فهرست شاهان قاجار

این فهرست حاوی شاهان ایران از سلسله قاجار است. در مجموع هفت شاه از این سلسله به مدت ۱۲۹ سال بر ممالک محروسه ایران سلطنت کردند. نخستین شاه قاجاری ایران آغامحمدخان بود که به سال ۱۷۹۶ م. (نوروز ۱۱۷۵ ه‍.ش) تاج بر سر گذاشت. او که فرزندی نداشت، حکومت را به برادرزاده‌اش که با نام فتحعلی‌شاه سلطنت کرد، سپرد. پس از فتحعلی‌شاه، ۵ پادشاه دیگر از این سلسله بر ایران حکومت کردند تا اینکه مجلس شورای ملی ایران در ۱۹۲۵ م. (۱۳۰۴ ه‍.ش) رای به عزل احمدشاه داد.[1]

اعلی‌حضرت شاهنشاه ممالک محروسه ایران
نشان شاهنشاهی دودمان قاجار
احمدشاه، آخرین شاه قاجاری ایران
جزئیات
اولین پادشاه	آقامحمدشاه
آخرین پادشاه	احمدشاه
آغاز پادشاهی	۱۷۹۶ م. (۱۱۷۵ ه‍.ش)
پایان پادشاهی	۱۹۲۵ م. (۱۳۰۴ ه‍.ش)
سکونتگاه رسمی	تهران
منصوب‌کننده	جانشینی ارثی

قاجارها ریشه در ایل قوانلو قاجار داشتند. این ایل یکی از هفت قبیله ترکمنی بود که طوایف قزلباش را شکل می‌دادند[2] و در به سلطنت رساندن شاه اسماعیل یکم اثرگذار بودند. بعدها با سقوط اصفهان نقش قاجارها در مناسبات سیاسی ایران افزایش پیدا کرد[3] و محمدحسن‌خان قاجار در آشوب‌های پس از قتل نادرشاه بر بخش‌های بزرگی از کشور چیره شد اما کریم‌خان زند او را شکست داد و فرزندش آغامحمدخان را به اسارت برد. بعد از مرگ کریم‌خان، آغامحمدخان از شیراز گریخت و خود را به ولایت اجدادی‌اش مازندران رساند. او میان قبایل قاجار اتحادی ایجاد کرد و در مجموعه‌ای از جنگ‌های طولانی، بر تمام ایران چیره شد و یکپارچگی ملی آن کشور را احیا کرد.[4] او توسط عادل‌شاه اخته شده بود[5] و فرزندی نداشت؛ نتیجتاً برادرزاده خود فتحعلی را به ولایتعهدی انتخاب کرد که پس قتل آغامحمدخان در ۱۷۹۷ م. (۱۲۱۱ ه‍.ق) به سلطنت رسید. دوره فتحعلی‌شاه شاهد تحکیم پایه‌های دولت نوین ایران، گسترش مناسبات اداری با اروپایی‌ها و دو جنگ با روسیه بود؛ جنگ با روس‌ها منجر به عهدنامه‌های گلستان و ترکمنچای و از دست رفتن بخش‌های عظیمی از سرزمین‌های شمال‌غربی ایران شد.[6] فتحعلی‌شاه ۳۷ سال حکومت کرد و از آنجا که ولیعهد و پسرش عباس میرزا پیش از او درگذشته بود، نوه خود محمد میرزا را جانشین خود کرد.[7] محمدشاه یک درویش بود و به همراه صدراعظمش حاجی میرزا آقاسی سرسختانه با روحانیون شیعه درگیر شد. او همچنین تلاش کرد حاکمیت ایران بر هرات را از نو برقرار کند، اما انگلستان با اشغال نظامی جزیره خارک و تهدید به جنگ تمام عیار، او را مجبور کرد به تهران عقب‌نشینی کند.[8] محمدشاه در ۱۸۴۸ م. (۱۲۶۴ ه‍.ق) به دلیل بیماری درگذشت و پسرش ناصرالدین‌میرزا پادشاه شد. این آغازی بر یک دوره سلطنت طولانی به مدت ۵۰ سال بود که در نهایت با ترور او توسط میرزا رضا کرمانی به اتمام رسید. ناصرالدین‌شاه نیز مانند پدرش سعی کرد هرات را به سلطه ایران بازگرداند که این مرتبه انگلیس مستقیماً به ایران اعلان جنگ داد که سبب چشم‌پوشی دائمی شاه از آن شهر گردید.[9] عهد ناصری ضمناً شاهد تغییرات اجتماعی در ایران بنا به دلایلی چون گسترش رابطه با اروپاییان بود. پس از ناصرالدین‌شاه، پادشاهی به مظفرالدین‌شاه که ۴۰ سال ولیعهد بود، سپرده شد. مهم‌ترین اتفاق در دوره مظفری امضای فرمان مشروطیت و تدوین قانون اساسی بود.[10] شاه ۱۰ روز پس از امضای قانون اساسی درگذشت و پسرش، تحت عنوان محمدعلی‌شاه، به سلطنت رسید. او سعی کرد پادشاهی مطلقه را مجدداً در ایران برپا کند که با فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان ناکام ماند و مجبور به استعفا شد. پس از او پسرش احمد میرزا پادشاه شد.[11] در دوره احمدشاه جنگ جهانی اول روی داد که از نتایجش اشغال کشور بی‌طرف ایران و یک قحطی بزرگ در پیامد آن بود.[12] سرانجام با افزایش قدرت رضاخان، مجلس شورای ملی در نهم آبان ۱۳۰۴ ه‍.ش رای به خلع احمدشاه و سلسله قاجار داد.[13][14]

