آخوند خراسانی

ملا محمد کاظم خراسانی (هروی) (زادهٔ ۱۲۱۸ خورشیدی – درگذشته ۱۲۹۰ خورشیدی) مشهور به آخوند خراسانی و صاحب کفایه (کفایة الاصول)، فقیه، اصولی، سیاستمدار[2] و مرجع تقلید شیعه امامیه عصر خود بود. وی پس از درگذشت میرزای شیرازی، مرجعیت عامه شیعه را بر عهده داشت.

آخوند خراسانی
شناسنامه
نام کاململا محمد کاظم خراسانی
لقبآخوند خراسانی
تاریخ تولد۱۲۵۵ خورشدی
زادگاهمشهد خراسان
تاریخ مرگ۱۳۲۹[1]
شهر مرگنجف
اطلاعات آموزشی
استادانمیرزای شیرازی
ملا هادی سبزواری
مرتضی انصاری
ملا حسین خویی
تالیفاتکفایة الاصول

آخوند خراسانی در کنار شیخ عبدالله مازندرانی و میرزا حسین خلیلی تهرانی سه مرجع تقلید حامی مشروطیت در ایران بودند که به آیات ثلاث معروف بودند.

از راست به چپ:شیخ عبدالله مازندرانی، میرزا حسین خلیلی تهرانی، آخوند خراسانی

تولد و تحصیلات

محمدکاظم در سال ۱۲۵۵ در شهر مشهد متولد شد. پدرش ملا حسین هروی زادهٔ شهر هرات و در مشهد مهاجر بود. وی در مشهد علوم مقدماتی و سطوح را فرا گرفت. سپس به سال ۱۲۷۷ قمری در سبزوار مدتی کوتاه از حاج ملا هادی سبزواری فلسفه اسلامی آموخت. پس از آن در سن بیست و دو سالگی، در سال ۱۲۷۷ قمری به تهران رفت و نزد ملا حسین خویی این تحصیلات را ادامه داد. سپس عازم نجف شد و دو سال و نیم پیش از مرگ شیخ انصاری شوشتری به آنجا رسید و از درس او بهره برد. پس از آن نزد میرزای شیرازی به آموختن فقه و اصول پرداخت. در هجرت میرزای شیرازی به سامرا آخوند او را همراهی نکرد و در نجف ماند اما با حمایتی که از او دریافت می‌کرد توانست به استادی خود در فقه و اصول را به اثبات رساند.[3]

فعالیت‌های سیاسی

اولین فعالیت سیاسی آخوند خراسانی مربوط به فعالیت‌های ضدحکومتی وی در برابر دو وام روسیه به مظفرالدین شاه قاجار است. مخالفت خراسانی در برابر بریتانیا و روسیه به یک اندازه بود.[3]

آیات ثلاث نجف و مشروطه‌خواهی
سال‌شمار آخوند خراسانی
  ۱۲۵۵ تولد در مشهد
  ۱۲۷۷ تحصیل علوم عقلی
  ۱۲۸۰ هجرت به نجف
  حضور در مشروطیت
  ۱۳۲۹ درگذشت در نجف

