فهرست نخست‌وزیران ایران

فهرست نخست‌وزیران ایران شامل نام کسانی است که به جایگاه نخست‌وزیر ایران رسیده‌اند. در ابتدا، نام این جایگاه «رئیس‌الوزرا» بود و جایگزین «صدر اعظم» شده بود. عنوان نخست‌وزیر از سال ۱۳۲۰ و دوران نخست‌وزیری محمدعلی فروغی رایج شد.[1] جایگاه نخست‌وزیر در پی همه‌پرسی ۶ مرداد ۱۳۶۸ حذف شده و ریاست هیئت وزیران به «رئیس‌جمهور» واگذار شد.[2]

• بالا راست: علی‌اصغر اتابک نخستین نخست‌وزیر ایران.
• بالا چپ: محمدعلی فروغی نخستین دارندهٔ عنوان «نخست‌وزیر» و نیز تنها نخست‌وزیر ایران که در هنگام انتقال سلطنت به دو شاه جدید، در این منصب بوده‌است.
• پایین راست: امیرعباس هویدا دارندهٔ طولانی‌ترین مدت نخست‌وزیری در ایران.
• پایین چپ: میرحسین موسوی آخرین نخست‌وزیر ایران.

با پیروزی انقلاب مشروطه و صدور فرمان مشروطیت از سوی مظفرالدین‌شاه (س. ۱۲۸۵–۱۲۷۵)، انتخابات مجلس شورای ملی برگزار شده و نخستین دورهٔ مجلس از مهر ۱۲۸۵ شروع به کار کرد. نصرالله نائینی مشیرالدوله صدر اعظم وقت ایران، قانون اساسی مشروطه را که در تاریخ ۸ دی ۱۲۸۵ به توشیح شاه رسیده بود، در ۱۰ دی به مجلس برد. از آنجا که در تنظیم قانون اساسی، حدود وظایف و مسئولیت وزیران مشخص نشده بود، هیئت دولت به مجلس معرفی نشد. این امر، و به طور کلی رفتار منفی دولت در برابر مجلس، نمایندگان را بر آن داشت تا در تاریخ ۷ بهمن، اسامی وزیران و حدود وظایف آن‌ها را از دولت بخواهند. عدم حضور مشیرالدوله در مجلس و بی‌اعتنایی به خواسته‌های نمایندگان درخصوص معرفی وزارتخانه‌ها و وزیران آن‌ها، در نهایت موجب کناره‌گیری او از صدارت در ۲۶ اسفند شد.[3] مجلس به منظور تسلط بر قوه مجریه، تصمیم گرفت که جایگاه صدارت را منحل کند.[4] در این هنگام، محمدعلی‌شاه (س. ۱۲۸۸–۱۲۸۵)، علی‌اصغر اتابک را مأمور تشکیل دولت مشروطه کرد اما چون اتابک در خارج از کشور بود، دولت موقتی به سرپرستی سلطانعلی افخم در ۲۹ اسفند تشکیل شد. سرانجام اتابک روز ۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶ رسماً رئیس‌الوزرای دولت مشروطه شد.[5]

در قانون اساسی مشروطه، نحوهٔ انتخاب نخست‌وزیر تصریح نشده بود. سنت پارلمانی بدین صورت بود که پس از تعیین نامزد نخست‌وزیری از سوی شاه، اعضای هیئت دولت ابتدا به شاه و سپس به مجلس معرفی می‌شد و در صورت اخذ رأی اعتماد از سوی مجلس، فرمان نخست‌وزیری برای نامزد معرفی‌شده صادر می‌شد. همچنین اگر نخست‌وزیر وقت از مجلس رأی عدم اعتماد دریافت می‌کرد، نسبت به تمایل مجلس به زمامدار آینده، در یک جلسهٔ خصوصی رأی‌گیری شده و نتیجه به اطلاع شاه می‌رسید تا شخص موردنظر مأمور تشکیل دولت شود.[6] در دورهٔ پادشاهی احمدشاه (س. ۱۳۰۴–۱۲۸۸) و دورهٔ اول سلطنت محمدرضاشاه (۱۳۳۲–۱۳۲۰) این سنت‌ها رعایت می‌شد؛ اما در دورهٔ رضاشاه (س. ۱۳۲۰–۱۳۰۴) و پس از کودتای ۲۸ مرداد، محمدرضاشاه (س. ۱۳۵۷–۱۳۲۰) رأساً به نصب و عزل نخست‌وزیر بدون رعایت این سنت اقدام می‌کردند. همچنین بر اساس یک سنت پارلمانی، با آغاز دورهٔ جدید فعالیت دو مجلس[persian-alpha 1] نخست‌وزیر از سمت خود استعفا داده و پس از مأمور شدن مجدد از سوی شاه به تشکیل دولت، هیئت دولت جدیدی را ابتدا به شاه و سپس به مجلسین معرفی می‌کرد.[7]

