البرز مرکزی
البرز مرکزی بخشی از رشته‌کوه به هم پیوستهٔ البرز است؛ که بیشترین تحدب و ضخامت عرضی و ارتفاع را دارد و از دره کرج تا گسل سمنان امتداد می‌یابد. رشته‌کوه‌های البرز مرکزی به دو دامنه شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود و دارای ۳ دیواره است.
دیواره شمالی: ارتفاعات محدودی از این دیواره در استان تهران و سمنان و بقیه آن در استان مازندران قرار دارد. دیواره میانی: حد واسط استان مازندران و استان تهران بوده و مرتفع‌ترین قسمت رشته کوه‌های البرز مرکزی است. کوه دماوند و قله آن به ارتفاع ۵۶۷۱ متر واقع در استان مازندران در این قسمت قرار دارد. قلّه دماوند یکصد و پنجاهمین قله مرتفع دنیا و بلندترین قله آتشفشانی آسیا به‌شمار می‌رود. این دیواره عظیم کوهستانی به صورت کوه‌های «کندوان» و پس از آن کوه‌های «طالقان» در شمال غربی، تا محل اتصال رود «الموت» به «طالقان‌رود»، ادامه می‌یابد.
در شمال شرقی نیز این دیواره با نام رشته ارتفاعات فیروزکوه و سوادکوه تا دره رود فیروزکوه (شعبه اصلی حبله‌رود) که از جنوب دامنه‌های شرقی آن می‌گذرد، وارتفاعات «شهمیرزاد» و شهر سمنان امتداد می‌یابد.
دیواره جنوبی: سومین بخش از ارتفاعات مرکزی است که رودخانه‌های مانند جاجرود و کرج، حبله رود، گل رودبار آن را بریده ودرهایی به صورت امتداد شمالی و جنوبی ایجاد می‌نماید.
ژئومورفولوژی (زمین‌ریخت‌شناسی)
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نقشهٔ البرز مرکزی قله‌ها
|
 | |||||||||||||||||||||||||||
رودها
|
| |||||||||
شهرها
|
در فاصلهٔ حوالی تهران و دریای مازندران می‌توان ۵ واحد ساختمانی متمایز تشخیص داد:[1]
۱) در جنوب تهران پیشکوهی که آ. ریوریر (A. Riviere) آنرا به نام آنتی‌البرز نامیده از زمینهای دوران دوم و سوم تشکیل یافته‌است که چین خورده و به جانب شمال خمیدگی یافته‌است و رودخانه جاجرود قبل از رسیدن به کویر به‌شکل کلوز[2] آنرا قطع می‌نماید.
۲) کوه‌های واقع بین جاجرود و حوضهٔ علیای لار و همچنین ارتفاعاتی که مشرف بر شهر تهران هستند، نظیر توچال که ارتفاع آن نزدیک به ۴۰۰۰ متر است، به‌خصوص در سنگهای سبز ائوسن چین‌خوردگیهای طاقدیسی تشکیل می‌دهند که این بار به طرف جنوب خمیدگی یافته و در زیر چین‌های دیگری که در آنها می‌توان زمینهای ژوراسیک، تحتانی، پرمو-کاربونیفر، و حتی ماسه‌های سرخ قدیمی را تشخیص داد قرار گرفته‌اند.
