زوال عقل

زوال عقل یا دِمِنْسْ (به لاتین: dementia) یا خِرَدسودگی در پزشکی و روان‌پزشکی، اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی به علت بیماری عضوی مغز که با تغییر شخصیت و موقعیت‌ناشناسی و اختلال در حافظه و داوری و اندیشه همراه است. شایع‌ترین نوع دِمِنْسْ، زوال عقل سالخوردگی یا بیماری آلزایمر است. از دیگر عوامل ایجاد دمانس می‌توان به سکته مغزی، بیماری پیک و بیماری‌های ناشایع ولی معروف مانند جنون گاوی اشاره نمود. طبق تعریف، زوال عقل عبارت است از تخریب پیش رونده کارکردهای شناختی که در زمینه‌ای از هشیاری کامل (بدون وجود دلیریوم بسته به نوع عامل آن) بروز می‌کند. دِمِنْسْ مجموعه‌ای از علائم شامل اختلالاتی در حافظه، توجه، زبان‌پریشی، تغییرات روان‌شناختی و مختل شدن فعالیت‌های روزمره تظاهر می‌یابد.

زوال عقل
نمایی از یک مغز سالم (سمت چپ) و مغز فرد دارای زوال عقل (سمت راست)
طبقه‌بندی و منابع بیرونی
تخصصروان‌پزشکی، عصب‌شناسی
آی‌سی‌دی-۱۰F00-F07
آی‌سی‌دی-9-CM290-294
دادگان بیماری‌ها29283
مدلاین پلاس000739
پیشنت پلاسزوال عقل
سمپD003704

شیوع

امروزه حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان دمانس دارند و انتظار می‌رود که این تعداد در سال ۲۰۴۰ به ۲۵ میلیون برسد. محققان سازمان جهانی آلزایمر (ADI) در گزارش سال ۲۰۱۵ خود در لندن پیش‌بینی کردند که شمار بیماران مبتلا به زوال عقل در جهان تا سال ۲۰۵۰ سه برابر و به ۱۳۱٫۵ میلیون نفر برسد.[1] در بررسی که در خانه های سالمندان در استان تهران صورت گرفت، مشاهده شد که 4 درصد افراد دِمِنْسْ دارند.[2]در انگلستان حدود ۶۳۷ هزار نفر علائم دِمِنْسْ دارند و هزینه سالیانه مراقبت از آن‌ها ۱۷ میلیارد پوند (۷/۱۸ میلیارد یورو، ۷/۲۴ میلیارد دلار) است، که بیشتر از بیماری قلبی-عروقی (۴ میلیارد پوند)، سکته مغزی (۳ میلیارد پوند) و سرطان (۲ میلیارد پوند) است. تحقیقات محققان انگلیسی حاکی از آن است که یک نفر از هر سه نفر متولدین سال ۲۰۱۵ میلادی در این کشور درصورت یافت نشدن راه‌هایی برای درمان زوال عقل در نهایت به اشکال مختلف این عارضه دچار خواهند شد. براساس این تحقیقات، ۲۷ درصد از پسران و ۳۷ درصد از دختران متولد سال ۲۰۱۵ میلادی در آینده در معرض بیماری زوال عقل، قرار دارند. به گفته محققان انگلیسی، به‌طور تقریبی ۳۲ درصد متولدین سال جاری میلادی در انگلستان در مراحلی از زندگی خود به بیماری ذهنی تحلیل برنده مبتلا خواهند شد.[3] شایع‌ترین نوع دِمِنْسْ، آلزایمر نام دارد که ۵۰٪ تا ۶۰٪ بیماران مبتلا به دِمِنْسْ را شامل می‌شود. از سایر انواع دِمِنْسْ می‌توان از دمانس عروقی، دِمِنْسْ ناشی از ضربه سر، دِمِنْسْ وابسته به الکل، دِمِنْسْ وابسته به انواع اختلالات حرکتی نظیر بیماری هانتینگتون و بیماری پارکینسون و دِمِنْسْ ناشی از ایدز نام برد.