در کشاکش انقلاب، سید روح‌الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی، به موازات دولت منتسب به حکومت شاهنشاهی که تا ۲۲ بهمن سر کار بود، دولت موقت را با نظر شورای انقلاب (که نقش مجلس موقت را داشت) تشکیل داد. پس از استعفای دولت بازرگان، شورای انقلاب مستقیم تشکیل دولت را عهده‌دار شد. طبق اصل ۱۲۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در ۱۰ و ۱۱ آذر ۱۳۵۸ به تصویب ملت رسید، ساختاری نیمه‌ریاستی برای کشور تعریف شد، که نخست‌وزیر به عنوان رئیس حکومت، از سوی رئیس‌جمهور نامزد شده و در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی عهده‌دار این منصب می‌شد، و رهبر به عنوان رئیس کشور نقشی در تعیین وی نداشت. در بازنگری قانون اساسی، با انتقال ریاست دولت به رئیس‌جمهور و ادارهٔ هیئت وزیران به معاون اول رئیس‌جمهور، نظام کشور به ریاستی تغییر یافت، و سمت نخست‌وزیر حذف گشت.

فهرست

پادشاهی مشروطه

وضعیت
سرپرست/کفیل
سازمان‌های سیاسی
مستقل   نظامی   فرقه اجتماعیون اعتدالیون   فرقه دموکرات   حزب اصلاح‌طلبان   حزب تجدد   حزب دموکرات ایران   جبهه ملی ایران   حزب ملیون   حزب مردم   حزب ایران نوین   حزب رستاخیز   حزب ایران

