فیلم‌شناسی بهرام بیضایی

بهرام بیضایی (۱۳۱۷) چهارده فیلمِ سینمایی ساخته؛ و در کارِ چند فیلمِ دیگر دست داشته‌است. این فهرستی است از این فیلم‌ها.

فیلم‌شناسی بهرام بیضایی
بیضایی در نشستِ خبریِ وقتی همه خوابیم در جشنوارهٔ فیلم فجر ۱۳۸۷
فیلم۱۴
از سلسله مقالات دربارهٔ
فهرست‌های کارها
دیـگر
  • گروه لیسار

بیضایی فیلم‌سازی صاحب‌سبک به‌شمار می‌رود.[1][2] از وی چهار فیلمِ کوتاه و دَه فیلمِ بلندِ سینمایی ساخته از سالِ ۱۳۴۹ تا ۱۳۸۷ باقی است؛ و هنگامی که امکانِ فیلم‌سازی نبوده، به کارِ نمایش و نویسندگی و پژوهش پرداخته‌است. تجربه‌های تصویری گم‌شده و خصوصی به کنار، عمو سیبیلو از سالِ ۱۳۴۹ نخستین فیلمِ بیضایی به شمار می‌رود: کوتاه و به سفارشِ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. سالِ بعد نخستین فیلمِ بلندش را ساخت و رگبار نامید. رگبار را هرچند اهلِ نظر – از احمد محمود[3] و اسماعیل خویی[4] گرفته تا اصحابِ جشنوارهٔ جهانی فیلم تهران – بسیار ستودند فروش خوبی نداشت. با این همه، نامِ بیضایی را در سینما ماندگار کرد، چندان که فریدون معزّی مقدّم در سالِ ۱۳۵۱ کارِ سینماییِ بیضایی را از لحاظ «محتوی» و «شکل بیان» و «کاربرد وسایل بیانی» سنجیده و محتوایش را «روشنفکرانه» و شکلش را «جهانی» و کاربرد وسایلش را «حرفه‌ای» ارزیابی کرد.[5] پس از آن بیضایی کوشید تا با ناصر تقوایی و شاپور قریب یک شرکتِ مستقلِ سینمایی تأسیس کند، و برای پشتوانه‌اش هر یک فیلمی ساختند؛ ولی هر سه فیلم، از جمله غریبه و مهِ پرخرجِ[6] بیضایی که جان گیلِت پس از نمایش در حاشیهٔ جشنوارهٔ فیلم کن ۱۹۷۵ ستوده و همتای کارِ کنجی میزوگوشی شمرده بودش[7] و پیتر کاوی «تکنیک خیره‌کننده»اش را متأثّر از کارِ آکیرا کوروساوا می‌دانست[8] و چندین جشنواره خواسته بودندش،[9] دچار شکستِ تجاری شد و کارِ شرکت به جایی نرسید.[10] عضویتِ بیضایی در کانون سینماگران پیشرو (تا ۱۳۵۳) هم که از پایه‌گذارانش بود، مانند عضویت پیشینش در سندیکای هنرمندان فیلم ایرانی (تا تیرِ ۱۳۵۲)، دیری نپایید؛[11] و بدین ترتیب کوشش‌هایش برای کارِ سازمانی در سینما در عمل تا حدّ زیادی شکست خورد. ساختِ حقایق درباره‌ی لیلا دختر ادریس منتفی شد، عیّار تنها به جایی نرسید، و سرانجام کلاغ، مُلهَم از کلاغِ آنری-ژرژ کلوزو، شد فیلمِ بعدی بیضایی: این بار استقبالِ تماشاکُنان خبر از پیروزی تجاری می‌داد. ولی سه روز از نمایشِ همگانی فیلم نگذشته، ۱۳ و ۱۴ آبانِ ۱۳۵۷، تهران شلوغ شد و سینماهایی به آتش کشیده شد:[12] انقلابِ ۱۳۵۷. کسب و کارِ سینما خوابید.[13] با این همه، بیضایی فیلم‌سازِ برجسته‌ای شده بود؛ چنان که در هر دو رأی‌گیری پیش از انقلاب از فیلم‌شناسان برای گزیدن برترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران (۱۳۵۲ و ۱۳۵۶) فیلم‌هایش میانِ دَه فیلمِ برتر بود (هرچند، اوّل نه).[14] بیضایی در سالِ انقلاب چریکه‌ی تارا را ساخت، نخستین همکاریش با سوسن تسلیمی، که هرگز در ایران به نمایش عمومی درنیامد.[15] با این همه، این فیلم از کارهای ستودهٔ بیضایی شد؛ چنان که احمد شاملو[16] و رافائل بسان بسیار تحسینش کردند. پس از انقلاب، غیر از کارهای دیگرش و با وجودِ کوشش‌هایِ فراوانِ دیگری که کرد تا فیلم بسازد، فقط شش فیلمِ بلند ساخت: مرگ یزدگرد (۱۳۶۰) که توقیف شد، باشو، غریبه‌ی کوچک (۱۳۶۴) که به کمکِ رضا براهنی از توقیف درآمد، شاید وقتی دیگر (۱۳۶۶) که واپسین کارش با سوسن تسلیمی بوده، مسافران (۱۳۷۰) که درش مژده شمسایی همچون ستارهٔ جدید کارهای بیضایی کشف شد، سگ‌کُشی (۱۳۷۹) که پُرفروش‌ترین فیلمِ سینمای ایران در سالِ ۱۳۸۰ شد، و وقتی همه خوابیم (۱۳۸۷) که شد واپسین فیلمِ بیضایی، و کوچش را در ۱۳۸۹ به امریکا در پی داشت.