آخوند خراسانی به همراه شیخ عبدالله مازندرانی (۱۲۵۶–۱۳۳۰ق) و میرزا حسین خلیلی تهرانی (۱۲۳۰–۱۳۲۶ق) نجف سه مرجع امضاءکننده مشروطه بودند که به آیات ثلاث نجف و مراجع ثلاثه مشروطه خواه مشهور شده‌اند. در بین اینان تهرانی خلیلی زودتر از همه درگذشت و سپس خراسانی و نهایتاً مازندرانی وفات یافت؛ ولی بیشترین تأثیر در سیاست مشروطه از جانب مراجع تقلید را آخوند خراسانی دارا بود. این سه تن -چنان‌که از تلگراف‌هایشان هویداست- تا پایان زندگانی به مشروطه وفادار ماندند.[4] آخوند خراسانی در جریان مشروطیت تلگراف‌ها و پیام‌هایی از نجف به ایران می‌فرستاد و در آن‌ها مردم را به مبارزه ترغیب می‌کرد. خراسانی به همراه دو مرجع دیگر در زمان استبداد صغیر شاه ایران را تکفیر و از سلطنت خلع کردند. وی هم چنین در مشروطه دوم نیز دارای فعالیت سیاسی فراوان بود. رضاشاه در توجیه کار خود برای درافتادن با روحانیت و خلع لباس آن‌ها، در مورد آخوند خراسانی و مشروطیت طلبی وی می‌گوید: «او عمامهٔ طلبه‌ها را برداشت»[5] البته این قضیه با این پیش فرض صحیح است که بگوییم مشروطه توسط انگلیس و برای ضربه زدن به دیانت مردم ایران ایجاد شده‌است، در حالی که اسناد و مدارک فراوانی ضد این موضوع شهادت داده و نشان می‌دهد مشروطیت یک نهضت ایرانی و با دخالت علما، روشن فکران و مردم بوده‌است و انگلیس بعد از روشن شدن آتش انقلاب، خود را مشروطه خواه جلوه داد. بعدها نیز به مانند قرارداد ۱۹۰۷ به ضدیت با دولت مشروطه دست زد.[6]

آخوند خراسانی بر این باور بود که مشروطیت بهترین حالت ممکن برای اداره حکومت در غیاب امام است. وی انقلاب مشروطیت را نوعی جهاد می‌دانست که می‌بایست همه مسلمانان در آن شرکت کنند.[7]

دیدگاه‌ها

آخوند خراسانی معتقد بود که علما می‌توانند به عنوان صداهای هشدار دهنده جامعه باشند و مسئولین را به دلیل درست انجام ندادن وظایفشان مورد انتقاد قرار دهند. او نقش علما را مانند «نمک زمین» توصیف می‌کرد به این معنا که آن‌ها مانع بروز فساد قدرت شده، می‌بایست در برابر بی‌عدالتی مبارزه کنند و در برابر خودکامگی بایستند.[8]

آخوند خراسانی از لحاظ لزوم پرداختن به اندیشه‌های نوین و افکار جدید دانشمندی پیش رو در میان روحانیون به‌شمار می‌رود. وی تأکید داشت که برای جبران عقب ماندگی ممالک اسلامی باید علوم نوین و فنون جدید رواج یابد و نهادهای لازم تمدنی ایجاد شود. شیوه‌های فراگیری دانش توسط کودکان را در مکاتب و مدارس اصلاح نمود و انواع مورد نیاز زبان خارجه فرا گرفته شود. وی در زمینه اقتصاد نیز بر اقتصاد داخلی و تقویت آن اهمیت می‌داد و شرکت اسلامیه را با شدت تمام تأیید نمود. به علاوه از دید خراسانی، کشور نباید حالت بسته داشته باشد و افکار گوناگون مطرح شوند. وی همچنین می‌گفت که در قبال مراودات متقابل سیاسی اجتماعی بین کشورهای مختلف روابط دوستانه برقرار گردد. او برای دفع مشکلات ایران با امپراتور روس نامه نگاری داشته و حتی در زمانی برای دفاع از حق مظلومان استبداد زده ایران شکایتی به دادگاه لاهه هلند ارسال می‌دارد. در رابطه با اتحاد مذاهب نیز می‌توان وی را در جهاتی حتی برتر از سید جمال الدین اسدآبادی برشمرد. پاره‌ای از اقدامات وی در این زمینه را جرجی زیدان مسیحی در مجله الهلال آورده‌است.[9]

اقتصادی

آخوند خراسانی و ملا عبدالله مازندرانی در سال ۱۳۲۹ قمری اعلامیه‌ای با مضمون مفاهیم اقتصادی صادر کردند. در این اعلامیه که علیه استفاده از کالاهای خارجی صادر شده‌است هدف از این اقدام را جلوگیری از خروج ثروت مملکت و منابع داخلی بیان کرده‌اند.[10]

آموزشی

وی معتقد به بازنگری در زمینه سخت افزارها و ساختار نهادهای آموزشی و بهره بردن از تحولات ساختاری و محتوایی آموزشی در غرب و شرق بود. در این زمینه از تاسیس مدارس های نوین در ایران حمایت می کرد و خود نیز در نجف و بغداد به تاسیس مدرسه با سبک آموزشی نوین دست زد.