ر.	نام (دوران زندگی)		نگاره	دوران تصدی		دولت	مجلس (دوران)	شاه (دوران)	م.
• دولت عِلّیه ایران (۱۳۰۴–۱۲۸۵) •
–		سلطانعلی افخم (۱۲۹۷–۱۲۴۶) کفیل		۲۹ اسفند ۱۲۸۵	۹ اردیبهشت ۱۲۸۶	افخم	۱ (۱۲۸۷–۱۲۸۵)	محمدعلی‌شاه (۱۲۸۸–۱۲۸۵)	[8][9]
۱		علی‌اصغر اتابک (۱۲۸۶–۱۲۳۶)		۱۱ اردیبهشت ۱۲۸۶	۸ شهریور ۱۲۸۶^†	اتابک			[10][11]
۲		احمد مشیرالسلطنه (۱۲۹۷–۱۲۲۳)		۱۶ شهریور ۱۲۸۶	۲۴ مهر ۱۲۸۶	مشیرالسلطنه ۱			[12][13]
۳		ابوالقاسم قراگوزلو (۱۳۰۶–۱۲۴۵)		۳ آبان ۱۲۸۶	۲۴ آذر ۱۲۸۶[persian-alpha 2]	قراگوزلو			[14][15]
۴		حسینقلی مافی (۱۲۸۷–۱۲۱۱)		۳۰ آذر ۱۲۸۶	۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۷	مافی ۱			[16][17]
						مافی ۲
(۲)		احمد مشیرالسلطنه (۱۲۹۷–۱۲۲۳)		۱۵ اردیبهشت ۱۲۸۷	۹ اردیبهشت ۱۲۸۸	مشیرالسلطنه ۲			[18]
						مشیرالسلطنه ۳	ن/م
						مشیرالسلطنه ۴
–		جواد سعدالدوله[persian-alpha 3] (۱۳۰۸–۱۲۲۰) کفیل		۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸	۲۵ تیر ۱۲۸۸	سعدالدوله			[19]
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر[persian-alpha 4]						مجلس عالی		احمدشاه (۱۳۰۴–۱۲۸۸)	[20]
۵		محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵)		۹ مهر ۱۲۸۸	۲ مرداد ۱۲۸۹	تنکابنی ۱	۲ (۱۲۸۹–۱۲۸۸)		[21]
						تنکابنی ۲
						تنکابنی ۳
۶		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۲۰ تیر ۱۲۸۹	۲۸ بهمن ۱۲۸۹	مستوفی ۱			[22][23]
(۵)		محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵)		۱۳ اسفند ۱۲۸۹	۲ مرداد ۱۲۹۰	تنکابنی ۴			[24]
						تنکابنی ۵
۷		نجفقلی بختیاری (۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰)		۲ مرداد ۱۲۹۰	۲۸ دی ۱۲۹۱	بختیاری ۱			[25]
						بختیاری ۲
							ن/م
						بختیاری ۳
۸		محمدعلی علاءالسلطنه (۱۳۱۴–۱۲۱۷)		۱ بهمن ۱۲۹۱	۲۶ مرداد ۱۲۹۳	علاءالسلطنه ۱			[26][27]
(۶)		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۲۶ مرداد ۱۲۹۳	۱۸ اسفند ۱۲۹۳	مستوفی ۲			[28][29]
						مستوفی ۳	۳ (۱۲۹۴–۱۲۹۳)
۹		حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۱۹ اسفند ۱۲۹۳	۳ اردیبهشت ۱۲۹۴	پیرنیا ۱			[30][31]
۱۰		عبدالمجید عین‌الدوله (۱۳۰۶–۱۲۲۴)		۴ اردیبهشت ۱۲۹۴	۲۹ تیر ۱۲۹۴	عین‌الدوله ۱			[32][33]
(۶)		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۲ مرداد ۱۲۹۴	۲ دی ۱۲۹۴	مستوفی ۴			[34][35]
							ن/م
۱۱		عبدالحسین فرمانفرما (۱۳۱۸–۱۲۳۱)		۳ دی ۱۲۹۴	۱۰ اسفند ۱۲۹۴	فرمانفرما			[36][37]
(۵)		محمدولی تنکابنی (۱۳۰۵–۱۲۲۵)		۱۳ اسفند ۱۲۹۴	۲۲ مرداد ۱۲۹۵	تنکابنی ۶			[38][39]
۱۲		حسن وثوق‌الدوله (۱۳۲۹–۱۲۵۴)		۲۳ مرداد ۱۲۹۵	۸ خرداد ۱۲۹۶	وثوق ۱			[40][41]
(۸)		محمدعلی علاءالسلطنه (۱۳۱۴–۱۲۱۷)		۸ خرداد ۱۲۹۶	۲۸ آبان ۱۲۹۶	علاءالسلطنه ۲			[42][43]
(۱۰)		عبدالمجید عین‌الدوله (۱۳۰۶–۱۲۲۴)		۲۸ آبان ۱۲۹۶	۱۷ دی ۱۲۹۶	عین‌الدوله ۲			[44][45]
(۶)		حسن مستوفی‌الممالک (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۷ دی ۱۲۹۶	۵ اردیبهشت ۱۲۹۷	مستوفی ۵			[46][47]
