محقق حلی
ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی فقیه، اصولی و شاعر بزرگ شیعی و مشهور به محقق حلی و محقق اول در سال ۶۰۲ در حله به دنیا آمد.[1]
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی |
| تاریخ تولد | ۶۰۲ |
| زادگاه | حله عراق |
| محل تحصیل | حله |
| محل زندگی | حله |
| تاریخ مرگ | ۱۳ جمادی‌الثانی ۶۷۶ |
| شهر مرگ | حله، عراق |
| اطلاعات آموزشی | |
| شاگردان | علامه حلی ابن داوود حلی عبدالعزیز السرایا صفی‌الدین حلی ابن طاووس و ... |
| تالیفات | شرائع الاسلام المختصر النافع فی فقه الامامیة النافع فی مختصر الشرائع المعتبر فی شرح مختصر النافع المعارج فی اصول الفقه و ... |
وی یکی از بزرگترین و نامورترین فقیهان عصر خویش و دارای عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان می‌باشد، به حدی که وقتی کلمه «محقق» را بدون قرینه و نشانه‌ای در میان فقها ذکر می‌کنند، شخصیت تحقیقی و علمی او مورد نظر است.
مقدمات و علوم دینی را نزد پدرش فراگرفت و از عالمان دیگر شیعه نیز بهره‌ها برد و در علوم و معارف اسلامی از جمله در فقه، اصول، کلام و پاره‌ای دانش‌های دیگر تسلط کامل یافت.
اساتید
- پدرش شمس‌الدین حسن حلی
- ابن زهره حلی
«محقق حلی، شاگرد جد و پدر خویش، و سید فخار بن معد موسوی و ابن زهره بوده است این اشتباه است» زیرا محقق ابن زهره را که در 585 درگذشته است درک نکرده‌است، بعید نیست که پدر محقق شاگرد ابن زهره بوده‌است.
- تاج‌الدین حسن بن علی دربی
- مفیدالدین محمد بن جهم حلی
- سید مجدالدین علی بن حسن عریضی
- سدیدالدین سالم بن محفوظ
- سید فخار موسوی
- نجیب‌الدین محمد بن جعفر بن أبی البقاء هبة الله بن نما حلی[2]
شاگردان
آثار
- شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام[9]
- المختصر النافع فی فقه الامامیة
- النافع فی مختصر الشرائع
- المعتبر فی شرح مختصر النافع
- المعارج فی اصول الفقه
- نهج الوصول الی معرفة علم الاصول
- تلخیص الفهرست
- استحباب التیاسر لاهل العراق
- شرح نکت النهایة (در فقه امامیه)
- الکهنة در منطق
- مختصر المراسم[10]
- المسائل الغریة
- المسائل المصریة
- المسلک فی اصول الدین
- معارج الاحکام در اصول فقه
- نکت النهایة
در عرصه شعر و ادب
محقق حلی از گروه فقیهان شاعر است. اشعار او حاوی نکات اخلاقی، عرفانی، حکمت‌آمیز و به صورت مشاعره، مکاتبه و خطاب به پدر و دوستانش سروده است.
از دیدگاه دیگران
علامه حلی، خواهرزاده محقق و شاگرد نامی‌اش می‌گوید:
«محقق حلّی بزرگترین فقیه زمانش بود.»[11]
شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به «صاحب معالم» او را بدین گونه یاد می‌کند:
«اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌ها می‌شمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»[11]
علامه نوری دربارهٔ او می‌گوید:
«کشف‌کننده حقایق شریعت با ظریف‌ترین نکته‌هایی که تاکنون هیچ انس و جنی با آنها انس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفاً و نام و دانش او بازگو کننده قصه جزیره خضرا و وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد. او برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است. خداوند متعال اشعه رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالی به او عنایت فرماید»[12]
وفات
وی در ۱۳ جمادی‌الثانی سال ۶۷۶ در شهر حله درگذشت. سبب مرگ او را، سقوط از پشت‌بام خانه‌اش نوشته‌اند.[13]
پانویس
- روضات‌الجنات، سید محمدباقر خوانساری، اسماعیلیان، ج ۲، ص ۴۴۷.
- اعیان الشیعة، سید محسن امین عاملی، ج ۴، ص ۹۱؛ قصص العلماء، میرزا محمد تنکابنی، ص ۳۶۶؛ فوائد الرضویة، شیخ عباس قمی، ص ۴۵؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۴۳۲؛ مقدمه کتاب «المعتبر»، ص ۱.
- وی در میان شاگردان محقق، از برجستگی خاصی برخوردار است. وی که خواهرزاده محقق است، از دوران کودکی به تحصیل علوم اسلامی و کسب کمالات معنوی پرداخت و هنوز به سن تکلیف پا ننهاده بود که به درجه اجتهاد نائل گشت. او علاوه بر شاگردی محقق، مدت‌ها از پدرش سدیدالدین یوسف و خواجه نصیرالدین طوسی کسب فیض کرده است.
- فوائد الرضویة، ص ۱۰۴.
- همان، ص ۲۳۴.
- روضات الجنات، ج ۵، ص ۳۳.
- همان، ج ۲، ص ۴۳۴.
- هدیة الاحباب، شیخ عباس قمی، ص ۷۱.
- این کتاب یکی از کتب مهم فقه استدلالی است و قرن‌هاست که در حوزه‌های علمیه شیعه و چندی است در دانشگاههای کشورهای مختلف تدریس می‌شود. در طی قرون متمادی حدود یکصد، بلکه بیشتر، بر این اثر شرح نوشته شده است؛ از جمله: جواهر الکلام، مسالک الافهام و مدارک الاحکام. همچنین ده‌ها حاشیه (حاشیه و تحشیه عبارت است از شرح و توضیح و رفع ابهام از برخی کلمات، بخش‌ها و عبارت‌های یک کتاب.) از بزرگان شیعه بر این کتاب نوشته شده است؛ از جمله: حاشیه محقق کرکی، حاشیه آقا جمال‌الدین محمد خوانساری و دیگران.
- تلخیص «مراسم» سلاّر بن عبدالعزیز.
- اعیان الشیعة، ج ۴، ص ۸۹.
- تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ص ۳۰۵.
- قصص العلماء، ص ۲۶۰.
منابع
- شبکه اطلاع رسانی اجتهاد
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم. گلشن ابرار. ج ۱، چ ۳، نشر معروف، قم: ۱۳۸۵.