فهرست

تصویر	نام	تولد والدین	حکومت	صدراعظم‌ها	تاریخ مرگ علت مرگ	مدفن	اتفاقات مهم	منا.
	آقامحمدشاه	۲۷ خرداد ۱۱۲۱ در استرآباد محمدحسن‌خان و جیران خانم	۱۴ سال مدعی پادشاهی و ۱ سال سلطنت رسمی ۱۱۹۳ – رمضان ۱۲۱۰ ه‍. ق (۱ فروردین ۱۱۶۱ – ۱ فروردین ۱۱۷۵) (مدعی) رمضان ۱۲۱۰ – ۲۱ ذی‌الحجه ۱۲۱۱ ه‍. ق (۱ فروردین ۱۱۷۵ – ۲۸ خرداد ۱۱۷۶) (رسمی)[persian-alpha 1]	حاج ابراهیم اعتمادالدوله	۲۸ خرداد ۱۱۷۶ در شوشی توسط خدمتکارانش کشته شد.	حرم علی بن ابی‌طالب، نجف	یکپارچگی ملی ایران	[15]
	فتحعلی‌شاه	۴ بهمن ۱۱۵۰ در دامغان حسینقلی‌خان جهانسوز و آسیه خانم	۳۷ سال ۲۱ ذی‌الحجه ۱۲۱۱ – ۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰ ه‍. ق (۲۸ خرداد ماه ۱۱۷۶ – ۱ آبان ۱۲۱۳)[persian-alpha 2]	حاج ابراهیم اعتمادالدوله میرزا شفیع مازندرانی محمدحسین‌خان صدر اصفهانی عبدالله خان امین‌الدوله الله‌یار خان آصف‌الدوله عبدالله خان امین‌الدوله	۱ آبان ۱۲۱۳ در اصفهان مرگ طبیعی	حرم فاطمه معصومه، قم	جنگ‌های ایران و روس، برقراری رابطه با کشورهای اروپایی	[16]
	محمدشاه	۱۴ دی ۱۱۸۶ در تبریز عباس میرزا و گلین خانم	۱۴ سال ۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰ – ۶ شوال ۱۲۶۴ ه‍. ق (۱ آبان ۱۲۱۳ – ۲۲ شهریور ۱۲۲۷)[persian-alpha 3]	قائم‌مقام فراهانی حاجی میرزا آقاسی	۲۲ شهریور ۱۲۲۷ در تجریش نقرس	حرم فاطمه معصومه، قم	جنگ اول هرات، شورش روحانیون شیعه در اصفهان، عهدنامه ارزروم دوم	[17]
	ناصرالدین‌شاه	۲۵ تیر ۱۲۱۰ در تبریز محمدشاه و ملک‌جهان خانم	۴۸ سال ۶ شوال ۱۲۶۴ – ۱۷ ذی‌القعده ۱۳۱۳ ه‍. ق (۲۲ شهریور ۱۲۲۷ – ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵)[persian-alpha 4]	امیرکبیر میرزا آقاخان نوری میرزا محمدخان سپهسالار میرزا یوسف مستوفی‌الممالک میرزا حسین‌خان سپهسالار میرزا یوسف مستوفی‌الممالک امین‌السلطان	۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ در ری به دست میرزا رضا کرمانی ترور شد.	حرم عبدالعظیم حسنی، ری	قتل امیرکبیر، جنگ با انگلستان و چشم‌پوشی از هرات، عهدنامه آخال، شورش بابیان	[18]
	مظفرالدین‌شاه	۳ فروردین ۱۲۳۲ در تبریز ناصرالدین‌شاه و شکوه‌السلطنه	۱۰ سال ۱۷ ذی‌القعده ۱۳۱۳ – ۲۴ ذی‌القعده ۱۳۲۴ (۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ – ۱۲ دی ۱۲۸۵)[persian-alpha 5]	امین‌السلطان امین‌الدوله محسن مشیرالدوله امین‌السلطان عین‌الدوله	۱۲ دی ۱۲۸۵ در تهران حمله قلبی	حرم حسین بن علی، کربلا	صدور فرمان مشروطیت، تدوین قانون اساسی مشروطه	[19]
	محمدعلی‌شاه	۱ تیر ۱۲۵۱ در تبریز مظفرالدین‌شاه و تاج‌الملوک	۲ سال و ۷ ماه ۲۴ ذی‌القعده ۱۳۲۴ – ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ (۱۲ دی ۱۲۸۵ – ۲۵ تیر ۱۲۸۸)[persian-alpha 6]	نصرالله مشیرالدوله افخم امین السلطان احمد مشیرالسلطنه ناصرالملک نظام‌السلطنه احمد مشیرالسلطنه کامران میرزا سعدالدوله	۱۶ فروردین ۱۳۰۴ در سانرمو، ایتالیا مرگ طبیعی	حرم حسین بن علی، کربلا	استبداد صغیر	[20]
	احمدشاه	۱۲ بهمن ۱۲۷۵ در تبریز محمدعلی‌شاه و ملکه جهان	۱۶ سال ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۲۷ – ۱۳ ربیع‌الثانی ۱۳۴۴ ه‍. ق (۲۵ تیر ۱۲۸۸ – ۹ آبان ۱۳۰۴)[persian-alpha 7]	فهرست رئیس‌الوزراهای ایران در عهد احمدشاه	۸ اسفند ۱۳۰۸ در پاریس، فرانسه ورم کلیه	حرم حسین بن علی، کربلا	اشغال ایران در جنگ جهانی اول، ظهور رضاخان	[21]