(۷)		نجفقلی بختیاری (۱۳۰۹–۱۲۲۹/۳۰)		۱۸ اردیبهشت ۱۲۹۷	۱۵ مرداد ۱۲۹۷	بختیاری ۴			[48][49]
(۱۲)		حسن وثوق‌الدوله (۱۳۲۹–۱۲۵۴)		۱۵ مرداد ۱۲۹۷	۴ تیر ۱۲۹۹	وثوق ۲			[50][51]
(۹)		حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۷ تیر ۱۲۹۹	۳ آبان ۱۲۹۹	پیرنیا ۲			[52][53]
۱۳		فتح‌الله اکبر (۱۳۱۷–۱۲۳۴)		۵ آبان ۱۲۹۹	۳ اسفند ۱۲۹۹	اکبر ۱			[54][55]
						اکبر ۲
۱۴		سید ضیاءالدین طباطبایی (۱۳۴۸–۱۲۶۸)		۴ اسفند ۱۲۹۹	۴ خرداد ۱۳۰۰	طباطبایی			[56][57]
۱۵		احمد قوام‌السلطنه (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۸ خرداد ۱۳۰۰	۲۹ دی ۱۳۰۰	قوام ۱			[58][59]
							۴ (۱۳۰۲–۱۳۰۰)
						قوام ۲
(۹)		حسن مشیرالدوله (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۲ بهمن ۱۳۰۰	۲ خرداد ۱۳۰۱	پیرنیا ۳			[60]
(۱۵)		احمد قوام‌السلطنه (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۲۱ خرداد ۱۳۰۱	۵ بهمن ۱۳۰۱	قوام ۳			[61][62]
(۶)		حسن مستوفی (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۰ بهمن ۱۳۰۱	۲۱ خرداد ۱۳۰۲	مستوفی ۶			[63][64]
(۹)		حسن پیرنیا (۱۳۱۴–۱۲۵۱)		۲۴ خرداد ۱۳۰۲	۳۰ مهر ۱۳۰۲	پیرنیا ۴			[65][66]
							ن/م
۱۶		رضا پهلوی (۱۳۲۳–۱۲۵۶)		۳ آبان ۱۳۰۲	۲۱ آذر ۱۳۰۴	پهلوی ۱			[67][68]
							۵ (۱۳۰۴–۱۳۰۲)
						پهلوی ۲
						پهلوی ۳
• کشور شاهنشاهی ایران (۱۳۵۷–۱۳۰۴) •
–		محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶) کفیل		۲۸ آذر ۱۳۰۴	۱۵ خرداد ۱۳۰۵	فروغی ۱	۵ (۱۳۰۴–۱۳۰۲)	رضاشاه (۱۳۲۰–۱۳۰۴)	[69][70]
							ن/م
(۶)		حسن مستوفی (۱۳۱۱–۱۲۵۴)		۱۶ خرداد ۱۳۰۵	۶ خرداد ۱۳۰۶	مستوفی ۷			[71][72]
							۶ (۱۳۰۷–۱۳۰۵)
						مستوفی ۸
						مستوفی ۹
۱۷		مهدی‌قلی هدایت (۱۳۳۴–۱۲۴۳)		۹ خرداد ۱۳۰۶	۲۱ شهریور ۱۳۱۲	هدایت ۱			[73]
						هدایت ۲	۷ (۱۳۰۹–۱۳۰۷)
						هدایت ۳	۸ (۱۳۱۱–۱۳۰۹)
						هدایت ۴	۹ (۱۳۱۴–۱۳۱۱)
۱۸		محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶)		۲۶ شهریور ۱۳۱۲	۱۰ آذر ۱۳۱۴	فروغی ۲			[74][75]
						فروغی ۳	۱۰ (۱۳۱۶–۱۳۱۴)
۱۹		محمود جم (۱۳۴۸–۱۲۶۴)		۱۱ آذر ۱۳۱۴	۳ آبان ۱۳۱۸	جم ۱			[76][77]
						جم ۲	۱۱ (۱۳۱۸–۱۳۱۶)
۲۰		احمد متین‌دفتری (۱۳۵۰–۱۲۷۵)		۳ آبان ۱۳۱۸	۴ تیر ۱۳۱۹	متین‌دفتری	۱۲ (۱۳۲۰–۱۳۱۸)		[78][79]
۲۱		علی منصور (۱۳۵۳–۱۲۶۵)		۴ تیر ۱۳۱۹	۵ شهریور ۱۳۲۰	ع. منصور ۱			[80][81]
(۱۸)		محمدعلی فروغی (۱۳۲۱–۱۲۵۶)		۵ شهریور ۱۳۲۰	۱۱ اسفند ۱۳۲۰	فروغی ۴			[82][83]
						فروغی ۵		محمدرضاشاه (۱۳۵۷–۱۳۲۰)
						فروغی ۶	۱۳ (۱۳۲۲–۱۳۲۰)
۲۲		علی سهیلی (۱۳۳۷–۱۲۷۴)		۱۸ اسفند ۱۳۲۰	۸ مرداد ۱۳۲۱	سهیلی ۱			[84]
(۱۵)		احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۱۳ مرداد ۱۳۲۱	۲۴ بهمن ۱۳۲۱	قوام ۴			[85][86]
(۲۲)		علی سهیلی (۱۳۳۷–۱۲۷۴)		۲۵ بهمن ۱۳۲۱	۲۵ اسفند ۱۳۲۲	سهیلی ۲			[87][88]
							ن/م
۲۳		محمد ساعد (۱۳۵۲–۱۲۶۰)		۲۷ اسفند ۱۳۲۲	۱۸ آبان ۱۳۲۳	ساعد ۱	۱۴ (۱۳۲۴–۱۳۲۲)		[89][90]
						ساعد ۲
						ساعد ۳
۲۴		مرتضی‌قلی بیات (۱۳۳۷–۱۲۶۶)		۲۹ آبان ۱۳۲۳	۲۸ فروردین ۱۳۲۴	بیات			[91][92]