علائم بالینی دِمِنْسْ

به‌طور کلی تشخیص دِمِنْسْ بر اساس معاینه بالینی بیمار، از جمله معاینه وضعیت روانی و اطلاعات به دست آمده از خانواده، دوستان و غیره صورت می‌گیرد. بعضی از خصوصیات مشترک بین انواع دِمِنْسْ ‌ها عبارتند از:

شخصیت

تغییرات در شخصیت افراد مبتلا به دِمِنْسْ به خصوص برای خانواده فرد ناراحت‌کننده‌است. خصوصیات شخصیتی فرد ممکن است در اثر دِمِنْسْ تشدید شود. در ضمن فرد مبتلا به دِمِنْسْ ممکن است درون‌گرا شود و اهمیتی به تأثیر رفتار خود بر دیگران ندهد.

توهمات و هذیان‌ها

حدود ۲۰ تا ۳۰٪ بیماران مبتلا به دِمِنْسْ (در درجه اول بیماران مبتلا به آلزایمر) دچار توهم می‌شوند و ۳۰ تا ۴۰٪ آن‌ها هذیان دارند که عمدتاً از نوع پارانویا یا گزند است که عمدتاً ماهیت نامنظم دارد.

خلق

افسردگی و اضطراب تقریباً در ۴۰ تا ۵۰ ٪ بیماران مبتلا به دِمِنْسْ نشانه عمده‌ای به حساب می‌آید بیماران مبتلا به روان‌پریشی همچنین ممکن است بدون عامل برانگیزنده آشکار خنده یا گریه بیمارگون از خود نشان بدهند.

تغییرات شناختی

در بیماران مبتلا به دِمِنْسْ علاوه بر زبان پریشی، کردار پریشی و ادراک‌پریشی نیز شایع است. همچنین حملات تشنجی، تظاهرات عصبی غیر معمول، رفلکس‌های ابتدایی مانند چنگ زدن و مکیدن نیز در این گونه افراد مشاهده می‌شود.

واکنش بحرانی

توانایی بیماران مبتلا به دِمِنْسْ در نگرش انتزاعی کاهش می‌یابد.

انواع دِمِنْسْ

آلزایمر

در تشخیص دِمِنْسْ نوع آلزایمر علاوه بر وجود اختلال حافظه، وجود یکی دیگر از اختلالات شناختی که در قبل ذکر شد الزامی است. همچنین این بیماری باید در عملکرد اجتماعی و شغلی فرد اختلال ایجاد کند.

دِمِنْسْ عروقی

علایم عمومی آن مشابه دِمِنْسْ نوع آلزایمر است با این تفاوت که شواهد بالینی و آزمایشگاهی مبنی بر دلایل عروقی در مورد آن موجود است. در ضمن معمولاً سیر نزولی و پله پله در دِمِنْسْ عروقی شایعتر از نوع آلزایمر است.

دِمِنْسْ ناشی از سایر اختلالات طبی عمومی

شش علت اصلی که DSM از آن‌ها نام برده شده‌است شامل:

در ضمن ردیف هفتمی نیز به درمان‌گر اجازه می‌دهد سایر اختلالات غیر روانی منجر به دِمِنْسْ را در آن جای دهد.

دِمِنْسْ پایدار ناشی از مصرف مواد

مواد متداولی که می‌تواند منجر به دمانس شود در DSM از آن نام برده شده شامل موارد زیرمی شود:

در دِمِنْسْ ناشی از الکل تشخیص افتراقی با نشانگان ورنیکه–کورساکوف و سنجش میزان ویتامین ب۱ ضروری است.