شجره‌نامه

فتحعلی‌خان‏ رئیس ایل قاجار

محمدحسن‌خان‏ رقیب کریم‌خان زند

آقامحمدخان^۱‏ نخستین پادشاه قاجار

حسینقلی‌خان ‏ جهانسوز

صادق‌خان

حسینقلی‌خان

فتحعلی‌شاه^۲‏ دومین پادشاه قاجار

محمدعلی میرزا‏ دولتشاه

عباس میرزا‏ ولیعهد و نایب‌السلطنه

محمدرضا میرزا‏ حاکم گیلان

حسین‌علی‌میرزا‏ فرمانفرما

حسنعلی میرزا‏ شجاع‌السلطنه

علی میرزا‏ ظل‌السلطان

سلطان محمدمیرزا‏ سیف‌الدوله

محمدحسین میرزا‏ حشمت‌الدوله

امام‌قلی عمادالدوله

رضاقلی میرزا‏ نایب‌الایاله

امام‌قلی میرزا

نجفقلی میرزا‏ والی

محمدشاه^۳‏ سومین پادشاه قاجار

بهمن میرزا

مراد میرزا‏ حسام‌السلطنه

حمزه میرزا‏ حشمت‌الدوله

اردشیر میرزا

فرهاد میرزا‏ معتمدالدوله

خانلر میرزا‏ احتشام‌الدوله

ناصرالدین‌شاه^۴‏ چهارمین پادشاه قاجار

عباس میرزا ملک‌آرا

عبدالصمد میرزا‏ عزالدوله

محمدتقی میرزا‏ رکن‌الدوله

معین‌الدین میرزا

محمدکاظم خان

مسعود میرزا‏ ظل‌السلطان

مظفرالدین شاه^۵‏ پنجمین پادشاه قاجار

کامران میرزا‏ نایب‌السلطنه

نصرت‌الدین میرزا‏ سالارالسلطنه

محمدرضا میرزا‏ رکن‌السلطنه

حسینعلی میرزا‏ یمین‌السلطنه

احمد میرزا‏ عضدالسلطنه

محمدعلی‌شاه^۶‏ ششمین پادشاه قاجار

ملک منصور میرزا‏ شعاع‌السلطنه

ابوالفضل میرزا‏ عضدالسلطان

حسینعلی میرزا‏ اعتضادالسلطنه

احمدشاه^۷‏ هفتمین و واپسین پادشاه قاجار

محمدحسن میرزا‏ ولیعهد احمدشاه

فریدون میرزا‏ تنها فرزند پسر احمدشاه

سالشمار

اعداد سال قمری را نشان می‌دهند:

  (1) آقامحمدخان: ۱۱۹۳ تا ۱۲۱۱ (۱۸ سال)

  (2) فتحعلی‌شاه: ۱۲۱۱ تا ۱۲۵۰ (۳۹ سال)

  (3) محمدشاه: ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۴ (۱۴ سال)

  (4) ناصرالدین‌شاه: ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ (۴۹ سال)

  (5) مظفرالدین‌شاه: ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۴ (۱۱ سال)

  (6) محمدعلی‌شاه: ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۷ (۳ سال)

  (7) احمدشاه: ۱۳۲۷ تا ۱۳۴۴ (۱۷ سال)

جستارهای وابسته

• فهرست مادران شاهان قاجار
• فهرست صدراعظم‌های ایران در دوره قاجار

پانویس

تاریخ میلادی

1. ۲۱ مارس ۱۷۸۲ – ۲۰ مارس ۱۷۹۶ (مدعی)
   ۲۰ مارس ۱۷۹۶ – ۱۷ ژوئن ۱۷۹۷ (رسمی)
2. ۱۷ ژوئن ۱۷۹۷ – ۲۳ اکتبر ۱۸۳۴
3. ۲۳ اکتبر ۱۸۳۴ – ۵ سپتامبر ۱۸۴۸
4. ۵ سپتامبر ۱۸۴۸ – ۱ مه ۱۸۹۶
5. ۱ مه ۱۸۹۶ – ۳ ژانویه ۱۹۰۷
6. ۳ ژانویه ۱۹۰۷ – ۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹
7. ۱۶ ژوئیه ۱۹۰۹ – ۱۵ دسامبر ۱۹۲۵

ارجاع‌ها

1. Bosworth، The new Islamic dynasties.
2. Bosworth، The new Islamic dynasties.
3. Bosworth، The new Islamic dynasties.
4. Perry, ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR.
5. Bosworth، The new Islamic dynasties.
6. Bosworth، The new Islamic dynasties.
7. Amanat, FATḤ-ʿALĪ SHAH QĀJĀR.
8. Amanat, HERAT vi. THE HERAT QUESTION.
9. Amanat, HERAT vi. THE HERAT QUESTION.
10. Bosworth، The new Islamic dynasties.
11. Sheikh-ol-Islami, AḤMAD SHAH QĀJĀR.
12. Bosworth، The new Islamic dynasties.
13. Bosworth، The new Islamic dynasties.
14. Sheikh-ol-Islami, AḤMAD SHAH QĀJĀR.
15. Bosworth، The new Islamic dynasties.
16. Amanat, FATḤ-ʿALĪ SHAH QĀJĀR.
17. Calmard, MOḤAMMAD SHAH QĀJĀR.
18. Bosworth، The new Islamic dynasties.
19. Bosworth، The new Islamic dynasties.
20. Bosworth، The new Islamic dynasties.
21. Sheikh-ol-Islami, AḤMAD SHAH QĀJĀR.

منابع

• Bosworth, Clifford Edmund (1996). "Persia, The Qajars (152)". The new Islamic dynasties A chronological and genealogical manual. Edinburgh University Press.
• Calmard، Jean (۲۰۰۴). MOḤAMMAD SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
• Amanat، Abbas (۲۰۰۳). HERAT vi. THE HERAT QUESTION. Encyclopædia Iranica.
• Calmard، Jean (۱۹۸۵). ANGLO-PERSIAN WAR (1856-57). Encyclopædia Iranica.
• Amanat، Abbas (۱۹۹۹). FATḤ-ʿALĪ SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
• Sheikh-ol-Islami، Javad (۱۹۸۴). AḤMAD SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
• Hambly، Gavin R. G. (۱۹۹۱). «ĀGHĀ MUHAMMAD KHĀN AND THE ESTABLISHMENT OF THE QĀJĀR DYNASTY». The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. ص. ۱۰۴–۴۳.
• Perry، John R. (۱۹۸۴). ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR. Encyclopædia Iranica.
• Hambly، Gavin R. G. (۱۹۹۱). «IRAN DURING THE REIGNS OF FATH 'Alī SHāH AND MUHAMMAD SHāH». The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. ص. ۱۷۴–۱۴۴.