۲۵		ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰)		۱۲ اردیبهشت ۱۳۲۴	۱۳ خرداد ۱۳۲۴	حکیمی ۱			[93][94]
۲۶		محسن صدر (۱۳۴۱–۱۲۵۰)		۱۵ خرداد ۱۳۲۴	۲۹ مهر ۱۳۲۴	صدر			[95][96]
(۲۵)		ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰)		۹ آبان ۱۳۲۴	۳۰ دی ۱۳۲۴	حکیمی ۲			[97][98]
(۱۵)		احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۷ بهمن ۱۳۲۴	۱۸ آذر ۱۳۲۶	قوام ۵			[99][100]
							ن/م
						قوام ۶
						قوام ۷
						قوام ۸
						قوام ۹	۱۵ (۱۳۲۸–۱۳۲۶)
(۲۵)		ابراهیم حکیمی (۱۳۳۸–۱۲۵۰)		۳۰ آذر ۱۳۲۶	۱۸ خرداد ۱۳۲۷	حکیمی ۳			[101]
۲۷		عبدالحسین هژیر (۱۳۲۸–۱۲۸۱)		۲۳ خرداد ۱۳۲۷	۱۵ آبان ۱۳۲۷	هژیر			[102][103]
(۲۳)		محمد ساعد (۱۳۵۲–۱۲۶۰)		۲۲ آبان ۱۳۲۷	۲۸ اسفند ۱۳۲۸	ساعد ۴			[104][105]
						ساعد ۵	۱۶ (۱۳۳۰–۱۳۲۸)
(۲۱)		علی منصور (۱۳۵۳–۱۲۶۵)		۸ فروردین ۱۳۲۹	۵ تیر ۱۳۲۹	ع. منصور ۲			[106][107]
۲۸		حاجعلی رزم‌آرا (۱۳۲۹–۱۲۸۰)		۶ تیر ۱۳۲۹	۱۶ اسفند ۱۳۲۹^†	رزم‌آرا			[108][109]
–		خلیل فهیمی (۱۳۳۲–۱۲۵۵) کفیل		۱۶ اسفند ۱۳۲۹	۲۱ اسفند ۱۳۲۹				[110][111]
۲۹		حسین علاء (۱۳۴۳–۱۲۶۰)		۲۱ اسفند ۱۳۲۹	۶ اردیبهشت ۱۳۳۰	علاء ۱			[112][113]
۳۰		محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱)		۸ اردیبهشت ۱۳۳۰	۲۵ تیر ۱۳۳۱	مصدق ۱			[114]
						ن/م[persian-alpha 5]	۱۷ (۱۳۳۲–۱۳۳۱)
(۱۵)		احمد قوام (۱۳۳۴–۱۲۵۲)		۲۷ تیر ۱۳۳۱	۳۰ تیر ۱۳۳۱	ن/م[persian-alpha 5]			[115][116]
(۳۰)		محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱)		۳۱ تیر ۱۳۳۱	۲۸ مرداد ۱۳۳۲[persian-alpha 6]	مصدق ۲			[117][118]
۳۱		فضل‌الله زاهدی (۱۳۴۲–۱۲۷۱)		۲۲ مرداد ۱۳۳۲[persian-alpha 6]	۱۷ فروردین ۱۳۳۴	زاهدی ۱			[119][120]
						زاهدی ۲	۱۸ (۱۳۳۵–۱۳۳۲)
(۲۹)		حسین علاء (۱۳۴۳–۱۲۶۰)		۱۷ فروردین ۱۳۳۴	۱۴ فروردین ۱۳۳۶	علاء ۲			[121][122]
						علاء ۳	۱۹ (۱۳۳۹–۱۳۳۵)
۳۲		منوچهر اقبال (۱۳۵۶–۱۲۸۸)		۱۵ فروردین ۱۳۳۶	۶ شهریور ۱۳۳۹	اقبال			[123][124]
۳۳		جعفر شریف‌امامی (۱۳۷۷–۱۲۹۱)		۷ شهریور ۱۳۳۹	۱۴ اردیبهشت ۱۳۴۰	شریف‌امامی ۱	ن/م		[125][126]
						شریف‌امامی ۲	۲۰ (۱۳۴۰–۱۳۳۹)
۳۴		علی امینی (۱۳۷۱–۱۲۸۴)		۱۵ اردیبهشت ۱۳۴۰	۲۶ تیر ۱۳۴۱	امینی	ن/م		[127][128]
۳۵		اسدالله علم (۱۳۵۷–۱۲۹۸)		۲۸ تیر ۱۳۴۱	۱۷ اسفند ۱۳۴۲	علم ۱			[129][130]
						علم ۲
						علم ۳	۲۱ (۱۳۴۶–۱۳۴۲)
۳۶		حسنعلی منصور (۱۳۴۳–۱۳۰۲)		۱۷ اسفند ۱۳۴۲	۶ بهمن ۱۳۴۳^†	ح. منصور ۱			[131][132]
						ح. منصور ۲
۳۷		امیرعباس هویدا (۱۳۵۸–۱۲۹۷)		۷ بهمن ۱۳۴۳	۱۵ مرداد ۱۳۵۶	هویدا ۱			[133][134]
						هویدا ۲	۲۲ (۱۳۵۰–۱۳۴۶)
						هویدا ۳	۲۳ (۱۳۵۴–۱۳۵۰)
						هویدا ۴	۲۴ (۱۳۵۷–۱۳۵۴)
۳۸		جمشید آموزگار (۱۳۹۵–۱۳۰۲)		۱۶ مرداد ۱۳۵۶	۵ شهریور ۱۳۵۷	آموزگار			[135][136]
(۳۳)		جعفر شریف‌امامی (۱۳۷۷–۱۲۹۱)		۵ شهریور ۱۳۵۷	۱۴ آبان ۱۳۵۷	شریف‌امامی ۳			[137]
۳۹		غلامرضا ازهاری (۱۳۸۰–۱۲۹۰)		۱۵ آبان ۱۳۵۷	۱۰ دی ۱۳۵۷	ازهاری			[138][139]
۴۰		شاپور بختیار (۱۳۷۰–۱۲۹۳)		۱۶ دی ۱۳۵۷	۲۲ بهمن ۱۳۵۷[persian-alpha 7]	بختیار			[140]

