پان‌اسلامیسم
پان-اسلامیسم[1] یا اتحاد اسلام[2] (به عربی: الوحدة الإسلامیة) نام یک ایدئولوژی است که در آن سعی بر این است که با اتحاد بین مسلمانان، هر گونه پیوند با میهن و قومیت با پیوندهای فرا ملیتی اسلام جایگزین گردد.[3]
| بخشی از سلسله مقاله‌های سیاسی | |||
| سیاست در اسلام | |||
|---|---|---|---|
| پایه‌ها | |||
|
|||
| موضوع‌ها | |||
| نمودها | |||
|
|||
| جنبش‌ها | |||
|
|||
| نوشتارهای کلیدی | |||
|
اصول دولت و حکومت اسلامی
(محمد اسد) |
|||
| درگاه سیاست (en) | |||
واژه «پان-اسلامیسم» نخستین بار توسط شرق‌شناسان اروپایی در باب سیاستهای توسعه‌طلبی دولت عثمانی بکار رفت، و توسط بسیاری از مسلمانان «چشمهٔ دروغ‌ها»[4] و «خیالات و اوهام استعمارگران انگلیسی»[5] نامیده گردید. برخی نیز سید جمال‌الدین اسدآبادی را بنیانگذار این تفکر دانسته‌اند. لیکن منابع و افراد مختلفی تعاریف مختلفی از پان-اسلامیسم در تاریخ داشته‌اند.[6]
پان-اسلامیسم در ایران نیز طرفدارانی در میان شیعیان داشته‌است و در کنار پان عربیسم به مخالفت با تشکیل کشور اسرائیل و طرفداری از فلسطینان پرداخت.[7] روح‌الله خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران نیز بارها از امت واحدهٔ اسلامی سخن می‌گفت.[8] بعد از انقلاب اسلامی در ایران این ایده در کشور ایران و در بین هسته سخت حاکمیتی رواج پیدا کرد اما بعد از مرگ آیت الله خمینی این بیشتر به سمت شیعه گرایی و اتحاد شیعان رفت و در سالیان اخیر ایجاد گروه های شبه نظامی مختلف در منطقه برای ایجاد محور مقاومت بر این اساس است.
ریشهٔ این اندیشه را می‌توان در قرآن، کتاب دینی مسلمانان، جستجو کرد. از جمله آیات: «إنما المؤمنون إخوه فأصلحوا بین أخویکم»
همانا مؤمنان برادرند میانشان را اصلاح کنید.
«فاعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا»
همگی به ریسمان خدا چنگ بزنید و پراکنده نشوید.
«یا أیها الناس إنا خلقناکم من ذکر و أنثی و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا إن أکرمکم عند الله أتقاکم» (در نفی ارزشمند بودن نژادها و ملیت هادر مقایسه با یکدیگر)
و نیز سخنان بزرگان اسلام، مشحون از پایه‌های این اندیشه‌است. مانند:
- محمد بن عبداللّه: «لا فضل لعربی علی عجمی إلا بالتقوی»؛ ترجمه: «در نفی برتری اعراب بر سایر اقوام عجم مگر به واسطهٔ تقوا.»
منابع
- Pan-Islamism. Chirol Sir, Valent, Chirol Valentine Sir. BiblioBazaar, LLC, 2009 ISBN 1-113-29111-7
- مولفه‌ها و مقوم‌های نظریه وحدت اسلامی در سده سیزدهم هجری
- Islam and the political order. Muhammad Saïd al-Ashmawy. Publisher CRVP, 1994. ISBN 1-56518-047-X pp.۸۵
- Islam and the Secular State in Indonesia ISEAS series on Islam. Luthfi Assyaukanie. Institute of Southeast Asian Studies, 2009. ISBN 981-230-889-X pp.۴۷
- The evolution of the Egyptian national image: from its origins to Aḥmad Luṭfī al-Sayyid. Charles Wendell. University of California Press, 1972. ISBN 0-520-02111-8 pp.۲۳۰
- Between the state and Islam Woodrow Wilson Center series. Charles E. Butterworth, I. William Zartman. Cambridge University Press, 2001. ISBN 0-521-78972-9 pp.۱۰۰–۱۰۱
- Shī'īsm and constitutionalism in Iran: a study of the role played by the Persian residents of Iraq in Iranian politics. ʻAbd al-Hādī Ḥāʼirī. Brill Archive, 1977. ISBN 90-04-04900-2
- ولایت فقیه: حکومت اسلامی، سیدروح الله الموسوی الخمینی