در رأی‌گیری‌های فیلم‌شناسانِ ایرانی بیضایی بارها در دورانِ زندگیِ خودش برترین فیلم‌سازِ تاریخِ ایران شناخته شده است – از جمله در رأی‌گیری‌های سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۷۸[17] و ۱۳۷۵ (از نویسندگانِ سینمایی)[18] و ۱۳۸۱ (بهترین‌های بیست سالِ اخیر، با داریوش مهرجویی)[19] مجلّهٔ فیلم و دو رأی‌گیریِ مجلّهٔ سوره سینما در ۱۳۷۲[20] و رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۷۸ مجلّهٔ دنیای تصویر[21] و رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۸۱ مجلّهٔ نقد سینما.[22] باشو، غریبه‌ی کوچک نیز بارها پسندیده‌ترین فیلمِ بیضایی و بهترین فیلمِ تاریخِ سینمای ایران شمرده شده – از جمله در رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۷۲ مجلّهٔ سوره سینما از منتقدین (همراهِ آرامش در حضور دیگرانِ ناصر تقوایی)[23] و رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۷۸ مجلّهٔ دنیای تصویر[24] و رأی‌گیریِ سالِ ۱۳۸۱ مجلّهٔ نقد سینما (همراهِ گوزنهای مسعود کیمیایی).[25] ولی پُرفروش‌ترین فیلمِ بیضایی – و در واقع پُرفروش‌ترین فیلمِ ایرانیِ سالِ نمایشش و نیز یگانه فیلمی که بیضایی به خاطرش جایزهٔ کارگردانی بُرده – سگ‌کُشی بوده‌است.

فهرست فیلم

فیلم‌های بیضایی

مفصّل‌ترین مجموعهٔ فیلم‌های بیضایی که به صورتِ رسمی منتشر شده بستهٔ شش فیلمِ عمو سیبیلو و باشو، غریبه‌ی کوچک و شاید وقتی دیگر و مسافران و سگ‌کُشی و وقتی همه خوابیم از چهارده فیلمِ منتشرشدهٔ اوست که در دههٔ ۱۳۹۰ در ایران منتشر شد. انتشارِ اغلبِ فیلم‌های دیگرِ بیضایی در این زمان در ایران از لحاظِ دولت مجاز نبوده است.

فیلم‌ها
سال نـام کارگردان تدوینگر فیلمنامه‌نویس تهیه‌کننده موسیقی مدّت (دقیقه) رنگ توضیحات
۱۳۸۷ وقتی همه خوابیم محمّدرضا درویشی۱۰۷رنگی
۱۳۸۵ قالی سخنگو رضا میرکریمیمحمّدرضا درویشیرنگیبخش سوّمِ فیلم فرش ایرانی
۱۳۷۹ سگ‌کُشی وارطان ساهاکیان و صبا خضوعیرنگیسرمایه‌گذاران: بیضایی و بهروز هاشمیان
۱۳۷۷ گفتگو با باد محسن غریب۲۰رنگیاین بخش از قصّه‌های کیش حذف شد و بیضایی حقوقش را از تهیه‌کننده خرید.
۱۳۷۰ مسافران بابک بیات۹۷رنگی
۱۳۶۶ شاید وقتی دیگر بابک بیات۱۵۹رنگینیز سازندهٔ آنونس
۱۳۶۴ باشو، غریبه‌ی کوچک علیرضا زرّین۱۲۰رنگیتا ۱۳۶۹ توقیف شد.
۱۳۶۰ مرگ یزدگرد بابک بیات۱۲۰رنگی
۱۳۵۷ چریکه‌ی تارا بهرام بیضایی و گورگن گریگوریانس۱۱۰رنگیطرّاحِ صحنه و لباس
۱۳۵۵ کلاغ بهمن فرمان‌آراشیدا قراچه‌داغی۱۲۰سیاه‌وسفید
۱۳۵۲ غریبه و مه ۱۴۰رنگی
۱۳۵۱ سفر ۳۴سیاه‌وسفید
۱۳۵۱ رگبار مهدی رجاییانباربد طاهریشیدا قراچه‌داغی۱۲۰سیاه‌وسفید
۱۳۴۹ عمو سیبیلو عبّاس گنجویاسفندیار منفردزاده۲۹سیاه‌وسفید