جمهوری اسلامی

وضعیت
سرپرست/کفیل
سازمان‌های سیاسی
مستقل   نهضت آزادی ایران   دفتر هماهنگی همکاری‌ها   انجمن اسلامی معلمان ایران   حزب جمهوری اسلامی   جامعه روحانیت مبارز

ر.	نام (دوران زندگی)		نگاره	دوران تصدی		دولت	مجلس (دوران)	رئیس‌جمهور (دوران)		م.
• جمهوری اسلامی ایران (۱۳۶۸–۱۳۵۷) •
۴۱		مهدی بازرگان (۱۳۷۳–۱۲۸۶)		۱۵ بهمن ۱۳۵۷[persian-alpha 7]	۱۴ آبان ۱۳۵۸	بازرگان	—[persian-alpha 8]	—[persian-alpha 9]
هیئت دولت بدون نخست‌وزیر[persian-alpha 10]						شورای انقلاب
									سید ابوالحسن بنی‌صدر (۱۳۶۰–۱۳۵۸)
۴۲		محمدعلی رجایی (۱۳۶۰–۱۳۱۲)		۲۰ مرداد ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	رجایی	۱ (۱۳۶۳–۱۳۵۹)
								شورای ریاست[persian-alpha 11]
۴۳		محمدجواد باهنر (۱۳۶۰–۱۳۱۲)		۱۴ مرداد ۱۳۶۰	۸ شهریور ۱۳۶۰^†	باهنر			محمدعلی رجایی (۱۳۶۰)
–		محمدرضا مهدوی کنی (۱۳۹۳–۱۳۱۰) کفیل		۱۱ شهریور ۱۳۶۰	۷ آبان ۱۳۶۰	مهدوی کنی		شورای ریاست[persian-alpha 12]
۴۴		میرحسین موسوی ( –۱۳۲۰)		۷ آبان ۱۳۶۰	۲۵ مرداد ۱۳۶۸	موسوی ۱			سید علی خامنه‌ای (۱۳۶۸–۱۳۶۰)
							۲ (۱۳۶۷–۱۳۶۳)
						موسوی ۲
							۳ (۱۳۷۱–۱۳۶۷)

انتصاب‌های لغو شده

نام (دوران زندگی)		نگاره	تاریخ تعیین	علت لغو	م.
	کامران میرزا (۱۳۰۷–۱۲۳۵)		۹ اردیبهشت ۱۲۸۸	مغایرت با اصل ۵۹ متمم قانون اساسی مشروطه[persian-alpha 13]
	ابوالقاسم قراگوزلو (۱۳۰۶–۱۲۴۵)		۱۲ اردیبهشت ۱۲۸۸	عدم پذیرش فرمان انتصاب	[143]
	محمد مصدق (۱۳۴۵–۱۲۶۱)		۲۳ آبان ۱۳۲۳	عدم پذیرش فرمان انتصاب	[144]
	رضا حکمت (۱۳۵۶–۱۲۶۹)		۲۳ آذر ۱۳۲۶	عدم پذیرش فرمان انتصاب	[145]

پی‌نوشت‌ها

یادداشت‌ها

^  ترور شد.

