گونه‌های چینی

چینی شاخه‌ای از زبان‌های چینی-تبتی است که شامل صدها زبان‌گونهٔ متفاوت و بدون فهم متقابل نسبت به هم است. این تفاوت‌ها از تفاوت بین زبان‌های رومی گسترده‌ترند و به ویژه در جنوب شرقی کوهستانی چین، بیشتر به چشم می‌آیند. گونه‌ها به‌طور معمول در چند گروه به نام‌های ماندارین، وو، مین، شیانگ، گن، هاکا و یوئی دسته‌بندی می‌شوند.

چینی
اقوام:	قوم هان
پراکنش:	سرزمین اصلی چین، هنگ کنگ، ماکائو، تایوان، جنوب شرق آسیا و سایر مناطق با مهاجران تاریخی از چین
تبار:	چینی-تبتی چینی
زیرگروه‌ها:	چینی ماندارین چینی جین چینی وو چینی هوی چینی گن چینی شیانگ چینی مین چینی هاکا چینی یوئی چینی پینگ
ایزو ۵–۶۳۹	zhx
زبان شناسی	79-AAA
گلاتولوگ	sini1245
گونه‌های نخستین	چینی کهن چینی هان شرقی
پراکندگی گویش‌های مختلف زبان چینی در چین براساس اطلس زبانی چین

گونه‌های چینی بیشتر در واج‌شناسی و تا حد کمتری در واژگان و نحو با یکدیگر تفاوت دارند. گونه‌های جنوبی نسبت به گونه‌های شمالی و مرکزی تمایل کمتری برای استفاده از همخوان‌های اولیه دارند، اما بیشتر اوقات همخوان‌های نهایی چینی میانه را حفظ می‌کنند. همه آن‌ها دارای نواخت واجی هستند ولی گونه‌های شمالی متمایل به تمایز لحنی کمتری نسبت به گونه‌های جنوبی هستند. بسیاری از آن‌ها دارای نواخت ساندی هستند که پیچیده‌ترین الگوهای آن در مناطق ساحلی از چجیانگ تا شرق گوانگ‌دونگ است.

چینی معیار گونه‌ای از ماندارین است که واج‌های خود را از لهجه پکنی این زبان، واژگانش را از گروه ماندارین و دستور زبانش را از ادبیات زبان‌های نوین نوشتاری گرفته‌است. این زبان یکی از زبان رسمی چین است. ماندارین تایوانی زبان رسمی تایوان و ماندارین سنگاپوری نیز یکی از چهار زبان رسمی سنگاپور است. زبان چینی، به‌طور اختصاصی چینی ماندارین، یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است.

انواع

نسبت شمار زبان اول گویشوران چینی

  ماندارین (۶۵٫۷٪)

  مین (۶٫۲٪)

  وو (۶٫۱٪)

  یوئی (۵٫۶٪)

  جین (۵٫۲٪)

  گن (۳٫۹٪)

  هاکا (۳٫۵٪)

  شیانگ (۳٫۰٪)

  هوی (۰٫۳٪)

  پینگ و سایر (۰٫۶٪)

در سرتاسر کشور چین زبان‌ها و گویش‌های مختلفی وجود دارد که اختلاف و فرق اکثر آن‌ها در چگونگی تلفّظ هجاها می‌باشد که در بالا توضیح داده شد. مثلاً یک هجا در زبان یک ناحیه با یک آهنگ خاص یک معنی می‌دهد و در ناحیه‌ای دیگر با همان طرز بیان و آهنگ معنی دیگر. مثلاً همان‌طور گفته شد زبان رسمی یا ماندارین دارای ۴ آهنگ ولی زبان کانتونی (یوئه) که در جنوب این کشور در استان گوانگدونگ (کانتون) رایج است دارای ۸ آهنگ برای تلفّظ هجاها می‌باشد.

