آرش (برخوانی)

آرش نوشته‌ای است از بهرام بیضایی. نویسنده آن را «برخوانی» نامیده است و در چاپ‌های متأخّر در کتاب سه برخوانی (۱۳۷۶) همراهِ دو برخوانی دیگر به نام‌های «اژدهاک» و «کارنامه‌ی بندار بیدخش» چاپ کرده‌است. بهرام بیضایی نخست آرش را میان سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۷ نوشت. سپس در سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۰ متن را ویرایش و گسترده‌تر کرد.[1]

آرش
روی جلد آرش، چاپ نخست، انتشارات نیلوفر، ۱۳۵۶
نویسنده(ها)بهرام بیضایی
کشورتهران
زبانفارسی
موضوع(ها)نمایشنامه
گونه(های) ادبیبرخوانی
ناشرانتشارات نیلوفر
تاریخ نشر
۱۳۵۶
از سلسله مقالات دربارهٔ
فهرست‌های کارها
دیـگر
  • گروه لیسار

موضوع و داستان

آرشِ بیضایی یکی از بازگفت‌هایی است که از پسِ شناساندنِ افسانهٔ کهن آرش در کتابِ داستان‌های ایران باستان (تهران ۱۳۳۶) احسان یارشاطر پیدا شد.[2] آرش تیرانداز یا آرش شیواتیر ارسلان پوریا (۱۳۳۸)، آرش کمانگیر سیاوش کسرایی (۱۳۳۸)، «آرش در قلمرو تردید» نادر ابراهیمی (۱۳۴۲) و حماسهٔ آرشِ مهرداد اوستا (۱۳۴۴) روایت‌های دیگری تحت تأثیر حماسهٔ آرش در اندیشهٔ نویسندگان دههٔ ۱۳۴۰ هستند.[2] از این میان کارِ بیضایی دیرتر از همه به چاپ رسید (۱۳۵۶).

بیضایی در گفتگویی گفته که «نوشتن آرش حتی تا حدودی عکس‌العمل من در مقابل «آرش» سیاوش کسرایی بود که آن موقع تازه چاپ شده بود.»[3] آرش یکی از نخستین‌هاست از سلسلهٔ ضدقهرمان‌های آثارِ بیضایی.

خلاصه

آرشِ بیضایی قهرمان نیست و تیر را با عشق پرتاب نمی‌کند. او ستوربانی است که تیر را با بیزاری رها می‌کند و ناخواسته قربانی می‌شود و ناخواسته شهید و قهرمان می‌شود.[4]

متن

خورشید به آسمان و زمین روشنی می‌بخشد، و در سپیده‌دمان زیباست. ابرها باران به‌نرمی می‌بارند. دشت‌ها سبزند. گزندی نیست. شادی هست؛ دیگران راست. آنک البرز؛ بلند است و سر به آسمان می‌ساید. و ما در پای البرز به پای ایستاده‌ایم؛ و در برابرمان دشمنانی از خون ما؛ با لبخندِ زشت. و من مردمی را می‌شناسم که هنوز می‌گویند: آرش بازخواهد گشت.

واپسین بند از متنِ آرش در دیوان نمایش

نویسنده نسخهٔ نخستین این کار را در جوانی بین سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۷ نوشت.[5] سپس میان سال‌های ۱۳۳۸ و ۱۳۴۰ نسخهٔ گسترده‌تری از آرش آماده کرد.[6] سرانجام سالِ ۱۳۴۲ آن را برای چاپ به کتاب ماه کیهان به سرپرستی جلال آل احمد سپرد. امّا کارِ این مجلّه به توقیف انجامید و شمارهٔ سوّمش که آرش در او بود هرگز منتشر نشد.[7] این برخوانی سرانجام در تابستانِ ۱۳۵۶ در انتشارات نیلوفر[8] چاپ شد.[9] تا حدود بیست سال آرش کتابی جداگانه بود و پی‌درپی چاپ می‌شد؛ تا آن که از سال ۱۳۷۶ همراهِ «اژدهاک» و «کارنامه‌ی بندار بیدخش» در کتابی به نام سه برخوانی به وسیلهٔ انتشارات روشنگران و مطالعات زنان چاپ شد.[10] نیز در جلدِ یکُمِ دیوان نمایش (۱۳۸۲) نسخه‌ای باز هم بازنگری‌شده از آرش چاپ شده‌است.[11]

آرش به صورت کامل یا گزیده در بعضی گزیده‌های ادبی مانند ادبیات فارسی حسن ذوالفقاری نیز آمده است.