1. به موازات مجلس شورای ملی، مجلس سنا نیز در قانون اساسی مشروطه مصوب ۱۲۸۵ پیش‌بینی شده بود با این حال تا سال ۱۳۲۸ تشکیل نشده بود.
2. استعفای ناصرالملک در ۲۲ آذر با مخالفت شاه روبرو شده بود اما ۲۴ آذر توسط شاه عزل شد.
3. محمدعلی‌شاه ابوالقاسم قراگوزلو را که در خارج از کشور بود مأمور تشکیل دولت کرد و تا رسیدن او جواد سعدالدوله موقتاً گردانندهٔ کابینه بود. قراگوزلو قبول کار نکرد و به ایران نیامد.
4. پس از فتح تهران، بنا به رأی شورای عالی رجال و روحانیون کابینه‌ای بدون رئیس‌الوزرا در تاریخ ۲۶ تیر ۱۲۸۸ تشکیل گردید.
5. نخست‌وزیر استعفا داد و دولت تشکیل نشد.
6. حکم نخست‌وزیری فضل‌الله زاهدی توسط شاه در ۲۲ مرداد صادر شد اما محمد مصدق تا ۲۸ مرداد در نخست‌وزیری ماند.
7. شاپور بختیار تا ۲۲ بهمن، مدعی نخست‌وزیری بود. دولت موقت با پیروزی انقلاب اسلامی، حکومت بالفعل را به دست گرفت.
8. تا پیش از تشکیل قوه مقننه، شورای انقلاب اسلامی در نقش قوهٔ مقننهٔ کشور بود. هر گونه تغییر در هیئت دولت با تأیید شورا صورت می‌گرفت و وضعیت نخست‌وزیر نیز با تصویب شورا مشخص می‌شد. بازرگان را با پیشنهاد شورای انقلاب، رهبر به نخست‌ویری گماشت. پس از استعفای وی، تصمیم شورا بر آن شد که نخست‌وزیر تعیین نکنند و دولت را مستقیم اداره کنند.
9. تا پیش از انتخاب رئیس‌جمهور و تشکیل قوه مقننه، ادارهٔ کشور با پیشنهاد شورای انقلاب و تأیید رهبر انقلاب سید روح‌الله خمینی تعیین تکلیف می‌شد. بازرگان را با پیشنهاد شورای انقلاب، رهبر به نخست‌ویری گماشت. پس از استعفای وی، رهبر امور را بار دیگر به شورا واگذار نمود و تصمیم شورا بر آن شد که نخست‌وزیر تعیین نکنند و دولت را مستقیم اداره کنند.[141]
10. پس از استعفای دولت موقت، شورای انقلاب مستقیم دولت را تشکیل داد و تصمیم گرفت نخست‌وزیر تعیین نکند. پس از استعفای بازرگان که کشور نخست‌وزیر نداشت، عملا سید محمد بهشتی به عنوان دبیر شورای انقلاب، جلسه‌های هیئت دولت را اداره می‌کرد. پس از ریاست‌جمهوری سید ابوالحسن بنی‌صدر وی ریاست/دبیری شورا را به عهده گرفت.[142]
11. شورای موقت ریاست‌جمهوری متشکل از نخست‌وزیر، رئیس مجلس (اکبر هاشمی رفسنجانی)، و رئیس دیوان عالی (سید محمد بهشتی) عهده‌دار امور شد.
12. متشکل از کفیل نخست‌وزیری، رئیس مجلس (اکبر هاشمی رفسنجانی)، و رئیس دیوان عالی (سید عبدالکریم موسوی اردبیلی) عهده‌دار امور شد. شورای ریاست‌جمهوری، مهدوی کنی را به عنوان کفیل نخست‌وزیری به مجلس معرفی کرد که رأی آورد.
13. ممنوعیت انتصاب شاهزادگان طبقه اول یعنی پسر، برادر، و عموی پادشاه عصر در هیئت دولت

پانویس‌ها

1. دولت‌های ایران، ۱؛ دولت‌های ایران، ۱۷۸.
2. «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری»، ایرنا.
3. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۰–۴۳.
4. Binder, “The Cabinet of Iran”, 35–36.
5. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۳–۴۴.
6. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۳۲.
7. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۹.
8. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۳.
9. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۴.
10. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۴.
11. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۷.
12. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۴۸.
13. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۰.
14. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۰.
15. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۲–۵۳.
16. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۴.
17. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۷.
18. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۵۷.
19. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۶۷.
20. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۷۱.
21. دولت‌های ایران، ۴۷.
22. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۷۵.
23. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۸۰.
24. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۸۰.
25. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۱.
26. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۱.
27. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۳.
28. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۳.
29. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۶.
30. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۶.
31. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۷.
32. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۷.
33. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۹.
34. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۹۹.
35. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۲.
36. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۲.
37. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۳–۱۰۴.
38. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۴.
39. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۶.
40. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۶.
41. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۰۸.
42. دولت‌های ایران، ۱۰۰.
43. دولت‌های ایران، ۱۰۰.
44. دولت‌های ایران، ۱۰۱.
45. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۰.
46. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۱.
47. دولت‌های ایران، ۱۰۲.
48. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۴.
49. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۷.
50. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۱۷.
51. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۱.
52. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۱.
53. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۴.
54. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۲۵.
55. دولت‌های ایران، ۱۱۲.
56. دولت‌های ایران، ۱۱۶.
57. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۳۲.
58. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۳۳.
59. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۳۷.
60. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۱.
61. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۱.
62. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۲–۱۴۳.
63. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۳.
64. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۵.
65. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۵.
66. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۶.
67. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۴۶.
68. دولت‌های ایران، ۱۳۸.
69. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۵۷.
70. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۵۹.
71. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۵۹.
72. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۶۲.
73. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۰.
74. دولت‌های ایران، ۱۵۸.
75. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۳.
76. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۴.
77. دولت‌های ایران، ۱۶۶.
78. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۷.
79. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۸.
80. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۷۸.
81. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۸۱.
82. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۸۱.
83. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۱.
84. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۲.
85. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۲.
86. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۶.
87. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۱۹۶.
88. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۰.
89. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۰.
90. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۴.
91. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۵.
92. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۸–۲۰۹.
93. دولت‌های ایران، ۲۰۳.
94. دولت‌های ایران، ۲۰۱.
95. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۱۰.
96. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۱۳–۲۱۴.
97. دولت‌های ایران، ۲۰۸.
98. دولت‌های ایران، ۲۰۸.
99. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۱۸.
100. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۳۲.
101. عاقلی، نخست‌وزیران ایران، ۶۴۳.
102. دولت‌های ایران، ۲۲۲.
103. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۳۸.
104. دولت‌های ایران، ۲۲۷.
105. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۴۷.
106. دولت‌های ایران، ۲۳۳.
107. دولت‌های ایران، ۲۳۳.
108. دولت‌های ایران، ۲۳۵.
109. دولت‌های ایران، ۲۳۵.
110. دولت‌های ایران، ۲۴۰.
111. دولت‌های ایران، ۲۴۰.
112. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۵۵.
113. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۵۸.
114. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۷۱.
115. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۷۱.
116. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۷۳.
117. دولت‌های ایران، ۲۵۴.
118. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۰.
119. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۱.
120. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۸.
121. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۸۸.
122. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۹۵.
123. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۹۶.
124. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۰۶.
125. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۰۶.
126. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۰.
127. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۱.
128. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۵.
129. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۱۵.
130. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۲۰.
131. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۲۰.
132. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۳۲۳.
133. دولت‌های ایران، ۳۱۹.
134. دولت‌های ایران، ۳۵۰.
135. دولت‌های ایران، ۳۵۲.
136. دولت‌های ایران، ۳۵۴.
137. دولت‌های ایران، ۳۵۹.
138. دولت‌های ایران، ۳۶۲.
139. دولت‌های ایران، ۳۶۲.
140. دولت‌های ایران، ۳۶۸.
141. «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری»، ایرنا.
142. معین‌فر، «مجادلات دوره مصدق…»، شهروند.
143. دولت‌های ایران، ۴۲.
144. شجیعی، نخبگان سیاسی ایران، ۲۰۵.
145. عاقلی، نخست‌وزیران ایران، ۶۳۸–۶۳۹.