سبب‌شناسی دِمِنْسْ
  • تاکنون چندین علت احتمالی برای بیماری آلزایمر ذکر شده که برخی از آن‌ها عبارت است از:
  • پروتئین‌های آمیلوئیدوز: در بیماری آلزایمر، ساختارهای پروتئینی کروی شکلی در خارج یاخته‌های عصبی برخی مناطق مغز و ساختارهای پروتئینی رشته‌ای در جسم سلولی نورون‌ها، تشکیل می‌شود. این ساختارهای پروتئینی که به آن‌ها اجسام آمیلوئیدی گفته می‌شود در اثر برخی تغییرات در پروتئین سلول‌های عصبی وبهم خوردن تعادل و تغییر در میزان یا ساختار پروتئین‌های پرسینیلین، آپولیپوپروتئین E، سینوکلئین و پپتید آمیلوئیدبتا ایجاد می‌شود. یکی از مهم‌ترین پروتئین‌هایی که در ایجاد آلزایمر نقش دارد پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP) نام دارد. این پروتئین در سلول‌های دستگاه عصبی موجود است و در اتصال سلول‌ها به هم، تماس سلول‌ها و اتصال به ماتریکس برون‌یاخته‌ای و اسکلت سلولی نقش دارد. پروتئین APP به وسیله سه نوع آنزیم پروتئولیتیک پردازش می‌شود. آنزیم‌های آلفا، بتا و گاما- سکرتاز، به ترتیب پروتئین APP را در اسیدهای آمینه ۶۷۸، ۶۷۱ و ۷۱۱برش می‌دهند. با اثر آنزیم‌های گاما و بتا سکرتازبلا بر پروتئین APP، به ترتیب، پپتیدهایی به نام آمیلوئیدبتا۴۰ (دارای ۴۰ اسید آمینه)وآمیلوئیدبتا۴۲ (دارای ۴۲ اسیدآمینه) ایجاد می‌شوند. در حالت عادی مقدار این قطعات در سلول‌ها کم است و به‌سرعت تجزیه می‌شود؛ اما اگر در پروتئوم سلول‌های عصبی این تعادل برهم بخورد و مقدار این قطعات افزایش یابد، ساختارهای پروتئینی کروی و در نتیجه آلزایمر ایجاد می‌شود. در بیماران مبتلا به سندروم داون (تریزومی ۲۱) میزان بیان پروتئین APP افزایش می‌یابد و علائمی شبیه آلزایمر مشاهده می‌شود که ممکن است به علت افزایش مقدار پپتید آمیلوئید بتا۴۲ باشد؛ زیرا ژن پروتئین APP بر روی کروموزوم ۲۱ قرار دارد.
  • ژن‌های E۴ چندگانه: در یک مطالعه مشخص شد که افرادی که یک نسخه از ژن E۴ را دارند سه برابر بیش از کسانی که فاقد این ژن هستند دچار بیماری آلزایمر می‌شوند.
  • نوروپاتولوژی: مشاهده نورو آناتومیک مغز بیمار مبتلا به آلزایمر با چشم غیر مسلح آتروفی منتشر به همراه پهن شدن شکنج‌های قشری و اتساع بطن‌های مغز را نشان می‌دهد. یافته‌های میکروسکوپیک کلاسیک نیز از بین رفتن نورون‌ها، وجود پلاک‌های پیری و از بین رفتن سیناپس‌ها را نشان می‌دهد.
  • پیام‌رسان‌های عصبی: پیام‌رسان‌های عصبی که بیش از همه در بیماری آلزایمر دخیل شناخته شده‌اند استیل کولین و نوراپی‌نفرین هستند که ظاهراً هر دوی آن‌ها در بیماران آلزایمری، فعالیت کمتری دارند.
  • مسمومیت با آلومینیوم: سطح بالای آلومینیوم در مغز برخی از بیماران مبتلا به آلزایمر یافت شده‌است. اما این موضوع یک عامل سببی عمده به حساب نمی‌آید.
  • دِمِنْسْ عروقی: علت اولیه دِمِنْسْ عروقی بیماری عروقی چند گانه مغزی است که به بروز الگوی دِمِنْسْ می‌انجامد. این بیماری در مردها بیشتر است و عمدتاً عروق مغزی کوچک و متوسط را گرفتار می‌کند.
  • بیماری نیمن پیک: بر خلاف توزیع آهیانه – گیج گاهی یافته‌های پاتولوژیک در آلزایمر در این بیماری، آتروفی بیشتر در ناحیه پیشانی گیج گاهی مشاهده می‌شود در این ناحیه همچنین فقدان نورونی و وجو اجسام نورونی پیک نیز مشاهده می‌شود. علاوه بر آنچه که ذکرشد بیماری جسم لوی، بیماری هانتینگتون، بیماری پارکینسون، عفونت HIV و همچنین ضربه سرکه به سندرم مستی مشت زن معروف است می‌تواند منجر به دِمِنْسْ شود.

