حزب دموکرات کردستان (حدک)

«حزب دموکرات کردستان» (به‌طور مخفف: حدک، HDK) یک حزب اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران است و علیه این دولت فعالیت می کند. دبیرکل کنونی آن خالد عزیزی است[3]. شعار این حزب از روز نخست «خودمختاری برای کردستان، دموکراسی برای ایران» بود. پس از نیم قرن فعالیت سیاسی در آغاز قرن بیست و یکم شعار خود را به «فدرالیسم برای ایران» تغییر داد.

حزب دمکرات کردستان

حدک
دبیرکلخالد عزیزی
بنیان‌گذارقاضی محمد
بنیان‌گذاری۱۹۴۵ (۱۹۴۵)
ستادکردستان عراق
شاخه دانشجوییاتحادیه دانشجویان روژهلات کردستان
شاخه جواناناتحادیه جوانان دموکرات روژهلات کردستان
شاخه زناناتحادیه زنان دموکرات
{{{جناح ۲ عنوان}}}محافظان شرق کردستان[1]
مرام سیاسیملی‌گرایی کردی
سکولاریسم
سوسیال دموکراسی
وابستگی ملیشورای دموکراسی‌خواهان ایران
همبستگی برای آزادی و برابری در ایران[2]
تلویزیونکرد کانال

پس از تشدید اختلافات درونی در حزب دموکرات کردستان ایران و در نتیجه تقسیم این حزب بر دو حزب مجزا، نیمی از اعضای حزب دموکرات از سال ۲۰۰۶ به بعد فعالیتشان را با نام حزب دموکرات کردستان ادامه می‌دهند. حزب دموکرات کردستان (حدک) یکی از سه حزب ایرانی دارای عضویت در انترناسیونال سوسیالیست است.[4]

حزب دموکرات کردستان بر روی دیاگرام سیاسی (چپ / راست)
قاضی محمد مؤسس حزب دمکرات کردستان
عبدالرحمان قاسملو

زمینه تاریخی

در سپتامبر ۱۹۴۵ قاضی محمد و مناف کریمی از خانواده های سرشناس کرد و با عده‌ای دیگر از شخصیت‌های مهم کُرد به تبریز برای ملاقات کنسولگر شوروی دعوت شدند و سپس به باکو فرستاده شدند و با میرجعفر باقرف نخست‌وزیر جمهوری آذربایجانِ شوروی دیدار کردند. باقرف با توضیح اهمیت حزب دموکرات آذربایجان و جایگزینی آن با حزب توده، تأکید می‌کند که کُردها نیز برای بدست آوردن آزادی باید همین کار را انجام دهند. او به آنها می‌گوید که جمعیت احیای کُرد (کومله) ساخته و ابزار امپریالیسم است. آنها نیز به ایجاد یک حزب دموکراتیک ترغیب می‌شوند.[5] در بازگشت از این سفر انحلال جمعیت احیای کُرد انجام شد و بیانیه‌ای با امضای قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کرد انتشار یافت. در این بیانیه تأسیس حزب دموکرات کردستان اعلام شد.[6]

تأسیس

حزب دموکرات کردستان (حدک) روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ خورشیدی (برابر با ۱۶ اوت اوت ۱۹۴۵ م) و در تقویم کردی ۲٥ ماه گەلاوێژ در شهر مهاباد تأسیس شد.[7] بیانیه تأسیس این حزب شامل هشت بند بود:

  1. مردم کرد ایران باید از آزادی و خود گردانی در اداره امور خود بهره‌مند باشند و در چارچوب مرزهای ایران خود مختاری داشته باشند.
  2. حق آموزش به زبان کردی و کاربست اداری زبان کردی باید برقرار شود.
  3. انجمن ایالتی کردستان، باید بی درنگ، موافق با قانون اساسی (مشروطه ۱۲۸۴ خورشیدی)انتخاب شود و بر تمام امور اجتماعی و دولتی (مناطق کردستان) نظارت کند.
  4. کلیه کارکنان دولت در منطقه از خود منطقه باشند.
  5. قانون واحد برای کشاورزان و مالکان وضع گردد و آینده این دو طبقه تأمین شود.
  6. حزب دموکرات کردستان برای تأمین وحدت کامل در مبارزه و دوستی با مردم آذربایجان و سایر اقوامی که در آذربایجان زندگی می‌کنند (آشوریها، ارمنیها وغیره) کوششی خاص مبذول خواهد داشت.
  7. حزب دموکرات کردستان ایران به خاطر پیشرفت کشاورزی و بازرگانی و رشد فرهنگ و بهداشت و همچنین باکیفیت تر کردن زندگانی اقتصادی و معنوی خلق کرد به برداشت از معادن طبیعی کردستان دست می‌آغازد و در این راه می‌کوشد.
  8. ما آرزومندیم مللی که در ایران زندگی می‌کنند بتواند آزادانه در راه تأمین سعادت و پیش رفت کشور خویش بکوشند.