در جنوب رینه در طبقات ضخیم ژوراسیک به کوه‌هایی با ارتفاع ۴۲۰۰ متر برمی‌خوریم که چین خورده‌اند و در آنها گسل‌هایی نیز اتفاق افتاده‌است. تمایل عمومی چین، که بر فراز یک شکاف طولی در سنگهای سبز ائوسن قرار گرفته‌است، کماکان به طرف جنوب می‌باشد.[3]
۳) در شمال این ناحیه به یک منطقهٔ محوری برمی‌خوریم، در این منطقه از مغرب به مشرق عناصر مختلفهٔ زیر در ارتباط با هم قرار دارند: (الف) در مغرب این منطقه یک سلسله فرورفتگی مشاهده می‌شود که از رسوبات میوسن انباشته شده و به‌وسیله جریان رودخانه شاهرود جابجا می‌شوند. ب) بین گردنه کندوان (که تونل جاده کرج به چالوس از زیر آن عبور می‌کند)، در مغرب، و تنگه هراز از در مشرق به «مجموعهٔ ناودیسی» چین‌خورده و وسیعی برخورد می‌کنیم که از «طبقات سبز» انباشته شده‌است. در مرکز طاقدیسها، به‌خصوص بین لار و نور بالا طبقات ژوراسیک ظاهر می‌شوند. به‌نظر می‌رسد که در سمت مغرب این مجموعه سخت‌تر تحت فشار قرار گرفته باشد زیرا که پهنای این مجموعه در محل نصف‌النهار گردنه کندوان به ۸ تا ۹ کیلومتر کاهش می‌یابد. در حالیکه این پهنا در محل نصف‌النهار پلور از شمال به جنوب در حدود ۲۰ کیلومتر است که در آن بالا آمدن محور طاقدیس به‌ویژه سبب ظهور اُشکوب‌های مختلفی از سری ژوراسیک می‌گردد که چین‌خورده هستند. در چنین منطقه‌ای بوده‌است که برآمدگی دماوند سربرافراشته است. (ج) باز هم به جانب مشرق، بین دره هراز پایین و دره تالار، چین‌ها به‌تدریج با جهتی شرقی-شمال‌شرقی بیش از پپیش بهم فشرده می‌گردند در حالیکه برآمدگی محور طاقدیس کماکان ادامه دارد.
- در شمال، مجموعه ناودیسی فوق زمینهای قدیمی ظاهر می‌شوند که توده اصلی سلسله البرز در آن واقع شده‌است. در این طاقدیس عظیم است که گرانیت و گنیس‌های علم‌کوه و تخت سلیمان ظاهر می‌شوند. این طبقات خود از رسوبات پریمر[4] با رخساره‌هایی از آبرفت‌های عمقی پوشیده شده‌اند.
- بین این منطقه محوری و جلگه ساحلی دریای مازندران به چین‌های قُدامی برمی‌خوریم که در آنها معمولاً طبقات جدیدی ظاهر می‌شوند. کرتاسه به‌خصوص در شمال علم‌کوه در فرورفتگی‌های ناودسی کلاردشت قابل رویت است. به‌جانب مشرق، در قسمت بالای جلگه‌های آمل و بابل طبقات کرتاسه در محور طاقدیسها، بین ناودیسها یعنی جاییکه زمینهای میوسن محفوظ مانده‌اند ظاهر می‌گردند.
حفاظت
در سال ۱۳۴۶ این منطقه به دلیل خطر انقراض در بخش آبزی به یک منطقه حفاظت شده تبدیل گردید، پس از آن صید انواع ماهی در اطراف آن ممنوع اعلام شد.[5]
منابع
- بوت، پ.؛ پگی، ش. پ.؛ درش، ژ (۱۳۴۵). «بررسی جغرافیای طبیعی شمال ایران». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد (۸): ۲۷۵ تا ۲۷۸.
- Cluse
- «مقاله بررسی تغییرات پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده البرز مرکزی (جنوبی)». civilica.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۱.
- Primaire
- «سازمان حفاظت محیط زیست -منطقه حفاظت شده البرز مرکزی». tehran.doe.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۱.
| ذخیرهگاههای زیستکره |  اثر طبیعی ملی دماوند  پارک ملی لار  دریاچه گهر (حفاظتٰشده اشترانکوه)  اثر طبیعی ملی علم‌کوه  پارک ملی دریاچه ارومیه  اثر طبیعی ملی قله سبلان  اثر طبیعی ملی لالههای واژگون  ذخیرهگاه زیستکره دریاچه هامون  منطقه حفاظتشده جنگل حرا  منطقه حفاظتشده توران  پناهگاه حیات وحش دریاچه زریبار  اثر طبیعی ملی غار علیصدر  منطقه شکارممنوع تالاب استیل | |
|---|---|---|
| مناطق چهارگانه | ||
| مناطق شکارممنوع |
| |
محیط زیست بر پایه کشور • محیط زیست ایران | ||