تشخیص افتراقی دِمِنْسْ
  • علل شایع اختلال‌های شناختی در افراد مسن عبارتند از:

- آغاز یا تشدید نارسایی قلب
- داروهای تجویزی، به‌ویژه داروهای ضد پارکینسون وسایر داروهای با خواص آنتی کولینرژیک
- نوشیدنی الکل
- هیپوکسی یا ایسکمی عروق مغز
- عفونت‌های گوش، پوست، ریه و دستگاه ادراری

  • سایر عللی که ازشیوع کم‌تر برخوردارند عبارتند از:

- اختلال افسردگی اساسی که دِمِنْسْ را تقلید می‌کند
- کم خونی شدید در افراد بسیار مسن
- کمبود ویتامین ب۱۲ فولات
- کم‌کاری تیروئید
- تومورهای مغزی با رشد تدریجی
- نارسایی کلیوی
- هیدروسفالی ارتباطی
- سیفلیس
- هیدروسفالی فشار معمولی علاوه بر عوامل بالا ممکن است بیمار دچار پیری طبیعی شده باشد که با عدم تداخل قابل ملاحظه در رفتار اجتماعی وشغلی با دمانس قابل افتراق است. همچنین دلیریوم با شروع حاد، دوره کوتاه، تشدید شبانه علائم از دمانس قابل تمایز است. ضمن این که نباید احتمال اختلالات ساختگی یا تمارض را از نظر دور داشت. همچنین با توجه به شباهت‌های نسبی این بیماری با اسکیزوفرنی و افسردگی اساسی، لازم است علایم تشخیصی به صورت دقیق و بالینی بررسی شود.

درمان دمانس
  • درمان‌های روانی – اجتماعی:

درمان رفتاری - شناختی در بیماران دچار دِمِنْسْ خفیف تا متوسط برای غلبه بر «تفکر فاجعه‌نگر» (که در آن به تمام سختی‌ها به‌عنوان یک فاجعه نگاه می‌شود) مفید به نظر می‌رسد. «قالب‌بندی مجدد شناختی» می‌تواند در ایجاد راهبردهای کنار آمدن با مشکل در مراقبین بیماران نقش داشته باشند و ممکن است از رویکردهای حل مشکل یا مداخلات گروه‌های حمایتی برای آن‌ها مؤثرتر باشند. مطالعات موردی روی درمان رفتاری - شناختی در بیماران دچار دِمِنْسْ نشان داده‌اند که چگونه یک رویکرد مبتنی بر فرد می‌تواند به تخفیف ترس از این که دیگران تشخیص را بفهمند، به کاهش افت سریع توانایی‌ها، پرهیز از رفتار خجالت‌آور در جامعه، و جلوگیری از حذف نقش بیمار در برنامه‌ریزی مراقبت‌ها کمک‌کننده باشد. تکنیک‌های مورد استفاده شامل ترکیبی از واقعیت‌گرایی، راهبردهای حافظه، و بازسازی مجدد هستند. یکی از مشکلات اساسی در مورد افراد مبتلا به دِمِنْسْ احساس از خود گذشتگی مراقب نسبت به بیمار است که منجر به احساس تنفر نسبت به خود و بیمار می‌شود. امروزه با کتاب‌هایی که مخصوص این گروه از پرستاران و افراد خانواده نوشته شده و همچنین روان دروانی‌های حمایتی و مشاوره‌های مستمر سعی در کاهش این گونه موارد است.

  • درمان دارویی:

هیچ دارویی برای جلوگیری یا درمان زوال عقل وجود ندارد. [4] ممکن است از داروها برای درمان علائم رفتاری و شناختی استفاده شود ، اما هیچ تاثیری در روند بیماری زمینه ای ندارد. [5] [6]

مهار کننده های استیل کولین استراز ، مانند دونپزیل ، ممکن است برای بیماری آلزایمر [7] و زوال عقل در پارکینسون ، DLB یا زوال عقل عروقی مفید باشد. [8] کیفیت شواهد ضعیف است [9] و فواید آن اندک است. [10] هیچ تفاوتی بین عوامل این خانواده نشان داده نشده است. [11]  

در زیر نمونه‌ای از درمان دارویی برای استفاده روزانه حالت‌های مختلف دمانس آمده‌است:

ترازودون ۳۰۰–۵۰ میلی‌گرم بنزودیازپین‌ها، مانند لورازپام ۴–۵/۰ میلی‌گرم کلومتیازول تا ۳ کپسول (۱۵–۵ میلی‌لیتر مایع) مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، مانند سیتالوپرام ۲۰–۱۰ میلی‌گرم و سرترالین ۱۰۰ میلی‌گرم همچنین والپروات سدیم۲۵۰ میلی‌گرم تا ۱ گرم، کاربامازپین ۳۰۰–۵۰ میلی‌گرم، مهارکننده‌های کولین‌استراز (به‌ویژه ریواستیگمین ۶–۵/۱ میلی‌گرم در دمانس اجسام لوی)، پرومازین ۱۰۰–۲۵ میلی‌گرم را در نظر بگیرید

