانشاهی فرزند میرزا محمد خان از خان‌های طوایف لَک منطقه زردلان پیشتکوه و بلقیس خانم از طایفهٔ لَک بالاوند در سال ۱۲۹۶ ه. ق. برابر با (۱۲۵۸ ه. ش.) در کرمانشاه متولد شد. خواندن و نوشتن را در مکتب آموخت، و در نوجوانی به ورزش باستانی روی آورد و پس از مدتی اشتغال به کار آزاد در سبزه میدان کرمانشاه، درآغاز جوانی در توپخانه تیپ کرمانشاه استخدام شد و به رشادت و استحقاق به سرعت به درجهٔ نایبی رسید.[4]
فعالیت
وی با اندیشهٔ آزادی‌خواهی وارد کمیته غیرت کرمانشاه شد و در کنار عده‌ای از آزادیخواهان کرمانشاه مانند حاج آقا محمد مهدی، میرزاعلی خان سرتیپ خانه خراب، ابوالفتح میرزا دولتشاهی و ... به فعالیت پرداخت. هنگام برخورد مشروطه خواهان و مستبدان در کرمانشاه، همراه دو هزار تن از آزادیخواهان در کنسولگری انگلستان در کرمانشاه (محل فعلی شهرداری) متحصن شد. پس از رفع تحصن همراه برادرخوانده‌اش، حسین خان کلاهی عازم تهران شد. در قم از به توپ بستن مجلس و اشغال تهران بدست قزاق‌های لیاخوف آگاه شد و از آنجا به تبریز رفت و به آزادیخواهان از جمله ستارخان و باقرخان پیوست.[5]
محاصره تبریز
اولین نبردی که یارمحمد خان در آن شرکت داشت اردوکشی به مراغه و جنگ شرامین است که در ذیقعده ۱۳۲۶ ه. ق روی داد. مجاهدان در این نبرد شکست خوردند و یارمحمد خان و حسین خان توانستند از مهلکه نجات یابند و به تبریز برسند.[6]
یارمحمد خان در ۲۱ محرم ۱۳۲۷ ه. ق در جنگ مجاهدان با مستبدان شرکت کرد و در حالی که سردستگی جمعی از آزادیخواهان را داشت به اردوگاه شجاع الدوله حمله کرد و تلفاتی به دشمن وارد کرد. یارمحمد خان در ماه صفر ۱۳۲۷ ه. ق در جنگ حکم آباد شرکت داشت و در این نبرد شجاعت و لیاقت از خود نشان داد و از سوی انجمن ایالتی مورد تقدیر قرار گرفت. در جنگ آناخاتون از ناحیهٔ پا زخمی شد ولی جنگ به سود آزادیخواهان خاتمه یافت. در ۷ ربیع‌الاول ۱۳۲۸ ه. ق و پس از سرکوب مستبدان و استقرار مشروطه، به همراه ستارخان و باقر خان و ۱۰۰ سوار دیگر به تهران آمد.[7]
مشروطه
پس از استقرار مشروطه اختلاف بینش‌های سیاسی منجر به پیدایش احزاب مختلف شد که مهمترین آن‌ها حزب دموکرات و اعتدالیون بود. ستارخان به اعتدالیون نزدیک شد و یارمحمد خان کرمانشاهی به دموکرات‌ها پیوست.[8]
در آغاز سال ۱۲۹۰ ش. سپهدار به عنوان رئیس‌الوزرا منصوب شد او که از اعتدالیون بود ابتدا به کینه جویی از حیدرخان عمو اوغلو و یارمحمد خان برخاست. از اینرو یارمحمدخان شب اول فروردین ۱۲۹۰ ش. به دستور وی بازداشت شد. پس از دو هفته روز ۱۳ فروردین ۱۲۹۰ ه ش. حکم تبعیدش از ایران صادر شد. آن‌ها قصد داشتند او را از طریق کرمانشاه به عراق اعزام نمایند. هنگام انتقالش از کرمانشاه مردم به هواداری وی برخاستند و با زور او را آزاد کردند. سپس انجمن ولایتی و مردم طی تلگرافهای بسیار، لغو تبعید واقامت یارمحمد خان در کرمانشاه را خواستار شدند و دولت ناچار آن را پذیرفت.[9]
مرگ
هنگامی که سپاه فرمانفرما از سنندج به سوی کرمانشاه حرکت کرد، یارمحمد خان و به دنبال او سالارالدوله نیز از کرمانشاه به طرف سنندج رفتند، ولی دو سپاه به هم برخورد نکردند و فرمانفرما به کرمانشاه رسید و در دارالحکومه مستقر شد. یارمحمد خان و سالارالدوله به دیگر سپاهی فراهم کرده و از سنندج به طرف کرمانشاه حرکت کردند. ساعت حدود ۱۰ صبح یارمحمدخان زیر سقف پوشیدهٔ بازار کلوچه پزها مشغول رایزنی برای حملهٔ نهایی بود که تیری از یکی از سوراخ‌های سقف بازار شلیک شد و یکی از همراهان سردار به زمین افتاد. یارمحمد خان برای ردیابی مسیر گلوله سرش را بالا آورد و تیر دوم به صورت او شلیک شد و وی را کشت. با کشته شدن ایشان وکیل جوانرود همچنان به مقاومت در مقابل ارگ دولتی پرداخت. طولی نکشید که وی و تعداد زیادی از همرزمانش نیز کشته شدند و با این امر جنگ به سود دولت خاتمه یافت و خاندان یار محمد خان پس از مرگ او به نقطه نامعلومی در اطراف قزوین تبعید شدند.
