دیوان بلخ

دیوان بلخ نمایشنامه‌ای از بهرام بیضایی است، نوشتهٔ سال ۱۳۴۷.

دیوان بلخ
نویسندهبهرام بیضایی
زبان اصلیفارسی
از سلسله مقالات دربارهٔ
فهرست‌های کارها
دیـگر
  • گروه لیسار

متن

نمایشنامه نوشتهٔ سالِ ۱۳۴۷ است. انتشارات امیرکبیر (۱۳۴۷) نخستین و انتشارات نگاه دوّمین ناشر دیوان بلخ بوده است. سالِ ۱۳۸۲ این نمایشنامه در دیوان نمایش منتشر شد.

نقد و نظر

محمود دولت‌آبادی به یاد آورده که:[1]

شاید سال ۶-۱۳۴۵ بود که بیضایی نمایش‌نامه‌ی دیوان بلخ را در گروه ملی روخوانی کرد. صرف نظر از شگردهای اجرایی‌یی که او نو آورده بود، من شیفته‌ی زبان و بیانِ نمایش‌نامه شده بودم و از شوق در خود نمی‌گنجیدم. در باورِ من یک سعدی دیگر در زبان فارسی متولد شده بود، اما نه لزوماً با آن پیچ‌ها که در نثر سعدی هست، بل کسی که زبانِ نیاکان را امروزی کرده است، آن هم برای صحنه، برای نمایش. بله، چنین بود در نظر من؛ و در پایان روخوانی به او گفتم و تبریک گفتم پدید آمدن هنرمندی نواندیشِ کهن‌شناس را!

قاسم هاشمی‌نژاد شخصیت‌پردازی نمایشنامه را تُنُک‌مایه می‌دانست.[2]

حمید امجد دیوان بلخ را «مروری نمادین بر تجربه‌ی تاریخیِ شکستِ نهضتِ ملّی» دانسته.[3]

منابع داستان و تأثّرات بیضایی

حکایت‌های دیوان بلخ در کتاب‌های فضل‌الله مهتدی صبحی و دیگران بارها نقل شده.[4] محمّدعلی افراشته نیز حوالی ۱۳۳۰ «تعزیه‌ی دیوان بلخ» را با همکاری خسرو پیله‌ور در روزنامهٔ چلنگر منتشر کرده بود. هاشمی‌نژاد همچنین به تأثّر بیضایی از برتولت برشت اشاره کرده است: «دیوان بلخ از «تئاتر هوشمندانه»ی برشت، از «تئاتر آموزنده»ی برشت، و از «تئاتر متعهد» برشت بهره‌ها برده است . . . .»[5]

مهدی امیرشریفی نیز در اوایلِ دههٔ ۱۳۲۰ کمدی‌ای اقتباسی به نامِ دیوان بلخ داشته است که به نمایش نیز درآمده بوده است.

به زبان‌های دیگر

محمّد آلتونجی دیوان بلخ را به عربی ترجمه و با نام محكمة العدل في بلخ منتشر کرده است.[6]

نمایش

بیضایی دیوان بلخ را به نمایش درنیاورده است. سال ۱۳۴۷ قرار بود گروهِ هنرِ ملّی این نمایشنامه را به کارگردانی عبّاس جوانمرد برای جشن هنر شیراز آماده کند، ولی برای صرفه‌جویی در هزینهٔ تولید پیشنهاد شد هشتمین سفر سندباد بیضایی یا سگی در خرمن‌جای نصرت‌الله نویدی جایگزین شود – که سرانجام هیچ کدام نشد.[7] در زمستانِ ۱۳۵۰ نیز جوانمرد از تمرینِ این نمایش برای اجرا در فروردینِ ۱۳۵۱ خبر داد،[8] ولی این کوشش نیز نافرجام ماند. رضا کرم‌رضایی گفته که کمبودِ بازیگر سببِ تعطیلی تمرین‌های دیوان بلخ شد.[9]

پانویس
  1. دولت‌آبادی، «میم و آنِ دیگران»، ۱۱۰-۱۱۱.
  2. هاشمی‌نژاد، «بوته بر بوته»، ۲۱۳-۲۱۸.
  3. امجد، «خوانشِ نعلبندیان در متنِ زمانه‌اش»، ۳۸.
  4. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۱ ژوئیه ۲۰۱۹.
  5. هاشمی‌نژاد، «بوته بر بوته»، ۲۱۷.
  6. در وبسایت کتابخانه ملّی ایران
  7. لشکری، «تئاتر و سینمای آربی اُوانسیان»، ۱: ۸۴.
  8. جوانمرد، «گفت‌وگویی با عباس جوانمرد درباره‌ی سگی در خرمن‌جا و فرفره‌ها»، ۸۰.
  9. جعفری، «گروه هنر ملی»، ۱:‎ ۸۶۹.

منابع

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.