نمایش

آرش بارها در ایران و جاهای دیگر به زبان‌های گوناگون به نمایش درآمده است. نیز اقتباس‌هایی از آن نوشته و بازی شده است.[12][13][14] تنها اجرایش که نویسنده کارگردانی کرده آواخوانی آرش با اجرای مژده شمسایی و محسن نامجو در ژوئیهٔ ۲۰۱۳ در سالن آننبرگ دانشگاه استنفورد بوده‌است. محمّدرضا شجریان از تماشاکُنان این نمایشنامه‌خوانی بود.[2][15][16][17][18][2]

در چاپ‌های اوّلیهٔ این متن اشاره شده که تمرین‌های این نمایش به خاطر کم‌آشنایی بازیگران با زبان فارسی دشوار شد و به انجام نرسید.

به دیگر زبان‌ها

آرش به انگلیسی ترجمه شده و همراه چند نمایشنامهٔ دیگر در کتابی به نام Stories from the Rains of Love and Death چاپ شده‌است.[19][20]

  • Stories from the Rains of Love and Death: Four Plays from Iran. Bahrām Bayz̤āʼī, ʻAbbās Naʻlbandiyān, Mohammad Rahmanian. tr. Soheil Parsa, Brian Quirt, Peter Farbridge. Playwrights Canada Press, 2009. ISBN 978-0-88754-819-2

نمایشنامه آرش به زبان‌های انگلیسی، اسپانیایی و صربستانی برگردانده شده‌است و توسّط سهیل پارسا در کوبا، کلمبیا، بوسنی و کانادا با بازیگران بومی این کشورها به روی صحنه رفته است.[21]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. طاهری، صدرالدین و تکتم نوبخت (۱۳۹۶). از آرش اساطیری/تاریخی تا آرش برخوانی بیضایی. نشریه ادبیات تطبیقی، شماره ۱۶، صفحه ۷۶.
  2. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۴.
  3. بیضایی، «بهرام بیضایی: جدال با جهل»، ۲۶.
  4. بیضایی، ««آرش»، سه برخوانی»، ۲۷–۶۹.
  5. بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۱۵.
  6. بیضایی، «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی»، ۱۶.
  7. بیضایی، «گفت‌وگو با بهرام بیضایی»، ۲۰.
  8. https://openlibrary.org/publishers/Nilufar
  9. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/864348
  10. بیضایی، «سه برخوانی»، ۲۸.
  11. بیضایی، «دیوان نمایش/۱»، چهار iv.
  12. http://isna.ir/fa/news/92101407155/-آرش-ساد-رحمانیان-دو-اجرایی-شد
  13. http://teater.ir/?news=139210036
  14. روزنامه شرق، سال یازدهم، شماره ۱۹۲۰. یکشنبه ۱۵ دی ۱۳۹۲. صفحهٔ ۱۱.
  15. http://event.stanford.edu/events/384/38495/
  16. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۴.
  17. http://ilna.ir/news/news.cfm?id=91877
  18. http://www.saridownload.com/اسطوره-ایرانی-در-ميان-اهالی-استنفورد/%5Bپیوند+مرده%5D
  19. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۴.
  20. http://books.google.com/books?id=6FILAQAAMAAJ&dq=storie+from+the+rains+of+love&hl=en&sa=X&ei=84DJU_vcOaLH0QW94oDwAg&ved=0CB4Q6AEwAA
  21. «سهیل پارسا: «آرش بیضایی قهرمان نیست و هرگز نمی‌خواهد قهرمان باشد»». تیرگان. ۳۰ اوت ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۷.

منابع

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.