  • برای آژیتاسیون شدید یا در صورت وجود سایکوز

کوئتیاپین ۲۰۰–۲۵ میلی‌گرم ریسپریدون ۲–۵/۰ میلی‌گرم الانزاپین ۱۰–۵/۲ میلی‌گرم آریپیپرازول ۱۵–۵ میلی‌گرم در صورت وجود علایم افسردگی مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام ۲۰–۱۰ میلی‌گرم و سرترالین ۱۰۰ میلی‌گرم میرتازاپین ۴۵–۱۵ میلی‌گرم

  • به گفته پزشکان، قرار گرفتن در معرض نور خورشید تأثیر زیادی در رفع اختلال خواب مبتلایان به زوال عقل (دمانس) دارد.[12]

راه‌های پیش‌گیری از دِمِنْسْ
  • فعالیت‌های فکری و بکاربردن قوهٔ حافظه از بیماری الزایمر پیشگیری می‌کند: براساس یافته‌های دانشمندان دانشگاه ایالتی کلیولند در اوهایو افرادی که از نظر جسمی و فکری فعال هستند به مراتب کمتر از دیگران در معرض بیماری خطرناک الزایمر قرار می‌گیرند. در یک مطالعه بر روی ۱۹۲ نفر بیمار و ۳۵۸ نفر از افراد سالم این نتیجه بدست آمده که زندگی ساکت و بدون فعالیت جسمی و فکری باعث کم‌کاری و ناسالم ماندن مغز شده و در افرادی که آمادگی ابتلا به بیماری آلزایمر را دارند بروز بیماری را سرعت می‌بخشد. این محققین عقیده دارند که مغز هم مانند اعضای دیگر بدن به ورزش و فعالیت نیاز دارد و بکارنگرفتن آن باعث از بین رفتن قدرت تفکر می‌شود. تقویت حافظه فقط با خواندن کتاب و فکرکردن امکان‌پذیر نیست. بلکه معاشرت با دیگران، مسافرت، آموختن زبانی جدید، حفظ کردن شعر، آموختن موسیقی و غیره می‌تواند در این مورد مؤثر باشد.
  • مصرف گوشت ماهی‌هایی چون قزل آلا و ماهی ساردین، با داشتن اسید چرب امگا ۳ خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش می‌دهند.
  • رژیم غذایی مدیترانه‌ای از ابتلا به آلزایمر پیشگیری می‌کند: یک مطالعه نشان می‌دهد که مصرف رژیم غذایی مدیترانه‌ای خطر ابتلا به آلزایمر را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد. در این تحقیق محققان رژیم غذایی و وضعیت سلامتی ۲۲۰۰ نفر را در مدت بیش از چهار سال بررسی کردند. طبق این مطالعه هر چه افراد بیشتر این نوع تغذیه را رعایت کنند کمتر احتمال دارد به آلزایمر مبتلا شوند. به گفته متخصصان آلزایمر، این تحقیق شواهد دیگری در فواید تغذیه سالم در پیشگیری از ابتلا به این بیماری ارائه می‌کند. عموماً از رژیم غذایی مدیترانه‌ای به عنوان تغذیه‌ای سالم یاد می‌شود. این رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات، مقداری ماهی و مقدار بسیار کمی لبنیات و گوشت است.
  • نتایج مطالعات متعدد از ارتباط میان استرس مزمن و اضطراب با افزایش خطر ابتلا به افسردگی و زوال عقل حکایت می‌کنند.[13]
  • مصرف سیب و زردچوبه در درمان و پیشگیری از بیماری آلزایمر مؤثر است.
  • ورزش‌های هوازی: ورزش هوازی مانند دویدن یا کشیدن بدن، مستقیماً شکل‌پذیری سیناپس‌ها را با افزایش مصرف اکسیژن و تغییر ساختار و قابلیت سیناپس افزایش می‌دهد. در نتیجه با پشتیبانی از فرایند عصب‌زایی از زوال عقل در جمعیت میانسالان جلوگیری کند.[14]

