فهرست همکاران چندباره بهرام بیضایی

این مقاله فهرستی است از همکارانِ چندبارهٔ بهرام بیضایی در فیلم‌ها و نمایش‌ها و کارهای نوشته‌اش. بسیاری از این همکاران در نوشته‌ها و فیلم‌ها و برنامه‌های صوتی مستندی دربارهٔ همکاری با بیضایی سخن گفته‌اند.

از چپ به راست: مژده شمسایی، بهرام بیضایی، شهرام جعفری‌نژاد، علیرضا جلالی‌تبار، حسام نوّاب صفوی و هدایت هاشمی در جلسهٔ بررسیِ وقتی همه خوابیم، بهمنِ ۱۳۸۷. شمسایی، همسرِ دوّمِ بیضایی، بیش از هر بازیگر دیگری با او کار کرده است.
از سلسله مقالات دربارهٔ
فهرست‌های کارها
دیـگر
  • گروه لیسار

بازیگران
سه بازیگرِ زنِ اصلیِ فیلم‌های بیضایی
پروانه معصومی
(از رگبار تا کلاغ)
سوسن تسلیمی
(از چریکه‌ی تارا تا شاید وقتی دیگر)
مژده شمسایی
(از مسافران به بعد)
«بازی در فیلمی از بیضایی برای یک زن، حکم دریافت مدرک اجتهاد دارد . . . .»
جمشید ارجمند[1]

با این که محدودیت‌های گوناگون نگذاشت تا بیضایی چندان که می‌خواست فیلم بسازد و نمایش اجرا کند، او با بازیگرانِ فراوانی کار کرد – اغلب با «بازیگران حرفه‌ای به ویژه آن‌ها که رگ و ریشهٔ تآتری دارند»[2] و گاهی در کارهایی که نافرجام مانده و به تکمیل و انتشار نرسیده. کار با بازیگرانِ تئاتر در سینما را خسرو دهقان نمونه‌ای می‌داند از این «خصیصه» که بیضایی «دوست دارد روی تک تک سلول‌های فیلم‌اش، احاطه و کنترل مو به مو و صد در صد داشته باشد.»[3] بازی برای بیضایی موضوعِ گفتارهای نظری (از جمله رضا کیانیان)[4] و آرزوی بازیگرانِ فراوانی (از جمله آزیتا حاجیان و علی نصیریان)[5] بوده است. سه بازیگرِ زنِ نقشِ اوّل در سینمای بیضایی پروانه معصومی و سوسن تسلیمی و مژده شمسایی بوده‌اند. رضا کیانیان در مقاله‌ای به نامِ «بازی برای بیضایی» نوشته: «همان طور که بهترین بازیگر آثار کوروساوا، توشیرو می‌فونه بود، بهترین بازیگر آثار بیضایی هم سوسن تسلیمی بوده است. در بازی‌های او برای بیضایی تصنعی نمی‌بینیم. حرکات او طوری‌ست که انگار سال‌ها از آن خود او بوده‌اند. اما می‌دانیم که این حرکات از اصل مال بیضایی‌ست، ولی تسلیمی قدرت استحاله‌ی آن‌ها را در خود و ارایه‌ی طبیعی و قابل باور آن‌ها را داشته؛ به علاوه‌ی این که فهم آیین و روایت را نیز داشته و دارد.»[6] تسلیمی در گفتگویی مکاتبه‌ای در پاییزِ ۱۳۷۹ دربارهٔ همکاریش با بیضایی آورده: «من هر دانشی که از بازیگری در سینما کسب کرده‌ام، از بیضایی می‌دانم. او لازم می‌دانست که من همه چیز را بدانم و آنها را در جریان کار به من یاد می‌داد.»[7] بعضی از کارهای بیضایی، مانند سگ‌کُشی و طرب‌نامه، بازیگر بسیار داشت و بدین واسطه شماری از شاگردانش نیز مجالِ بازی در کارهای سینمایی و تئاتری او را یافتند. حسّاسیتِ بیضایی در گزینش و آزمایشِ بازیگرانِ کارهایش مشهور بوده است، چنان که به خاطرِ تحمیلِ بازیگر به کارش یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سینمایی خود را تعطیل کرده: عیّارِ تنها، که می‌خواستند نقش اوّلش را به بهروز وثوقی بدهند، در حالی که بیضایی منوچهر فرید را برای آن نقش در نظر گرفته بود. بیضایی دربارهٔ این حسّاسیتِ خود فیلم هم ساخته: وقتی همه خوابیم (۱۳۸۷).

