سید صدرالدین صدر
سید صدرالدین موسوی صدر (تولد ۱۲۹۹ (قمری) در کاظمین - درگذشته ۱۹ ربیع‌الاول ۱۳۷۳ (قمری) مقارن با ۵ دی ۱۳۳۲ در قم) از فقها و مراجع تقلید شیعه و نوه سید صدرالدین عاملی بود که در فقه، اصول، رجال، شعر و تفسیر تخصص داشت.
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | سید صدرالدین صدر |
| لقب | آیت الله العظمی |
| نسب | موسی کاظم |
| تاریخ تولد | ۱۲۹۹ (قمری) |
| زادگاه | کاظمین عراق |
| محل تحصیل | نجف |
| محل زندگی | قم |
| مدفن | حرم فاطمه معصومه |
| اطلاعات آموزشی | |
| شاگردان | سید محمدباقر سلطانی سید محمدمهدی غضنفری لطف‌الله صافی گلپایگانی سید موسی شبیری زنجانی، محمد واعظ‌زاده خراسانی، علی مشکینی، محمد صدوقی، موسی صدر، سید رضا صدر... |
در دوران حکومت رضاخان صدر همراه یارانش سید محمدتقی خوانساری و سید محمد حجت، تدریس و سرپرستی حوزه علمیه را بر عهده داشت و در حفظ و توسعه حوزه کوشید و کتب مختلف به این شخص پرداخته اند.
زندگی
کودکی و دوران تحصیل
سید محمد علی صدر مشهور به سید صدر الدین، دوران کودکی را در سامرا گذراند و ادبیات و ریاضیات را از استادان آن‌دیار فرا گرفت. هنگامی که پدرش سیداسماعیل صدر در سال ۱۳۱۴ ه.ق به کربلا هجرت کرد، او نیز به این شهر رفت و به بهره‌گیری از پدر و دیگر استادان کربلا پرداخت.
سپس به سفارش پدرش، برای تکمیل تحصیلات، رهسپار نجف شد و دروس دوره سطح را از استادانی چون محمدحسین نایینی، شیخ حسن کربلایی و آقاضیاءالدین عراقی و دروس دوره خارج را از پدرش سید اسماعیل صدر، ملا محمدکاظم خراسانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی و میرزا فتح‌الله شریعت اصفهانی آموخت.
عزیمت به مشهد
صدر در سال ۱۳۳۹ه.ق رهسپار ایران شد و حدود شش سال در مشهد به تدریس پرداخته و همزمان به همراه آیت‌الله میرزا علی اکبر نوقانی در حقله درس خصوصی اصول فقه میرزا مهدی اصفهانی شرکت جست. در این مدت، علاوه بر تدریس، به موعظه و ارشاد مردم نیز همت گماشت. آن ایام با خشکسالی مصادف بود و او توانست، با اقدامات پیگیر و گردآوری اعانه بسیاری از مستمندان را از خطر مرگ نجات بخشد. او پس از مدتی به نجف رفت و در درس محمدحسین نایینی شرکت کرد. سپس به ایران بازگشت و در قم به تدریس و وعظ پرداخت. در یکی از سالها، هنگامی که برای زیارت به مشهد رفته بود، در آن شهر اقامت‌گزید و به تدریس و اقامه نماز جماعت در مسجد گوهرشاد پرداخت.
عزیمت‌به قم
در آن زمان، مؤسس حوزه علمیه قم شیخ عبدالکریم حائری یزدی دوران کهنسالی را می‌گذراند و نگران آینده حوزه تازه تأسیس بود. او به منظور تقویت حوزه علمیه قم و تأمین آینده آن، گروهی را به مشهد فرستاد تا از صدر برای اقامت در قم دعوت کنند. وی دعوت مؤسس حوزه علمیه قم را پذیرفت و رهسپار قم شد.
صدرالدین صدر مورد توجه حائری بود، علاوه بر تدریس سطوح عالی، از مشاوران وی شمرده می‌شد و در امور حوزه نیز به او کمک می‌کرد.
حائری صدر را وصی خود قرار داد و به پیشنهاد او سید محمد حجت نیز به وصایت وی برگزیده شد.
شاگردان
تدریس
صدر یکی از مدرسان برجسته حوزه بود و شاگردان بسیار تربیت‌کرد. او روزانه دو درس می‌گفت و حدود ۴۰۰ تن از طلاب حوزه کوچک آن روز در درسش‌شرکت می‌کردند. نام برخی از شاگردان وی چنین است: سید محمدباقر سلطانی، سید محمدمهدی غضنفری خوانساری، سید موسی شبیری زنجانی، علی مشکینی، محمد صدوقی، موسی صدر، سید رضا صدر، مرتضی فقیهی، محمد واعظ‌زاده خراسانی، سید حسن مدرسی یزدی، سید حسین موسوی کرمانی، ابراهیم رمضانی فردویی و …
مرجعیت
پس از وفات مؤسس حوزه علمیه، مرجعیت و زعامت حوزه به آیات عظام حجت، خوانساری و صدر رسید.
