حماس

جنبش مقاومت اسلامی (به عربی: حركة المقاومة الإسلامية) با نام اختصاری حماس یک سازمان اسلام‌گرای[7] سیاسی-نظامی فلسطینی است. این سازمان در سال ۱۹۸۷ به رهبری عبدالعزیز رنتیسی و شیخ احمد یاسین به عنوان شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین تأسیس شده و هدف خود را «آزادی تمامی خاک فلسطین» اعلام کرده‌است.[2]

جنبش مقاومت اسلامی (حماس)
رئیس دفتر سیاسیاسماعیل هنیه[1][2]
معاون رئیس دفتر سیاسیابومرزوق[1][2]
بنیان‌گذاراحمد یاسین، عبدالعزیز رنتیسی و محمود الزهار
بنیان‌گذاری۱۹۸۷ (۱۹۸۷)[3][4]
پیشیناخوان‌المسلمین شاخه فلسطین
ستاد
مرام سیاسیفلسطین خودمختار
ملی‌گرایی فلسطینی
سنیگرایی، اسلام‌گرایی[5]
بنیادگرایی اسلامی[6]
صهیونیسم‌ستیزی
دیناسلام
وابستگی بین‌المللیاخوان‌المسلمین
مجلس قانون‌گذاری فلسطین
۷۴ از ۱۳۲
وبگاه

حماس اگرچه پیمان‌های اسلو را قبول ندارد زیرا معتقد است که اسرائیل در فلسطین سرزمینی ندارد و آن را اشغال کرده‌است، اما با حکومت خودگردان فلسطین همکاری کرده، وارد مهم‌ترین نهادهای وابسته به آن شده و حتی در سال ۲۰۰۶ با پیروزی در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین به حزب حاکم مجلس قانون‌گذاری فلسطین تبدیل شدند و اسماعیل هنیه از رهبران حماس به عنوان نخست‌وزیر حکومت خودگردان فلسطین معرفی شد.[8] اما یک سال بعد در تابستان ۲۰۰۷ در جنگ داخلی فلسطین وارد درگیری مسلحانه با سازمان فتح شدند. حماس در نبرد غزه پیروز شده و کنترل کامل نوار غزه را به دست گرفت اما در کرانه باختری شکست خورده و فعالیت آن در این منطقه غیرقانونی اعلام شد.[9]

نیروهای حماس بارها حملاتی را علیه نظامیان و شهروندان اسرائیلی ترتیب داده‌اند و از تاکتیک‌هایی چون بمب‌گذاری‌های انتحاری و حملات راکتی بهره برده‌اند. آمریکا، اسرائیل،[10] و کانادا،[11] حماس را گروهی تروریستی می‌دانند. استرالیا و بریتانیا فقط شاخه نظامی حماس یعنی گردان‌های عزالدین قسام را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند. فعالیت حماس از سال ۱۹۹۹ در اردن هم غیرقانونی اعلام شده‌است.[12] بعد از حملات اسرائیل به مناطق مسکونی غزه و کشته شدن شهروندان فلسطینی، حماس حملات موشکی‌ای را علیه اهدافی در شهرک‌های اسرائیلی ترتیب داد که از سوی گروه‌های حقوق بشری همچون دیده‌بان حقوق بشر، این اقدام حماس جنایت علیه بشریت توصیف شده‌است.[13]

تاریخچه

حماس در سال ۱۹۸۷ میلادی توسط شیخ احمد یاسین، عبدالعزیز رنتیسی و محمد طه در جریان انتفاضه اول به عنوان شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین بنیان‌گذاری شد. حماس تاکنون، حملات راکتی نظامی پرشماری را علیه نظامیان اسرائیلی انجام داده‌است. آن‌ها دامنه فعالیت‌های خود را به عملیات‌های نظامی محدود نکرده‌اند و با اجرای برنامه‌های اجتماعی متعدد حضور پررنگی در زندگی مردم نوار غزه و کرانه باختری داشته‌اند.[14] ساخت بیمارستان‌ها، مراکز آموزشی و کتابخانه‌ها به محبوبیت آنان نزد بخش مهمی از فلسطینیان منجر شده‌است.[15]