پانویس
  1. شمار بیماران مبتلا به زوال عقل در جهان تا 2050 سه برابر می‌شود . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  2. صادقی, مجید; کاظمی, حمیدرضا (2004-05-10). "شیوع دمانس و افسردگی در سالمندان ساکن در خانه‌های سالمندان استان تهران". مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران. 9 (4): 49–55.
  3. یک سوم کودکان انگلیسی در معرض ابتلا به بیماری زوال عقل قرار دارند . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  4. Rafii MS, Aisen PS (February 2009). "Recent developments in Alzheimer's disease therapeutics". BMC Medicine. 7: 7. doi:10.1186/1741-7015-7-7. PMC 2649159. PMID 19228370.
  5. Budson, Andrew; Solomon, Paul (2011). Memory loss : a practical guide for clinicians. [Edinburgh?]: Elsevier Saunders. ISBN 978-1-4160-3597-8.
  6. Lleó A, Greenberg SM, Growdon JH (2006). "Current pharmacotherapy for Alzheimer's disease". Annual Review of Medicine. 57 (1): 513–33. doi:10.1146/annurev.med.57.121304.131442. PMID 16409164.
  7. Bond M, Rogers G, Peters J, Anderson R, Hoyle M, Miners A, Moxham T, Davis S, Thokala P, Wailoo A, Jeffreys M, Hyde C (2012). "The effectiveness and cost-effectiveness of donepezil, galantamine, rivastigmine and memantine for the treatment of Alzheimer's disease (review of Technology Appraisal No. 111): a systematic review and economic model". Health Technology Assessment. 16 (21): 1–470. doi:10.3310/hta16210. PMC 4780923. PMID 22541366.
  8. Lleó A, Greenberg SM, Growdon JH (2006). "Current pharmacotherapy for Alzheimer's disease". Annual Review of Medicine. 57 (1): 513–33. doi:10.1146/annurev.med.57.121304.131442. PMID 16409164.
  9. Rodda J, Morgan S, Walker Z (October 2009). "Are cholinesterase inhibitors effective in the management of the behavioral and psychological symptoms of dementia in Alzheimer's disease? A systematic review of randomized, placebo-controlled trials of donepezil, rivastigmine and galantamine". International Psychogeriatrics. 21 (5): 813–24. doi:10.1017/S1041610209990354. PMID 19538824.
  10. Commission de la transparence (June 2012). "Drugs for Alzheimer's disease: best avoided. No therapeutic advantage" [Drugs for Alzheimer's disease: best avoided. No therapeutic advantage]. Prescrire International. 21 (128): 150. PMID 22822592.
  11. Birks J (January 2006). Birks JS, ed. "Cholinesterase inhibitors for Alzheimer's disease". The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD005593. doi:10.1002/14651858.CD005593. PMID 16437532.
  12. نور خورشید، مؤثر در رفع اختلال خواب مبتلایان به زوال عقل . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  13. اضطراب چگونه احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
  14. «چه ورزش‌هایی بهتر می‌توانند از کاهش قوای مغزی و زوال عقل در دوران سالمندی پیشگیری کنند؟ - بی‌بی‌سی فارسی، ۲۷ مهر ۱۳۹۵». BBC Persian.

منابع
  • خلاصه روان پزشکی بر مبنای DSM-5، بنجامین جیمز سادوک – ویرجینیا آلکوت سادوک، ترجمه فرزین رضاعی، تهران: ارجمند، ۱۳۹۵
  • Dancing with Dementia, Christine Bryden, First published in ۲۰۰۵
  • یادگیری بیشتر، «زوال عقل» را کند می‌کند
  • Defying Dementia - Understanding and Preventing Alzheimer's and Related Disorders obert Levine, Praeger Publishers, 2006, Printed in the United States of America
  • Dementia (Diseases and Disorders), Lizabeth Hardman, 2009 Gale, Cengage Learning، *Printed in the United States of Americ
  • واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان وادب فارسی
  • ویکی‌پدیای انگلیسی en:Dementia
  • خلاصه روان پزشکی، بنجامین جیمز سادوک – ویرجینیا آلکوت سادوک، ترجمه فرزین رضایی، تهران: ارجمند، ۱۳۸۷
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.