سیاسی

آخوند خراسانی مخالف نظام استبدادی حاکم بر ایران بود و در نوشته های خویش به بیان آسیب های وجود استبداد در یک جامعه پرداخته است. فعالیت های وی در راستای تحقق نظام مشروطه بیش از همه ناظر به نفی استبداد داخلی و طرد استعمار خارجی بوده است. [11]

کرامت انسانی

بر اساس دیدگاه سیدمصطفی محقق‌داماد آخوند خراسانی با استناد به اندیشه های مکتوب و دیدگاه های عملی او معتقد به اصل کرامت انسانی در رویکرد برخورد با انسان بوده و این در منظومه اجتهادی وی مشهود است. [12] مؤلف: سیدمصطفی محقق‌داماد

ارتباط با مشاهیر علمی و سیاسی

آخوند خراسانی ضمن نامه نگاری‌های متعددی که با نهادهای سیاسی و سلاطین عصر خود از جمله دادگاه لاهه، حاکم ماوراءالنهر (بخارا)، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه، سلطان عبدالحمید، امپراتور روس، شیخ الاسلام عثمانی و… داشته، با اندیشمندان و سیاستمداران و نویسندگانی چون اوژن اوبن (سفیر فرانسه در ایران[13])، جرجی زیدان، ادوارد براون و… نیز نشست حضوری یا نامه نگاری داشته‌است.[14]

حواشی

یکی از مهم‌ترین آثار منسوب به آخوند خراسانی که منعکس‌کننده دیدگاه‌های سیاسی اوست گفتگوی آخوند با میرزای نائینی پیرامون حکومت دینی می‌باشد.[15] در صحت این اثر تشکیک وجود دارد. اکبر ثبوت معتقد است این گفتگو روی‌داده‌است ولی برخی دیگر چون عبدالکریم موسوی اردبیلی، سید علی سیستانی، ذبیح‌الله نعیمیان، محمدعلی نجفی کرمانشاهی، محمدصادق مزینانی و غیره آن را جعلی می‌دانند. اصل این گفتگو چاپ نشده و گزیده‌هایی از آن در کتاب محسن دریابیگی (چاپ اول ۱۳۸۶ و دوم ۱۳۸۷) آمده‌است، و اینکه عده ای نظر دادند که حتی اگر این گفتگو (مابین نایینی و آخوند خراسانی) انجام هم نشده باشد باز هم نقطه نظرات بسیار جالب توجه و مهمی مطرح گردیده‌است که اینک در عصر حاضر و پس از تشکیل حکومت اسلامی در ایران اکثر نظرات مطرح در آن گفتگو ظهور یافته‌است.

اساتید

فرزندان
جنبش مشروطه
عده‌ای از اعضای گروه فوج نجات تبریز.
سال ۱۹۰۹ میلادی.
شاهان قاجار
نام
دورهٔ پادشاهی

۱۱۷۵–۱۱۶۱
۱۲۱۳–۱۱۷۶
۱۲۲۶–۱۲۱۳
۱۲۷۵–۱۲۲۶
۱۲۸۵–۱۲۷۵
۱۲۸۸–۱۲۸۵

۱۳۰۴–۱۲۸۸

نسل آخوند خراسانی به علت انتساب به کتاب کفایه الاصول وی اغلب به کِفایی معروف می‌باشند. از مشاهیر خاندان وی می‌توان به افراد ذیل اشاره داشت:

شاگردان

آخوند خراسانی بیش از ۴۰ سال در مشهد، تهران، کربلا و نجف تدریس نموده‌است. وی هزاران شاگرد پرورش داده و صدها مجتهد نزد وی درس خوانده‌اند. شاگردان او را تا سه هزار تن گفته‌اند. برخی از شاگردان وی عبارتند از:

تالیفات

آخوند خراسانی تألیفات بسیاری داشت از جمله حاشیه‌ای بر مکاسب استادش شیخ انصاری، شرح و تعلیقه‌ای بر منظومهٔ دیگر استادش ملا هادی سبزواری، حاشیه بر اسفار صدرالمتالهین شیرازی که می‌گویند نسخه اش در آستان قدس رضوی وجود دارد، رسالهٔ دماء ثلاثه، چندین رسالهٔ فقهی و اخلاقی و عقیدتی، البته مهم‌ترین تألیفات او همانا کفایةالاصول است که اکنون در دوره‌های عالی حوزه تدریس می‌شود. صدها نفر از شاگردان آخوند تقریرات فقه و اصول ایشان را نوشته‌اند که بسیاری از آن‌ها هنوز موجود است.

درگذشت

آخوند خراسانی هنگامی که برای مقابله با اولتیماتوم روس علما و مردم عراق را مهیای حرکت به سوی ایران کرده بود، در روز سه‌شنبه ۲۰ ذی‌حجه ۱۳۲۹ (۲۱ آذر ۱۲۹۰) درگذشت. برخی مرگ وی را ناشی از مسمومیت توسط ایادی روس می‌دانند. مکان دفن وی در حرم علی بن ابی طالب است.[22]

همایش‌های بزرگداشت

پیرامون آخوند خراسانی چند همایش و کنگره برپا شده‌است که از همه معروف تر همایش آذر ۱۳۹۰ در قم بود که ۱۳ جلد کتاب دربارهٔ آخوند خراسانی در این کنگره بین‌المللی با حضور مهمانان داخلی و خارجی رونمایی شد. از جمله میهمانان این همایش میرزا عبدالرضا کفایی نوه آخوند خراسانی و از جمله سخنرانان این کنگره دو روزه، عبدالله جوادی آملی بود.[23] همچنین در دی ۱۳۹۴ در دانشگاه مفید قم با حضور افرادی چون علی لاریجانی همایش آخوند خراسانی برگزار شد که طی آن از چندین کتاب پیرامون او رونمایی به عمل آمد.[24] در همین سال نیز اندیشه‌های فقهی «آخوند خراسانی» در لندن بررسی شد.[25] در اردیبهشت ۱۳۹۶ نیز نشست تخصصی آخوند خراسانی و انقلاب مشروطه با حضور محمد فرزانه استاد دانشگاه شیکاگو و داریوش رحمانیان برگزار شد.[26] همایش دیگر به مناسبت رونمایی از کتاب «مکتب اجتهادی آخوند خراسانی» نوشته سید مصطفی محقق داماد در آبان ۱۳۹۷ در تهران بر پا شد. اکبر ثبوت که در همایش سده مشروطه در ۱۳۸۵ سخنرانی کرده بود[27] و سپس به سبب نگارش کتابی در مورد اشکال کردن آخوند خراسانی بر تشکیل حکومت اسلامی توسط روحانیون، مورد انتقاد و بایکوت خبری توسط رسانه‌های انقلابی قرار گرفته بود از سخنرانان این همایش بود. چنان‌که داود فیرحی و غلامحسین ابراهیمی دینانی به بیان سخنانی پیرامون آخوند خراسانی پرداختند.[28]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «AḴŪND ḴORĀSĀNĪ».
  2. کدیور، محسن. سیاست‌نامه خراسانی. تهران: انتشارات کویر.
  3. Hairi, A.; Murata, S. (1984). "AḴŪND ḴORĀSĀNĪ". Encyclopædia Irannica.
  4. 44 مقاله، محدث کرمانشاهی، ص215، دارالتفسیر، قم، 1394.
  5. «آقازاده [فرزند آخوند خراسانی] به رضا شاه گفت: عمامه طلبه‌ها را برندارید. وی پاسخ داد: پدرت (هنگامی که مشروطیت را امضاء کرد) عمامه آن‌ها را برداشت.» زمزم عرفان، ص 336.
  6. روزنامه حبل المتین، سال اول ش ۱۱۵، ۱۱۶، ۱۱۷، مورخ ۵، ۶، ۷، شعبان 1325.
  7. مدخل AḴŪND ḴORĀSĀNĪ در Encyclopædia Iranica
  8. Hustinx, Lesley; Essen, Johan Von; Haers, Jacques; Mels, Sara. Religion and Volunteering: Complex, contested and ambiguous relationships. Springer. p. 73. ISBN 978-3-319-04585-6. Retrieved 10 November 2016.
  9. «سید محمدکاظم خراسانی».
  10. مهدی ابوطالبی (۱۳۹۵)، عالمان شیعه و صیانت از سرمایه‌های ملی، کانون اندیشه جوان، ص. ۴۷، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۵۹-۲۵۴-۶
  11. آزادی و استبداد در نگاه آخوند خراسانی، اکبر ثبوت، ص37. شابک:9786008430070.
  12. مکتب اجتهادی آخوند خراسانی، سیدمصطفی محقق‌دامادف ص255، شابک: 9789646567368.
  13. http://www.karaketab.com/کتاب-تاریخ/کتاب-ایران-امروز.html
  14. موسوعه آخوند خراسانی، جلد ۸، مقاله هادی شکوری، ص ۱۸۹.
  15. از کتاب «دیدگاه‌های آخوند خراسانی وشاگردانش»، نوشته آقای اکبر ثبوت، فصل اول، صفحه 18 به بعد.
  16. ««آخوند» هرگز راضی به اعدام «شیخ» نبود». جام جم آنلاین. دریافت‌شده در ۱۱ دی ۱۳۹۱.
  17. «سید حسین طباطبایی قمی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ آوریل ۲۰۱۷.
  18. آیت‌الله سید حسین طباطبایی قمی
  19. مشاهیر مدفون در تکیه ابوالمعالی کلباسی ص ۲۰۱ , ۲۰۲
  20. ایشان از بزرگانِ شهرِ اشرف (بهشهر) بود و در آن شهر سِمَتِ ریاست و مرجعیت داشت و از شاگردانِ مبرّزِ مرحوم آخوندِ خراسانی «قدس سره» محسوب می‌شد
  21. علما و شاعران کهگیلویه و بویراحمد، نورمحمد مجیدی کرائی، صفحه ۵۵.
  22. نقباء البشر، ج۵، ص ۶۶.
  23. روزنامه کیهان، شنبه ۲۶ آذر ۱۳۹۰، شماره ۲۰۰۹۸.
  24. https://fa.shafaqna.com/news/85102/
  25. https://fa.shafaqna.com/news/119605/
  26. http://mobahesat.ir/14126
  27. https://www.bbc.com/persian/iran/story/2006/08/060805_mv-constitution-hrh-report
  28. https://fa.shafaqna.com/news/662980/