انواع و تعداد سخنوران شاخه‌های اصلی زبانهای چینی، برگرفته از آمار یا تخمین (۲۰۱۹) و گردشده:[1][2][3]

شاخه	شمار گویشوران
ماندارین	۸۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰
وو	۹۵٬۰۰۰٬۰۰۰
یوئی	۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰
جین	۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰
مین	۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰
هاکا	۵۵٬۰۰۰٬۰۰۰
شیانگ	۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰
گن	۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰
هوی	۷٬۰۰۰٬۰۰۰
پینگ	۳٬۰۰۰٬۰۰۰
سایر	?
کل	۱٬۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰

نمونه‌هایی از واژگان

بیشتر تکواژها در گونه‌های چینی به صورت تک‌هجا از واژگان چینی کهن ریشه گرفته‌اند. برای مثال:

تلفظ‌های محاوره‌ای

واژه	جین	ماندارین				شیانگ		گن	وو		مین		هاکا	یوئی
	تایوآن	شی‌آن	پکن	چنگدو	یانگژو	چانگشا	شوانگفنگ	نانچانگ	سوژو	ونژو	فوژو	شیامن	میشیان	گوانگژو
人 'فرد'	zəŋ^1	ʐẽ^2	ʐən^2	zən^2	lən^2	ʐən^2	ɲiɛn^2	ɲin^5	ɲin^2	ɲiaŋ^2	nøyŋ^2	laŋ^2	ɲin^2	jɐn^2
男 'مرد'	næ̃^1	næ̃^2	nan^2	nan^2	liæ̃^2	lan^2	læ̃^2	lan^5	nø^2	nø^2	naŋ^2	lam^2	nam^2	nam^2
女 'زن'	ny^3	mi^3	ny^3	ɲy^3	ly^3	ɲy^3	ɲy^3	ɲy^3	ɲy^6	ɲy^4	ny^3	lu^3	ŋ^3	nøy^4
魚 'ماهی'	y^1	y^2	y^2	y^2	y^2	y^2	y^2	ɲiɛ^5	ŋ^2	ŋøy^2	ŋy^2	hi^2	ŋ^2	jy^2
蛇 'مار'	sɤ^1	ʂɤ^2	ʂɤ^2	se^2	ɕɪ^2	sa^2	ɣio^2	sa^5	zo^2	zei^2	sie^2	tsua^2	sa^2	ʃɛ^2
肉 'گوشت'	zuəʔ^7	ʐou^5	ʐou^5	zəu^2	ləʔ^7	ʐəu^7	ɲu^5	ɲiuk^8	ɲioʔ^8	ɲiəu^8	nyʔ^8	hɪk^8	ɲiuk^7	juk^8
骨 'استخوان'	kuəʔ^7	ku^1	ku^3	ku^2	kuəʔ^7	ku^7	kəu^2	kut^7	kuɤʔ^7	ky^7	kauʔ^7	kut^7	kut^7	kuɐt^7a
眼 'چشم'	nie^3	ɲiã^3	iɛn^3	iɛn^3	iæ̃^3	ŋan^3	ŋæ̃^3	ŋan^3	ŋɛ^6	ŋa^4	ŋiaŋ^3	gɪŋ^3	ɲian^3	ŋan^4
耳 'گوش'	ɚ^3	ɚ^3	ɚ^3	ɚ^3	a^3	ɤ^3	e^3	ə^3	ɲi^6	ŋ^4	ŋei^5	hi^6	ɲi^3	ji^4
鼻 'بینی'	pieʔ^8	pi^2	pi^2	pi^2	pieʔ^7	pi^2	bi^6	pʰit^8	bɤʔ^8	bei^6	pei^6	pʰi^6	pʰi^5	pei^6