حدود شش ماه بعد از تأسیس یعنی روز دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶ م)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب آن زمان (اشغال ایران در جنگ جهانی دوم توسط متفقین) در بخشی از خاک کردستان ایران حکومتی به نام دولت جمهوری کردستان تشکیل داد؛ که مورخین از آن به عنوان جمهوری مهاباد نام برده‌اند. علت آن این بود که بین نیروهای شوروی و نیروهای انگستان که از جنوب آمده بودند، از سنندج تا مهاباد و مناطق اطراف آن به عنوان مناطق حائل میان شوروی و انگستان در نظر گرفته شدند، و مناطق آزاد و غیر اشغالی بودند.[8]

جمهوری مهاباد تنها ۱۱ ماه دوام آورد. علت آن خروج نیروهای شوروی و ورود نیروهای ارتش ایران بود. ارتش در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند یا موفق شدند به خارج و به ویژه به کردستان عراق بگریزند.

اولین کنگره حزب

اولین کنگره حزب دموکرات کردستان روز ۲ آبان ۱۳۲۴ خورشیدی در مهاباد تشکیل شد.[7] حزب دموکرات کردستان در تاریخ خود با احزاب مختلفی رابطه سیاسی داشته‌است. در زمان جمهوری مهاباد این حزب رابطهٔ حسنه‌ای با فرقه دموکرات آذربایجان داشت. پس از جمهوری مهاباد میان حزب دمکرات کردستان و حزب توده ایران تا سال ۱۳۳۷ وحدت تشکیلاتی وجود داشت.

بعد از سرکوب جمهوری مهاباد و حزب دموکرات کردستان، غنی بلوریان به همراه عزیز یوسفی و دیگر فعالان کرد به احیای این حزب پرداختند. آنها از هنگام جوانی چندین مرتبه دستگیر شدند. غنی بلوریان، از سرشناسان جنبش کردها بود. وی در دوره جوانی یکی از مؤسسین حزب ژیان جوانان کرد بود که در میان جوانان کرد محبوبیت زیادی پیدا کرد. حزب بلوریان به سازمان جوانان حزب دموکرات کردستان تبدیل شد. یکی از کارهای مهم بلوریان در این دوره چاپ روزنامه ریگا به همراه عزیز یوسفی و دیگر فعالان کرد به عنوان روزنامه ارگان حزب دموکرات کردستان بود.[9] غنی بلوریان و عزیز یوسفی در سال ۱۳۳۷ توسط ساواک دستگیر شدند و مدت ۲۰ سال را در زندان به سر بردند غنی بلوریان و عزیز یوسفی تا چند ماه قبل از پیروزی انقلاب ایران در زندان ماندند و در سال ۱۳۵۷ از زندان رهایی یافتند.

پس از کودتای ۲۸ مرداد

بعد از کودتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت مصدق در سال ۱۹۵۳ که آزادی‌های سیاسی در سراسر ایران سرکوب گردید فعالیت حزب دموکرات کردستان نیز دچار اختلال شد. اما دو سال بعد مجدداً حزب فعالیت سیاسی خود را به صورت مخفی از سر گرفت.

دو حمله وسیع پلیسی به تشکیلات حزب دموکرات در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۴، ضربه سنگینی بر فعالیت حزب وارد کرد و موجب دستگیری حدود سیصد تن و فراری و مخفی شدن شمار بیشتری شد. با این وجود این حزب به فعالیت خود ادامه داد.