منابع
  • سایت کنگره آخوند خراسانی
  • نقباء البشر، ج۵، آقابزرگ تهرانی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ۱۴۳۰ه.
  • سینای دانش، مکی، قم، صدا و سیما، ۱۳۸۳خ.
  • سیری در سیره آخوند خراسانی، گروه نویسندگان (عبدالرضا کفایی خراسانی، موسی شبیری زنجانی، محمدعلی نجفی کرمانشاهی و محسن صادقی)، قم، پژوهشگاه دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۰خ.
  • مرگی در نور، عبدالحسین مجید کفایی، تهران، زوار، ۱۳۵۹خ.
  • حیات سیاسی فرهنگی علمی آخوند خراسانی- محسن دریابیگی، تهران، مؤسسه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی، چ۲، ۱۳۸۷خ.
  • آخوند خراسانی رهبر مشروطهٔ ایرانی- محمدعلی نجفی کرمانشاهی، مشهد، بی تا.
  • آفتاب نیمه شب، از مجموعه دیدار با ابرار، قم، سازمان تبلیغات، سماک امانی،
  • اجازه کبیره، آیت الله مرعشی نجفی، چاپ قم، ۱۴۱۶ه، ص۴۳۰.
  • مرآة الشرق، صدرالاسلام خویی، قم، مرعشی، ۱۴۲۷ه.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.