日 «خورشید»، 'روز'	zəʔ^7	ɚ^1	ʐʅ^5	zɿ^2	ləʔ^7	ɲʅ^7	i^2	ɲit^8	ɲɪʔ^8	ɲiai^8	niʔ^8	lit^8	ɲit^7	jat^8
月 «ماه» (هردو معنی)'	yəʔ^7	ye^1	ye^5	ye^2	yəʔ^7	ye^7	ya^5	ɲyɔt^8	ŋɤʔ^8	ɲy^8	ŋuɔʔ^8	geʔ^8	ɲiat^8	jyt^8
年 'سال'	nie^1	ɲiæ̃^2	niɛn^2	ɲiɛn^2	liẽ^2	ɲiẽ^2	ɲɪ̃^2	ɲiɛn^5	ɲiɪ^2	ɲi^2	nieŋ^2	nĩ^2	ɲian^2	nin^2
山 'کوه'	sæ̃^1	sæ̃^1	ʂan^1	san^1	sæ̃^1	san^1	sæ̃^1	san^1	sɛ^1	sa^1	saŋ^1	suã^1	san^1	ʃan^1
水 'آب'	suei^3	fei^3	ʂuei^3	suei^3	suəi^3	ɕyei^3	ɕy^3	sui^3	sɥ^3	sɿ^3	tsy^3	tsui^3	sui^3	ʃøy^3
紅 'قرمز'	xuŋ^1	xuoŋ^2	xuŋ^2	xoŋ^2	xoŋ^2	xən^2	ɣən^2	fuŋ^5	ɦoŋ^2	ɦoŋ^2	øyŋ^2	aŋ^2	fuŋ^2	huŋ^2
綠 'سبز'	luəʔ^7	lou^1	ly^5	nu^2	lɔʔ^7	lou^7	ləu^2	liuk^8	loʔ^7	lo^8	luɔʔ^8	lɪk^8	liuk^8	luk^8
黃 'زرد'	xuɒ̃^1	xuaŋ^2	xuaŋ^2	xuaŋ^2	xuɑŋ^2	uan^2	ɒŋ^2	uɔŋ^5	ɦuɒŋ^2	ɦuɔ^2	uɔŋ^2	hɔŋ^2	vɔŋ^2	wɔŋ^2
白 'سفید'	piəʔ^7	pei^2	pai^2	pe^2	pɔʔ^7	pɤ^7	pia^2	pʰak^7	bɒʔ^8	ba^8	paʔ^8	peʔ^8	pʰak^8	pak^8
黑 'سیاه'	xəʔ^7	xei^1	xei^1	xe^2	xəʔ^7	xa^7	ɕia^2	hɛt^8	hɤʔ^7	xe^7	xaiʔ^7	hɪk^7	hɛt^7	hɐk^7a
上 'بالا'	sɒ̃^5	ʂaŋ^5	ʂaŋ^5	saŋ^5	sɑŋ^5	san^6	ɣiaŋ^6	sɔŋ^6	zɒŋ^6	ji^6	suɔŋ^6	tsiũ^6	sɔŋ^5	ʃœŋ^6
下 'زیر'	ɕia^5	xa^5	ɕia^5	ɕia^5	xɑ^5	xa^6	ɣo^6	ha^6	ɦo^6	ɦo^4	a^6	e^6	ha^2	ha^6
中 'میان'	tsuŋ^1	pfəŋ^1	tʂuŋ^1	tsoŋ^1	tsoŋ^1	tʂən^1	tan^1	tsuŋ^1	tsoŋ^1	tɕyoŋ^1	touŋ^1	taŋ^1	tuŋ^1	tʃuŋ^1
大 'بزرگ'	ta^5	tuo^5	ta^5	ta^5	tai^5	tai^6	du^6	tʰɔ^6	dəu^6	dəu^6	tuai^6	tua^6	tʰai^5	tai^6
小 'کوچک'	ɕiau^3	ɕiau^3	ɕiau^3	ɕiau^3	ɕiɔ^3	ɕiau^3	ɕiɤ^3	ɕiɛu^3	siæ^3	sai^3	sieu^3	sio^3	siau^3	ʃiu^3

جستارهای وابسته

• زبان‌های چین
• زبان‌های چینی

منابع

1. https://www.ethnologue.com/
2. https://glottolog.org/glottolog/family
3. https://www.ethnologue.com/subgroups/chinese

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Varieties of Chinese». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۰.