فهرست سازمان‌های تروریستی

ایالات متحده آمریکا، اسرائیل،[10] و کانادا،[11] حماس را گروهی تروریستی می‌دانند. استرالیا و بریتانیا فقط شاخه نظامی حماس یعنی گردان‌های عزالدین قسام را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند. فعالیت آن‌ها از سال ۱۹۹۹ در اردن هم غیرقانونی اعلام شد.[16] هرچند در سال ۲۰۱۲ دیداری بین خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس و ملک عبدالله اردن با وساطت ولیعهد قطر انجام شد اما باز هم دولت اردن اجازه ادامه فعالیت حماس را صادر نکرد.[17]

در دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی، بنا به حکم دادگاه حقوق بشر اتحادیه اروپا، نام حماس که تا پیش از این در از فهرست سازمان‌های تروریستی این اتحادیه قرار داشت، از این فهرست حذف شد، با این وجود تحریم‌ها علیه آن لغو نشدند. این دادگاه اعلام کرد که گنجاندن حماس در فهرست سازمان‌های تروریستی با معیارهای اروپا هم‌خوانی نداشته‌است و در حکم قبلی شواهد و مدارک محکمه‌پسندی ارائه نشده بوده، بلکه تصمیم‌گیری بر اساس منابعی ضعیف‌تر از جمله اطلاعات موجود در اینترنت گرفته‌شده بوده‌است. با این وجود این حکم برای دولت‌های عضو اتحادیه اروپا الزام‌آور نیست و کشورهایی مانند بریتانیا و آلمان ممکن است این گروه را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود خارج نکنند.[18]

فعالیت سیاسی
نقشه مراکز اصلی فعالیت حماس

حماس یکی از احزاب سیاسی مهم فلسطین است. آن‌ها اگرچه پیمان‌های اسلو را قبول ندارد اما با حکومت خودگردان فلسطین همکاری کرده، وارد مهم‌ترین نهادهای وابسته به آن شده‌است. آن‌ها معتقدند که حضور در این حکومت خودگردان لزوماً به معنای پذیرش پیمان‌های موجب ایجاد آن نیست. حماس در سال ۲۰۰۶ با پیروزی در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین و کسب ۷۵ کرسی از ۱۲۸ کرسی مجلس به حزب حاکم مجلس قانون‌گذاری فلسطین تبدیل شدند و اسماعیل هنیه از رهبران حماس به عنوان نخست‌وزیر حکومت خودگردان فلسطین معرفی شد.[8]

موقعیت جدید حماس در رأس حکومت خودگردان این سازمان را به وضعیت تازه‌ای روبرو کرد. این اتفاق باعث شد تا اسرائیل، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و بسیاری از کشورهای دیگر که عمده بودجهٔ دولت خودگردان را تأمین می‌کنند، ادامه کمک‌های خود را به تغییر بندهایی از منشور حماس که در آن خواهان نابودی اسرائیل شده و شناسایی این کشور از سوی این سازمان موکول کردند. حماس این درخواست‌ها را نپذیرفت و سعی کرد منابع مالی مورد نیاز برای اداره دولت را با کمک متحدان سنتی خود تأمین کند.

اختلافات حماس با دیگر گروه‌های فلسطینی به ویژه جنبش فتح شدت گرفته و یک سال بعد در تابستان ۲۰۰۷ به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. جنگ داخلی فلسطین باعث تجزیه فلسطین به دو منطقه شد. حماس در این نبرد غزه پیروز شده و کنترل کامل نوار غزه را به دست گرفت اما در کرانه باختری شکست خورده و فعالیت آن در این منطقه غیرقانونی اعلام شد.[9]

تحریم اروپا

پس از پیروزی حماس در انتخابات، اتحادیه اروپا اعلام کرد تنها در صورتی کمک‌های خود به ارزش چند صد میلیون دلار به فلسطین را ادامه خواهد داد که حماس اسرائیل را به رسمیت بشناسد، خشونت‌ها را پایان دهد، و توافقات دولت‌های قبل را بپذیرد.[19]