عصمت صفوی و آنیک شفرازیان و محمّدعلی کشاورز و جمیله شیخی و پرویز فنّی‌زاده و نصرت پرتوی و پرویز پورحسینی و هما روستا و رضا بابک و امین تارخ از بازیگرانی هستند که در کارهای بیضایی نقش بازی کرده و دیده شده‌اند. نیز از همین جمله‌اند جهانگیر فروهر و جعفر بزرگی و جمشید مشایخی و اکبر دودکار و محمود دولت‌آبادی و محسن قاضی‌مرادی و باقر صحرارودی و محمّد پورستّار و خسرو شجاع‌زاده و غلامرضا طباطبایی و اسماعیل شنگله و بهزاد فراهانی و کامران نوزاد و فیروز بهجت محمّدی و بهمن مفید و کاظم افرندنیا و ولی‌الله شیراندامی و سیامک اطلسی و حسین پرورش و داریوش فرهنگ و علیرضا مجلّل و رضا فیّاضی و حسین محجوب و اسماعیل پوررضا و داوود فتحعلی‌بیگی و صادق هاتفی و داریوش ارجمند و اکبر زنجانپور و جمشید اسماعیل‌خانی و محمّد مطیع و حسن پورشیرازی و فردوس کاویانی و هرمز هدایت و بهرام شاه‌محمّدلو و علیرضا خمسه و مهدی میامی و حسین محب اهری و حمید احیاء و سیروس حسن‌پور و عبّاس دسترنج و محسن محمّدباقر و حمید امجد و پارسا پیروزفر و عدنان عفراویان و علی‌رضا جلالی‌تبار و محسن نامجو و علی زندیه و رقیه چهره‌آزاد و پروین سلیمانی و مهین دیهیم و فرّخ‌لقا هوشمند و نیکو خردمند و مهری ودادیان و فهیمه رحیم‌نیا و مریم بوبانی و محبوبه بیات و مرضیه برومند و فاطمه نقوی و یاسمن آرامی و مهتاب نصیرپور و فاطمه معتمد آریا و سپیده خسروجاه و پریسا بیضایی و ستاره اسکندری و بهناز جعفری و شبنم طلوعی و شبنم فرشادجو و متین نصیری‌ها.

بازیگرانی هم بوده‌اند که در چندین کارِ بیضایی همکاری کرده‌اند. جدولِ زیر مکرّرترین بازیگرانِ بیضایی را نشان می‌دهد.

      نمایش
      فیلم

فیلم‌ها و نمایش‌ها سال تولید مژده شمسایی جمشید لایق منوچهر فرید عنایت بخشی سوسن تسلیمی پروانه معصومی مجید مظفّری سامی تحصّنی حسین کسبیان سعید اویسی کریم اکبری مهدی هاشمی علی عمرانی افشین هاشمی
عروسکها ۱۳۴۵-----------
ضیافت و میراث ۱۳۴۶------------
سلطان مار ۱۳۴۸------------
عمو سیبیلو ۱۳۴۹--------------
رگبار ۱۳۵۰-----------
سفر ۱۳۵۱------------
غریبه و مه ۱۳۵۲-----------
کلاغ ۱۳۵۵-----------
چریکه‌ی تارا ۱۳۵۷------------
مرگ یزدگرد (نمایش) ۱۳۵۸-----------
مرگ یزدگرد (فیلم) ۱۳۶۰-----------
باشو، غریبه‌ی کوچک ۱۳۶۴-------------
شاید وقتی دیگر ۱۳۶۵-------------
مسافران ۱۳۷۰---------
بانو آئویی ۱۳۷۶-------------
کارنامه‌ی بُندارِ بیدَخش ۱۳۷۶-------------
گفتگو با باد ۱۳۷۷-------------
سگ‌کُشی ۱۳۸۰----------
شبِ هزارویکُم ۱۳۸۳-------------
مجلس شبیه در ذکر مصایب استاد نوید ماکان و همسرش مهندس رخشید فرزین ۱۳۸۴-------------
قالی سخنگو ۱۳۸۵-------------
افرا، یا روز می‌گذرد ۱۳۸۶------------
وقتی همه خوابیم ۱۳۸۶-----------
جانا و بلادور ۱۳۹۱-------------
آرش ۱۳۹۳-------------
گزارش ارداویراف ۱۳۹۴------------
طرب‌نامه ۱۳۹۵------------
چهارراه ۱۳۹۷-------------

عوامل

تصویر

صحنه

پشتِ صحنه

موسیقی

چهره‌پردازی

کارگردان

تدوین

ناشر

جستارهای وابسته

پانویس
  1. ارجمند، «با اطمینان: بانوی برتر»، ۳۶.
  2. طالبی‌نژاد، «در حضور سینما»، ۱۵۷.
  3. دهقان، «غریبه و مه»، ۱:‎ ۶۴۹.
  4. کیانیان، «بازیگری»، ۶۹-۷۸.
  5. نصیریان و اکبری، «مخالف بودم با استبداد روشنفکری»، ۴۷.
  6. کیانیان، «بازیگری»، ۷۷.
  7. تسلیمی، «مادری برای همه»، ۱۱۰.

منابع
  • ارجمند، جمشید (۱۳۸۳). «با اطمینان: بانوی برتر». در قوکاسیان، زاون. نقشِ آبیِ سیمین: فاطمه خانم معتمد آریا آکتریس سینما. تهران: نشر چشمه. شابک ۹۶۴-۳۶۲-۱۷۲-۳.
  • تسلیمی، سوسن (پاییز ۱۳۷۹). «مادری برای همه». دنیای تصویر (۸۵): ۱۱۰-۱۱۱.
  • دهقان، خسرو (۱۳۹۹). «غریبه و مه». در حسینی، حسن. راهنمای فیلم سینمای ایران. ۱. تهران: روزنه کار. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۸۷۶-۵۰-۳.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.