مدفن
جنازهٔ وی در گورستان قدیمی شهر کرمانشاه دفن شد. اکنون این گورستان خراب گشته، ولی قبر سردار یارمحمد بالاوند در مکانی مشخص در انبار ادارهٔ نقلیهٔ بهداری در خیابان نقلیه شهر کرمانشاه نگهداری میشود.
یادبود
در روزهای پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، بلوار اصلی شهر کرمانشاه به نام بلوار یارمحمدخان کرمانشاهی نامگذاری شد، اما چندی بعد و پس از کشته‌شدن سید محمد بهشتی در ماجرای بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی این نام به بلوار شهید بهشتی تغییر پیدا کرد.[10] تا مدت‌ها و برای بیش از چهار دهه هیچ معبر و خیابانی به نام یارمحمدخان کرمانشاهی نامگذاری نشده‌بود.
در روز ۱۳ مهر ۱۳۹۸ همزمان با ۱۰۷مین سالگرد ترور یارمحمدخان کرمانشاهی، طی مراسمی خیابان نقلیه حدفاصل چهار راه مادر تا میدان جمهوری اسلامی در منطقهٔ ۸ شهرداری کرمانشاه به نام بلوار سردار یارمحمدخان نامگذاری شد.[11]
منابع
- چاوشی، پرک. «نام دارِ بی نام». روزنامه شرق. فراتاب.
- کریم زاده، زهره. «گمنامی سردار مجاهد کرمانشاهی «یارمحمدخان» در داستان های مشروطه». باختر.
- لیمویی، شهر من کرمانشاه، ۵۹ (اهل کرمانشاهم؛ شهر گردان دلیر؛ شهر یار محمد خان؛ گرد کُردی بود؛ به گواه تاریخ....).
- کرمانشاهان و تمدن دیرینه آن، ایرج افشار، ص ۱۱۳۰
- یارمحمد خان سردار مشروطه، دکتر علی اکبر نقی‌پور، ص۳-۴
- قیام آذربایجان و ستارخان، اسماعیل امیرخیزی، ص۳۱۲
- تاریخ انقلاب مشروطیت، دکتر مهدی ملک‌زاده، ص۱۱۱۱
- یارمحمدخان، سردار مشروطه، ص ۹۵-۸۹
- تاریخ هیجده ساله آذربایجان، احمد کسروی، ص ۱۵۷
- حزب توسعۀ کرمانشاه، یارمحمد آن‌ها، یارمحمد ما ، نوشتۀ سیامک بلندبخت، نوشته‌شده در ۱۹ خرداد ۱۳۹۳؛ بازدید در ۱۸ خرداد ۱۳۹۴.
- شبکۀاطلاع‌رسانی راه دانا: نامگذاری یکی از بلوارهای کرمانشاه به نام «یارمحمد خان»، نوشته‌شده در ۱۳ مهر ۱۳۹۹؛ بازدید در ۱۳ مهر ۱۳۹۸.
بر پایه داده‌هایی در سوره مهر
مطالعه بیشتر
- لیمویی، علی (۱۳۸۹). شهر من کرمانشاه. کرمانشاه: باغ نی. ص. ۵۹. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۶۹۹-۳۴-۶.
- کتاب گرد کرد به قلم اردشیر کشاورز.