صدر هرگز به مرجعیت و زعامت‌حوزه گرایش نداشت. هنگامی که حسین بروجردی برای معالجه به تهران آمد، صدر که در آن‌زمان رهبر حوزه علمیه قم به‌شمار می‌آمد، از وی خواست به قم بیاید. پس ازورود او جایگاه نماز جماعت خود در حرم معصومه را به‌آیت‌الله بروجردی واگذار کرد؛ از ریاست حوزه فاصله گرفت و به پشتیبانی گسترده از فقیه بروجردی بسنده کرد. او در تبیین فلسفه این کار، این آیه قران را ذکر می‌کرد: «تلک الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض و لافسادا و العاقبه للمتقین.» (قصص، آیه ۸۲)
فرزندان
اولین همسر صدر، دخترخاله‌اش بود که در جوانی در عراق درگذشت. وی پس از بازگشت به ایران، در حوالی سال ۱۳۳۹ هجری قمری در مشهد با بی‌بی‌صفیه قمی دختر سید حسین طباطبایی قمی (از مراجع تقلید) ازدواج کرد و صاحب ده فرزند شد:
- رضا صدر، از مدرسان حوزهٔ علمیهٔ قم بود
- علی صدر
- موسی صدر
- صدیقه صدر، همسر سید محمدباقر سلطانی طباطبایی. صاحب چهار فرزند شد: ۱)صادق طباطبایی، ۲) جواد طباطبایی ۳) فاطمه طباطبایی، با احمد خمینی ازدواج کرد ۴) مرتضی طباطبایی ۵) عبدالحسین طباطبایی
- طاهره صدر، همسر سید مهدی صدرعاملی
- بتول صدر، همسر هادی عبادی
- منصوره صدر، همسر علی‌اکبر صادقی و مادر زهره صادقی (همسر محمد خاتمی)
- فاطمه صدر، همسر محمدباقر صدر
- زهرا صدر، همسر اسکندر فیروزان و مادر مهدی فیروزان
- رباب صدر، همسر حسین شرف‌الدین
مرگ
سید صدرالدین صدر در تاریخ ۱۹ ربیع‌الاول ۱۳۷۳ درگذشت. سید حسین بروجردی بر پیکر وی نماز گذارد و او را در کنار قبر شیخ عبدالکریم حائری، در آرامگاه فاطمه معصومه به خاک سپردند.
آثار علمی
صدر آثار زیر را از خود با یادگارگذاشت:
- المهدی در این کتاب روایات اهل سنت دربارهٔ حجت بن حسن گردآوری شده‌است. پیش از آن، کتابی در این موضوع، با این نظم و ترتیب خاص، نگاشته نشده بود. کتاب المهدی عربی است و ترجمه‌اش نیز چاپ شده‌است.
- خلاصه الفصول کتاب فصول تألیف شیخ محمدحسین اصفهانی از متون درسی حوزه علمیه بود؛ ولی به خاطر طولانی بودن، معمولاً طلاب به خواندن بخشی از آن اکتفا کردند. صدر آن را تلخیص کرد تا به جای کتابهای قوانین و فصول تدریس گردد.
- الحقوق همان رساله حقوق علی بن حسین زین‌العابدین است که با مقدمه کوتاه آن صدر چاپ شده‌است.
- مختصر تاریخ اسلام
- حاشیه عروه الوثقی
- حاشیه وسیله النجاه
- سفینه‌النجاه
- رساله در امر به معروف و نهی از منکر
- رساله در تقیه
- رساله‌در حکم غساله
- رساله در حج
- رساله‌ای دربارهٔ ازدواج
- منظومه حج
- منظومه‌ای دربارهٔ روزه
- رساله در حقوق زن
- حاشیه کفایه الاصول
- رساله‌ای در اصول دین
- رساله‌ای در اثبات عدم تحریف قرآن
- رساله در ردشبهات وهابیان
۲۰. لواء محمد (۱۲ جلد)
۲۱. مدینه العلم (۶ جلد)
۲۲. دیوان‌اشعار
منابع
- آثار الحجه، محمد شریف رازی.
- اعلام الشیعه، شیخ آقابزرگ تهرانی.
- سنگربانان اسلام (تألیف سید هادی غضنفری ج۱، ص ۲۸، نشر نور، سال۱۳۷۲ قم)
- تاریخ قم، ناصرالشریعه.
- تأسیس الشیعه، سید حسن صدر.
- ترجمه المهدی، سید صدرالدین صدر.
- ریحانه الادب، چاپ اعلمی.
- صراط النجاه، شیخ انصاری.
- طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقابزرگ تهرانی.
- کرامات الصالحین، محمد شریف رازی.
- گنجینه دانشمندان، محمدشریف رازی.
- مجله نور علم، ش۷.
- مستدرکات اعیان الشیعه.