روابط با کشورهای دیگر
خالد مشعل رئیس دفتر سابق سیاسی حماس
پلاکارد تبلیغاتی حماس در شهر رام‌الله، سال ۲۰۰۶
راهپیمایی طرفداران حماس در رام‌الله
حماس تا پیش از جنگ داخلی سوریه ارتباط خوبی با حکومت بشار اسد داشت. پرچم‌های حماس، جهاد اسلامی، جنبش فتح، حزب سوسیال ناسیونالیست سوریه و تصویر بشار اسد در یک راهپیمایی مشترک در دمشق، ۲۰۰۸

ایران

جمهوری اسلامی ایران این گروه را به رسمیت شناخته و علناً از آن جانبداری و حمایت معنوی و تسلیحاتی می‌کند و کمک‌های مالی فراوانی را به این گروه اهدا کرده‌است.[20][21] در پی درگیری‌های گستردهٔ ژوئن ۲۰۰۷، که میان گروه شبه‌نظامی حماس و گروه رقیب آن، فتح در سرزمینهای فلسطینی رخ داد و در پی بدست‌گیری قدرت در نوار غزه توسط گروه حماس و عملکردهای این گروه در حمله به پایگاه‌ها و رهبران جنبش فتح در سرزمین‌های فلسطین مقامات امنیتی فلسطینی از جناح فتح و همچنین برخی کشورهای عربی منطقه خاورمیانه، حکومت ایران را متهم به نقش داشتن در «آموزش نظامی شبه نظامیان حماس در به دست گرفتن کنترل نوار غزه و همچنین کمکهای مالی» به این گروه معرفی کردند.[22][23]

این در حالی است که منوچهر متکی، وزیر پیشین امور خارجه در مصاحبه‌ای مطبوعاتی در قطر این اتهامات را رد کرد و مدعی شد که ایران تنها از گروه حماس، «حمایت معنوی» می‌کند.[23]

با وجود تکذیب دولت ایران، یک مقام حماس در گفتگو با روزنامه تایمز لندن آموزش شبه نظامیان حماس در ایران و توسط سپاه پاسداران را تأیید کرد. وی گفت که ۳۰۰ تن از نیروهای حماس برای طی دوره‌های آموزشی مخفیانه به ایران اعزام شده‌اند. به گفته وی از هنگام آغاز درگیری‌ها تاکنون هفت گروه برای طی دوره‌های شش‌ماهه به ایران اعزام شده‌اند. این فرمانده ارشد گفت: «ایران مادر ما بوده و به ما اطلاعات و تجهیزات نظامی داده و به لحاظ مالی از ما حمایت می‌کند.»[24][25]

ولی روابط خوب ایران با جنبش حماس با شروع بهار عربی از بین رفته‌است. با شروع جنگ داخلی سوریه، ایران با رهبران حماس اختلاف نظر اساسی پیدا کرده و هردو طرف تمایل کمتری برای همکاری‌های دوجانبه از خود نشان می‌دهند. این سردی روابط علی‌رغم حمایت ایران از جنبش حماس در جنگ عملیات ستون دفاعی پابرجا ماند.[26] از دیگر مهم‌ترین دلایل می‌توان به روی کار آمدن دولت اخوان المسلمینی در مصر به رهبری محمد مرسی اشاره کرد که موجب شد حماس، برادران سنی خود را به برادران شیعه ترجیح دهد. اما حکومت مرسی در مصر تنها یک سال دوام آورد و بعد از کودتای مصر و سقوط اخوانی‌ها در مصر، حماس که اصلی‌ترین حامی خود را از دست رفته می‌دید، به دلیل تیره کردن روابط خود با حکومت ایران در سال‌های اخیر، در تنگنای شدید می‌دید و در صدد تجدید برقراری روابط با ایران برآمد.[27]

دریافت ۲۲ میلیون دلار

محمود الزهار، وزیر خارجه پیشین و عضو ارشد کادر رهبری حماس، در گفت‌وگو با العالم[28] گفت: در دیدار سال ۲۰۰۶ با قاسم سلیمانی در تهران، «مشکل اساسی حقوق کارمندان و خدمات اجتماعی و کمک‌های دیگر» به مردم غزه را توضیح دادم و «حاج قاسم فوراً درخواست ما را پاسخ داد به‌گونه‌ای که روز بعد که پایان سفر بود، ۲۲ میلیون دلار[27] در چمدان‌های فرودگاه (تهران) دیدم».[29] الزهار همچنین گفت: «قرار بود مبلغ بیش‌تری پرداخت شود اما (هیئت حماس) ۹ نفره بود و نمی‌توانستیم بیش از این حمل کنیم زیرا هر چمدان ۴۰ کیلوگرم گنجایش داشت».[29][30][31][32]