همکاری در فیلم‌های دیگران
فیلم‌های کارگردانان دیگر
سال نـام کارگردان تدوینگر فیلمنامه‌نویس تهیه‌کننده موسیقی مدّت (دقیقه) رنگ توضیحات
۱۳۷۹بادِ سرخعلی‌محمّد قاسمیبهرام بیضاییقاسمی، علی‌محمد؛ شهبازی، رامتین (اردیبهشت ۱۳۸۲). «اهمیت چگونه گفتن». سینمای نو (۳۹): ۴۶-۴۷.
۱۳۷۹زمانهحمیدرضا صلاحمندبهرام بیضاییکارگردان پس از تدوینِ بیضایی در کار دست بُرد.
۱۳۷۶نقشی بر آبحمیدرضا صلاحمندبهرام بیضایی
۱۳۷۵فصل پنجمرفیع پیتزحسن حسن‌دوستبهرام بیضایی
۱۳۷۴بازی‌های پنهانکریم هاتفی‌نیابهرام بیضایی
۱۳۷۴برج مینوابراهیم حاتمی‌کیابهرام بیضاییابراهیم حاتمی‌کیا
۱۳۷۳روز واقعهشهرام اسدیمهدی رجاییانبهرام بیضاییرنگینامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۳
۱۳۶۳دوندهامیر نادریبهرام بیضاییرنگی
۱۳۶۰خطِّ قرمزمسعود کیمیاییعبّاس گنجویبهرام بیضاییرنگی
۱۳۶۰بچه‌های جنوب؛ جستجوی دو (فیلم نیمه بلند)امیر نادریبهرام بیضایی
۱۳۵۹سلندرواروژ کریم‌مسیحیبهرام بیضاییبهرام بیضایی۳۳رنگی

سکانسِ پایانیِ تنگنا (۱۳۵۲) را هم بیضایی تدوین کرده است.[26] نیز سهراب شهید ثالث در گفتگویی به علی دهباشی گفته که سازدهنی (۱۳۵۲) امیر نادری را تدوین کرده بوده، ولی سپس‌تر بیضایی دوباره تدوینش کرد.[27] در فیلم‌های زمانه (۱۳۷۸) و شبانه‌روز (۱۳۹۰) نیز نامِ بیضایی همچون «مشاور کارگردان» آمده است.

نمایش‌ها

از بیشترِ نمایش‌هایی که بیضایی بر صحنه نمایش داده فیلمبرداری شده‌است. غیر از فیلم‌های کارنامه‌ی بندار بیدخش و بانو آئویی، که نمایش‌های محدودی داشته، بقیهٔ این فیلم‌ها هنوز منتشر نشده است − مگر عروسکها که خود تله-تئاتر بوده است.

مستند

فیلم‌های مستندی از پشت صحنه و در گفتگو با عوامل کارهای نمایشی بیضایی با کمک خودش ساخته شده‌است؛ و از این میان تنها مسافران در راه (۱۳۸۳) و پرونده‌ی کوتاهِ سگ‌کُشی (۱۳۸۳) و پاره‌هایی از فیلمِ دربارهٔ شاید وقتی دیگر منتشر شده‌است.

فهرستِ فیلمنامه‌ها
نوشتار اصلی: فهرست کارهای نافرجام بهرام بیضایی § فیلم‌ها

بیضایی در فیلم
نوشتار اصلی: فهرست سخنرانی‌ها و گفتارهای بهرام بیضایی

تصویرِ بیضایی در فیلم‌های بسیاری ثبت شده، و این‌ها اغلب فیلمِ سخنرانی‌های عمومی یا گفتگوهایی در فیلم‌های مستند بوده است.