منبع‌ها

• «همه‌پرسی؛ پایانی بر نخست‌وزیری در ایران». ایرنا. ۲۳ مرداد ۱۳۹۸.
• آژند، یعقوب؛ آغاجری، هاشم؛ حسنی، عطاءالله؛ خیراندیش، عبدالرسول؛ زرگری‌نژاد، غلامحسین, ویراستاران (۱۳۷۸). دولت‌های ایران: از میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. شابک ۹۶۴-۴۲۲۱-۴۷-۸.
• شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ۱: وزارت و تطور آن در ایران (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۶-۱.
• شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ۲: نخست‌وزیران و وزیران در ایران: ترکیب گروه‌ها و منشأ اجتماعی نخست‌وزیران و وزیران (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۷-X.
• شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی: مطالعه از نظر جامعه‌شناسی سیاسی. ۳: هیأت وزیران ایران در عصر مشروطیت (ویراست دوم). تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۳۷۲-۰۸۸-۸.
• عاقلی، باقر (۱۳۷۰). نخست‌وزیران ایران (۱۳۵۷–۱۲۸۵): از مشیرالدوله تا بختیار. تهران: انتشارات جاویدان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۵۷۳۲-۴۱-۵.
• معین‌فر، علی‌اکبر (بهمن ۱۳۸۶). مصاحبه توسط بارسقیان، سرگه. «مجادلات دوره مصدق به شورای انقلاب کشیده شد». شهروند امروز (۳۶).

• Binder, Leonard (Winter 1962). "The Cabinet of Iran: A Case Study in Institutional Adaptation". The Middle East Journal. 16 (1): 29–47. JSTOR 4323439.

برای مطالعه بیشتر

• افشاری، پرویز (۱۳۸۳). نخست‌وزیران سلسله قاجاریه‌. تهران: وزارت امور خارجه. شابک ۹۶۴-۳۶۱-۲۵۷-۰.
• بهنود، مسعود (۱۳۶۷). دولت‌های ایران از سید ضیاء تا بختیار: از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا بیست و دوم بهمن ۱۳۵۷. تهران: انتشارات جاویدان. شابک ۹۶۴-۶۷۱۸-۴۹-۹.
• صفایی، ابراهیم (۱۳۵۱). نخست‌وزیران. تهران: انجمن تاریخ.
• عبدالله‌پور، احمد (۱۳۶۹). نخست‌وزیران ایران. تهران: کانون انتشارات علمی.
• نجمی، ناصر (۱۳۷۰). از سید ضیاء تا بازرگان. ۲ جلدی. تهران: صاحب اثر.
• فاضلی بیرجندی، محمود (۱۳۹۶). از مهدی بازرگان تا حسن روحانی (ویراست دوم). تهران: پایان. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۵۷۴۲-۱۴-۵.
• قانعی، سعید؛ علمی، محمدعلی (۱۳۹۱). نخست‌وزیران ایران از صدر مشروطه تا فروپاشی دولت بختیار. تهران: علمی، آسونه. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۰۴-۱۶۹-۳.

• Zonis, Marvin (1971). Political Elite of Iran. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-03083-9.