سایر کمک های نظامی و تسلیحاتی و مستشاری از جانب جمهوری اسلامی

زیاد نخاله در ویدئویی که شامگاه پنج‌شنبه، اول خرداد ۱۳۹۹، در اکانت توییتر قاسم سلیمانی منتشر شد، می‌گوید قاسم سلیمانی برای ارسال سلاح به غزه به چند کشور سفر کرده‌است. دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین گفته‌است قاسم سلیمانی «شخصاً» یک عملیات پیچیده برای ارسال سلاح به غزه را مدیریت کرده‌است.[33]

وی همچنین در مصاحبه روز پنجشنبه ۱۱ دی ماه ۱۳۹۹، با شبکه العالم تأکید کرد که قاسم سلیمانی تمامی امکانات جمهوری اسلامی ایران را برای رساندن سلاح به غزه به کار گرفت، و موضوع آموزش نیروهای حاضر در غزه برای استفاده از موشک‌های دوربرد را مطرح کرد و گفت به همین دلیل است که امروز هزاران موشک و کارگاه‌های ساخت خمپاره و آرپی‌جی در نوار غزه وجود دارد که به شکل شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند.[34]

اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، ساعاتی پس از اعلام آتش‌بس بین اسرائیل و غزه پس از جنگ ۱۱ روزه در سال ۲۰۲۱، از کمک «مالی و تسلیحاتی» جمهوری اسلامی ایران به گروه‌های فلسطینی تشکر کرد.[35][36]

مصر

در سال ۲۰۰۸ میلادی احمد ابوالغیط وزیر خارجه مصر در دولت حسنی مبارک، ضمن اعلام اینکه مصر هرگز سیطره حماس بر نوار غزه را به رسمیت نمی‌شناسد، مقاومت حماس را مضحک خواند وحملات موشکی حماس به اسرائیل را فرصتی برای حمله اسرائیل به فلسطین قلمداد کرد.[37] دولت مصر همچنین تدابیر امنیتی گسترده‌ای رابرای کنترل مرزهای خود در طول نوار غزه برای جلوگیری از قاچاق اسلحه از مصر به سرزمین‌های تحت سیطره حماس در نظر گرفته‌است.[3][4][38]

اما با وقوع انقلاب مصر در سال ۲۰۱۱ و سقوط حکومت حسنی مبارک و به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین، دیدگاه سیاستمداران جدید مصر متفاوت از حکومت قبل بود و آن‌ها در صدد نزدیکی به مردم نوار غزه و جنبش حماس برآمدند. این امر با استقبال رهبران حماس روبرو شد و روابط دوجانبه بیش از پیش تقویت شد.

پس از برکناری حکومت اخوان‌المسلمین، خشونت‌ها در مصر گسترش یافت و صدها نفر از جمله نظامیان مصری کشته و زخمی شدند و به اموال عمومی خسارت‌های زیادی وارد شد. در پی این رویدادها دادستانی مصر، حماس را به مشارکت با نیروهای اخوان المسلمین برای برنامه‌ریزی‌های تروریستی متهم کرد. در اواخر ژانویه و اوایل فوریهٔ ۲۰۱۵ دادگاهی در مصر، شاخهٔ نظامی جنبش فلسطینی حماس با عنوان گردان‌های عزالدین قسام را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد و آن را تحریم کرد. این حکم اولین حکم یک کشور عربی یا اسلامی بود که در آن گردان‌های عزالدین قسام تروریستی نامیده شدند. در پی این حکم هرنوع فعالیت شاخهٔ نظامی حماس در مصر ممنوع شد و احتمال دستگیری نیروهای ساکن مصر افزایش یافت. حماس در واکنش به این حکم، آن را به شدت محکوم کرد.[39][40]