فیلم‌هایی از شرکت در تشییعِ جنازهٔ فروغ فرّخزاد در بهمنِ ۱۳۴۶ و دریافتِ جایزهٔ جشنوارهٔ جهانی فیلم تهران در سالِ ۱۳۵۱[28] و حضور در جشن ۱۳۸۰ دنیای تصویر و چند دورهٔ جشنوارهٔ تیرگان و دریافتِ دکتری افتخاری در دانشگاه سنت اندروز به سالِ ۱۳۹۶[29] و پاره‌های کوتاهِ تصویری از پشتِ صحنهٔ کارهای سینمایی و تئاتری (مثلاً جانا و بلادور[30] و طرب‌نامه[31] و چهارراه) و نیز گفتگوهایی کوتاه از صوتی و تصویری با بعضی رسانه‌های جمعی (مثلاً دربارهٔ سهراب‌کُشی[32] و گزارش ارداویراف و طرب‌نامه یا دربارهٔ خودش)[33] نیز از بیضایی موجود است.

پانویس
  1. آغداشلو، «از دور و نزدیک»، ۳۷۵.
  2. جاهد، مقیمی و محمّدی، «سینمای امروز ایران آینده‌نگر نیست»، ۱۲.
  3. محمود، «رگبار از دیدگاهی دیگر»، ۱۲۸-۱۳۱.
  4. خوئی، «کالبدشکافی «رگبار»»، ۱۱۳-۱۲۷.
  5. معزی مقدم، «کارنامهٔ پانزده سال سینمای ایران»، ۲۰.
  6. Naficy, A Social History of Iranian Cinema, 2: 366.
  7. قوکاسیان، «مجموعهٔ مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی»، ۳۰۵.
  8. قوکاسیان، «مجموعهٔ مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی»، ۳۰۴.
  9. امید، «تاریخ سینمای ایران: ۱۳۵۷-۱۲۷۹»، ۶۹۰.
  10. تقوایی و طالبی‌نژاد، «به روایتِ ناصر تقوایی»، ۷۷.
  11. بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۲۰.
  12. امید، «تاریخ سینمای ایران: ۱۳۵۷-۱۲۷۹»، ۷۴۹.
  13. امید، «تاریخ سینمای ایران: ۱۳۵۷-۱۲۷۹»، ۷۵۲.
  14. گلمکانی، «کتابِ تنگنا»، ۷۴.
  15. مهرابی، «تاریخ سینمای ایران: از آغاز تا ۱۳۵۷»، ۱۸۴.
  16. شاملو و دیگران، «کار سینمایی من، «کارنامهٔ بردگی» بود»، ۳۲.
  17. جعفری‌نژاد، «از «گاو» تا «گوزن‌ها»، از «ریوبراوو» تا «سرگیجه»»، ۱۱–۱۰.
  18. −، «برگزیدگان این سال‌ها»، ۱۶۷.
  19. −، «بهترین فیلم‌ها و فیلمسازان این بیست سال»، ۲۵.
  20. چهل‌وچهار منتقد و چهل فیلم‌ساز، «بهترینهای یک عمر»، ۸۸ و ۹۴.
  21. پوریا و زین‌العابدین، «جذابیت پنهان انتخاب»، ۱۸.
  22. فراستی، «بهترینهای عمر ما»، ۷۳.
  23. چهل‌وچهار منتقد و چهل فیلم‌ساز، «بهترینهای یک عمر»، ۸۸.
  24. پوریا و زین‌العابدین، «جذابیت پنهان انتخاب»، ۱۸.
  25. فراستی، «بهترینهای عمر ما»، ۷۳.
  26. گلمکانی، «کتابِ تنگنا»، ۴۳-۴۴.
  27. شهید ثالث، «گفتگو با سهراب شهید ثالث»، ۳۵۷.
  28. HAMDAM خبرهای داغ (27 August 2017). "جشنواره فیلم تهران دردوران شاه و لحظه جایزه گرفتن بهرام بیضایی وپرویز فنی زاده". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
  29. Stanford Iranian Studies Program (21 August 2017). "Honorary degree ceremony for Bahram Beyzaie at University of St. Andrews". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
  30. Behnood Mokri (16 July 2012). "جانا و بلادور ، نمایش تازه بهرام بیضایی". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
  31. Yassin Karimi (1 November 2016). "بهرام بیضایی". Retrieved 23 July 2018 – via YouTube.
  32. https://www.bbc.com/persian/arts/2009/10/091021_pm_fb_beizaei_sohrabkoshi
  33. https://p.dw.com/p/CgRo

منابع
  • Naficy, Hamid (2011). A Social History of Iranian Cinema, II: The Industrializing Years, 1941-1978. Duke University Press.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.