روابط با فتح
نوشتار اصلی: جنگ داخلی فلسطین
نوشتار اصلی: نبرد غزه ۲۰۰۷

پس از پیروزی حماس در انتخابات سال ۲۰۰۶ درگیری‌های مسلحانه بین گروه فتح و حماس افزایش پیدا کرد بطوری‌که تا سال ۲۰۰۷ صدها فلسطینی در درگیری‌های خیابانی دوطرف درگیری کشته شدند.[41] در سال ۱۳۹۰ حماس با فتح برای تشکیل دولت وحدت ملی توافق کردند. اسراییل این توافق را محکوم کرد.[42] این دو گروه بار دیگر در سال ۱۳۹۳ برای تشکیل دولت وحدت ملی به توافق رسیدند.[43]

سپر انسانی

در سال ۲۰۰۶ اسماعیل هنیه رهبر حماس پس از شرکت در یک گرد هم آیی مردمی به صورت سپر انسانی برای جلوگیری از بمباران خانه یکی از اعضای کمیته مقاومت مردمی فلسطین در غزه، اعلام کرد که این اقدام اولین گام برای حفاظت از خانه‌ها و فرزندانمان است.[44] در سال ۲۰۰۶حماس از گروهی از زنان فلسطینی خواسته بود که به مسجدی بروند که تحت محاصره نیروهای اسرائیلی بود و اعضای حماس در آن پناه گرفته بودند، اسرائیل این اقدام را استفاده از سپر انسانی خواند.[45]

حماس با کمک‌گرفتن از پشت بام مناطق مسکونی و غیرنظامی و استقرار مواضع موشکی خود در نزدیکی بیمارستان‌ها و مدارس، شهرک‌های اسرائیلی را بمباران می‌کند؛ تا در صورت تلافی اسرائیل، آمار کشته شده‌های غیرنظامی فلسطینی بالاتر برود و از آن به شکل تبلیغی استفاده کند.[46]

درگیری‌های نظامی با اسرائیل
نمودار ماهیانه حملات موشکی القسام (ساخت حماس) به اسرائیل

حملات راکت‌های حماس به اسرائیل از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ منجر به کشته شدن ۴۴ نفر شده‌است[47] و ۳٬۱۷۱ فلسطینی در پاسخ نظامی اسراییل کشته شده‌اند. در درگیری‌های آغاز شده از هشت ژوئیه ۲۰۱۴ تا ۲۱ ژوئیه همین سال ۷۶ درصد کشته شدگان فلسطینی در نوار غزه غیر نظامیان بوده‌اند. ۶ درصد کشته شدگان اسراییلی را نیز غیرنظامیان تشکیل داده‌اند.

دیدبان حقوق بشر در سال ۲۰۰۲ خواستار مجازات اعضای حماس در دادگاه کیفری، «برای جنایات علیه بشریت» شد.[48]

حمله به مسجد ابن تیمیه در شهر رفح

در پی اعلام تشکیل «امارات اسلامی» در نوار غزه، توسط عبداللطیف موسی، رهبر یک سازمان اسلام‌گرای نزدیک به القاعده، بنام جند انصارالاسلام در تاریخ ۱۴ اوت ۲۰۰۹ میلادی، درگیری‌های گسترده‌ای میان طرفداران گروه جند انصارالاسلام و شبه‌نظامیان عضو گروه حماس درگرفت. با حمله شبه‌نظامیان حماس به مسجد ابن تیمیه که طرفداران عبداللطیف موسی در آن سنگر گرفته بودند، ده‌ها تن کشته و زخمی شدند.[9][49][50]

جنگ داخلی یمن

حماس با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که در یمن از «گزینه‌های دموکراتیک مردم» و «مشروعیت سیاسی» حمایت می‌کند. محمود الزهار گفت: «حماس با مداخلات خارجی در امور داخلی یمن مخالف است و در عین حال اقدام شورشیان حوثی علیه دولت منصور هادی را تأیید نمی‌کند. ما به مشروعیت سیاسی احترام می‌گذاریم. آنچه در یمن اتفاق افتاد مغایر مشروعیت بود. یمن انتخابات برگزار کرده بود، انتخاباتی منصفانه که نتیجه‌اش پذیرفته شده بود. نهاد ریاست جمهوری و ارگان‌های دولتی دیگر تأسیس شده بودند. اما چیزی که اتفاق افتاد خلاف این روند بود؛ بنابراین ما از مشروعیت سیاسی حمایت می‌کنیم، حالا این موضع حمایت از ائتلاف (عرب) قلمداد شود یا نه. در هر صورت ما خواهان حل مسالمت آمیز مسائل یمن هستیم.»[51] چند روز بعد جنبش مقاومت اسلامی فلسطین «حماس» ضمن اعلام حمایت قاطع از حمله نظامی علیه یمن افزود، برخی اخبار مبنی بر اختلافات داخلی دربارهٔ این موضع حماس صحت ندارد. این جنبش هرگونه اختلافات داخلی پیرامون حمایت از تجاوز نظامی عربستان و متحدانش علیه یمن را تکذیب و بر همراه بودن این جنبش با عملیات عربستان علیه حوثی‌های یمن تأکید کرد. «سامی ابوزهری» سخنگوی حماس گفت: برخی گمانه‌زنی‌ها پیرامون اختلافات داخلی حماس در قبال عملیات «توفان قاطع» صحت ندارد و آنچه روزنامه‌های مصری در این خصوص منتشر کرده‌اند، کذب محض است.[52]

پانویس
  1. "Harakat al-Muqawama al-Islamiyya (Hamas)". Transnational and non state armed groups. Humanitarian Policy and Conflict Research Harvard University. 2008. Archived from the original on 10 May 2011. Retrieved February 7, 2009.
  2. "Mash'al reelected leader of Hamas politburo". Ma'an news agency. April 27, 2009. Archived from the original on 31 October 2014. Retrieved 1 April 2015.
  3. Higgins, Andrew (January 24, 2009). "How Israel Helped to Spawn Hamas". The Wall Street Journal.
  4.  This article incorporates public domain material from the Congressional Research Service document "Hamas: The Organizations, Goals and Tactics of a Militant Palestinian Organization".
    • Islamic fundamentalism in the West Bank and Gaza: Muslim Brotherhood and Islamic Jihad, by Ziyād Abū 'Amr, Indiana University Press, 1994, pp. 66–72
    • Anti-Semitic Motifs in the Ideology of Hizballah and Hamas, Esther Webman, Project for the Study of Anti-Semitism, 1994. ISBN 978-965-222-592-4
  7. حماس: «امکان آزادی هرچه زودتر گیلعاد شالیط وجود دارد»، دویچه وله فارسی
  8. BBCPersian.com
  9. ده‌ها تن در درگیری‌های رفح کشته و زخمی شدند, بی‌بی‌سی فارسی
  10. Israel Plans Sanctions as Hamas Picks a Prime Minister وبگاه نیویورک تایمز
  11. Currently listed entities وبگاه امنیت ملی دولت کانادا
  12. "پیروزی حماس برای همسایه‌اش اردن چه معنایی می‌دهد؟". دیلی‌استار. Retrieved ۲۷ دی ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  13. Gaza: Palestinian Rockets Unlawfully Targeted Israeli Civilians
  14. حماس شورای روابط خارجی آمریکا
  15. «Palestinian election raises varying opinions within U. The Minnesota Daily». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۰ ژانویه ۲۰۰۹.
  16. "پیروزی حماس برای همسایه‌اش اردن چه معنایی می‌دهد؟". دیلی‌استار. Retrieved ۲۷ دی ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  17. خالد مشعل با پادشاه اردن دیدار کرد بی‌بی‌سی فارسی، ۲۹ ژانویه ۲۰۱۲
  18. «حذف حماس از فهرست گروه‌های تروریستی به دست دادگاه حقوق بشر». رادیو فردا. ۲۰۱۴-۱۲-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۲-۱۸.
  19. Hamas Must Reform Itself, EU Warns وبگاه دویچه وله صدای آلمان (انگلیسی)
  20. کمک ۲۵۰ میلیون دلاری ایران به فلسطینیان (بی‌بی‌سی فارسی)
  21. سفر نخست‌وزیر فلسطینی به تهران (بی‌بی‌سی فارسی)
  22. «ایران در آموزش شبه نظامیان حماس نقش داشته» (بی‌بی‌سی فارسی)
  23. اعلام «بی‌طرفی» ایران در مناقشه فلسطینی‌ها (بی‌بی‌سی فارسی)
  24. گروه حماس آموزش شبه نظامیان خود توسط ایران را تأیید کرد! بایگانی‌شده در ۱۳ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine (خبرگزاری انتخاب، ۲۰اسفند۱۳۸۶)
  25. A Hamas leader admits hundreds of his fighters have travelled to Tehran) March 9, 2008 TIMES
  26. مئیر جاودانفر (۲۵ ژانویه ۲۰۱۳). «نتانیاهو و استفاده از تهدیدهای دولت ایران». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۳.
  27. مصطفی اللباد (22 یولیو 2013). «إیران بعد سقوط «الإخوان»» (به عربی). السفیر. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۳. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  28. «الزهار یکشف عن 22 میلیون دولار 'ثقیلة' سلمهم إیاها سلیمانی» (به عربی). alalamtv.net. العالم. ۲۷ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  29. «مقام حماس دربارهٔ دریافت «۲۲ میلیون دلار» پول نقد از قاسم سلیمانی؛ «چمدان‌هایمان دیگر جا نداشت»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  30. «"قدم 22 ملیون دولار".. تداول حدیث قیادی فی حماس عن لقائه بقاسم سلیمانی» (به عربی). CNN.COM. سی ان ان عربی. ۲۸ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  31. حمید، صالح (۲۸ دسامبر ۲۰۲۰). «الزهار: سلیمانی سلم حماس 22 میلیون دولار فی أول لقاء» (به عربی). العربیة.نت. العربیه. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰.
  32. «اعتراف حماس به دریافت پول از سلیمانی: چمدان‌هایمان دیگر جا نداشت». دویچه وله فارسی. ۲۸ دسامبر ۲۰۲۰.
  33. «مقام فلسطینی: قاسم سلیمانی در عملیاتی پیچیده برای ما سلاح فرستاد». رادیو فردا. ۲ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۹ خرداد ۱۴۰۰.
  34. «گفتگوی اختصاصی العالم با زیاد نخاله دبیرکل جهاد اسلامی فلسطین- حاج قاسم فلسطین یا فلسطین حاج قاسم؟». شبکه العالم. ۱۲ دی ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۹ خرداد ۱۴۰۰.
  35. «تقدیر حماس از کمک‌های «مالی و تسلیحاتی» جمهوری اسلامی به غزه». رادیو فردا. ۱ خرداد ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۹ خرداد ۱۴۰۰.
  36. «جمهوری اسلامی چگونه از حماس حمایت می‌کند؟». دویچه‌وله فارسی. ۱ خرداد ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۹ خرداد ۱۴۰۰.
  37. «انتقاد شدید مصری‌ها از حماس». روزنامه اعتماد. ۲۰ بهمن ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۱ شهریور ۱۳۸۷.
  38. «جریان قاچاق از مصر منشأ بحران غزه». روزنامه اعتماد. ۳۰ خرداد ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۱ شهریور ۱۳۸۷.
  39. «دادگاه مصر شاخه نظامی حماس را در فهرست تروریستی قرار داد». رادیو فردا. ۲۰۱۵-۰۲-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۲-۰۲.
  40. Georgy, Michael (2015-01-31). "Egyptian court bans Hamas' armed wing, lists as terrorist organization". Reuters. Archived from the original on 31 January 2015. Retrieved 2015-02-02.
  41. Palestinian rivals: Fatah & Hamas
  42. اسرئیل توافق حماس و فتح را محکوم کرد
  43. کابینه دولت وحدت ملی فلسطینی سوگند یاد کرد
  44. Human shields prevent Israeli air strikes in Gaza وبگاه ایندیپندنت
  45. Human shield deters Israel strike وبگاه بی‌بی‌سی
  46. Terry Glavin (۲۰۲۱-۰۵-۱۳). «Hamas human shields». nationalpost (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۳.
  47. فهرست کشته‌شدگان اسرائیلی توسط موشک‌های فلسطینی
  48. متن اعلامیه
  49. تشکیل امارات اسلامی در غزه, رادیو بین‌المللی فرانسه
  50. Hamas ends Gaza mosque clash, Al Jazeera English
  51. http://www.bbc.co.uk/persian/world/2015/03/150330_u01-yemen-hamas
  52. http://www.asriran.com/fa/news/390380/حماس-حمایت-قاطع-از-حمله-عربستان-به-یمن

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به حماس در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.