دومین کنگره حزب

دومین کنگره حزب دموکرات کردستان در کردستان عراق در سال ۱۹۶۴ تشکیل شد و دو بخش مهم پا گرفت، یکی کمیته مرکزی و دیگری کمیته اجرایی. در کمیته مرکزی افراد سیاسی فعاّل بودند و در کمیته اجرایی افرادی از قبیلِ احمد توفیق و سلیمان معینی و قادر شریف... فعالیت می‌کردند که در دهه ۱۳۴۰ در بخش‌های کردنشین ایران و عراق، حضور فعال داشتند.

بعد از کنگره دوم فعالیت حزب چنان اوج گرفت که در سال‌های ۱۹۶۷–۱۹۶۸ شماری از کادرها و اعضا حزب به مدت ۱۸ ماه در کردستان ایران دست به مبارزات مسلحانه علیه حکومت سلطنتی زدند.

سومین کنگره حزب

در کنفرانس سوم حزب دمکرات کردستان در (سال ۱۹۷۱)، قاسملو و کریم حسامی به عضویت دفتر سیاسی حزب دمکرات کردستان انتخاب شدند.

سومین کنگره حزب دموکرات کردستان در سال ۱۹۷۳ تشکیل شد. در این کنگره برای اولین بار قاسملو به دبیر اولی حزب و محمد امین سراجی و کریم حسامی به دفتر سیاسی و کریم حسامی برای پست جایگزین دبیر اول حزب (دبیر دوم حزب) انتخاب شدند.

پس از انقلاب

به دنبال سقوط شاه در پی انقلاب ایران، حزب دموکرات کردستان فعالیت علنی خود را آغاز نمود و ضمن اعلام مخالفت با جمهوری اسلامی رفراندوم جمهوری اسلامی را تحریم کرد. سرانجام در ماه اوت ۱۹۷۹ و در ۲۸ مرداد ۱۳۵۸ تهاجم وسیعی توسط نیروهای مسلح جمهوری اسلامی به کردستان صورت گرفت.

پنجاه روز بعد از انقلاب اسلامی، حزب دموکرات کردستان در اولین اقدام گسترده‌اش با بسیج قوایی ۱۷ هزار نفره از سراسر کردستان، تحت عنوان افتتاح دفتر حزب در نقده، تظاهراتی مسلحانه را در این شهر حساس قومی به راه انداخت که عصر همان روز تبدیل به جنگ شهری و قومی شد. قریب به دویست نفر از مردم در نقده کشته شدند. حزب با این عمل درصدد بود تا آذربایجانی‌های نقده یا شهر را ترک کنند یا ارعاب گردند تا بعد از تسلیم شهر، حزب تکلیف سه پادگان کلیدی و خلع سلاح نشدهٔ پیرانشهر، پسوه و جلدیان را مشخص کند. حزب به هدف خود نرسید؛ ولی منجر به آغاز جنگ و ناامنی‌های متعدد قومی در شمال غرب کشور (حوزهٔ مشترک سکونت آذربایجانی‌ها و کردها در آذربایجان غربی) شد. آثار روانی این جنگ هنوز باقی است. غلامرضا حسنی در زمان جنگ نقده با بسیج آذربایجانی‌ها به کمک مردم نقده رفت.[10]

چهارمین کنگره حزب

چهارمین کنگره حزب دموکرات کردستان در کردستان ایران در سال ۱۹۸۰ تشکیل شد و حزب به فعالیت ادامه داد. بعدها رهبری این حزب نیز مانند بقیه اپوزیسیون به خارج کشور رفت و تا امروز نیز مرکزیت این حزب در کردستان عراق است.

حزب دموکرات همواره در خارج از ایران فعالیت‌هایی داشته و در تظاهرات‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی شرکت داشته‌است. تا به حال دو بار دبیرکل‌های این حزب در خارج کشور ترور شده‌اند. اولین بار در سیزدهم ژوئیه ۱۹۸۹ بود که عبدالرحمان قاسملو به همراه تنی چند از سران حزب در وین ترور شد. بار دوم در هفدهم سپتامبر ۱۹۹۲ بود که صادق شرفکندی به شیوهٔ مشابهی در رستوران میکونوس در برلین به همراه تنی دیگر از سران حزب به قتل رسید.

انشعاب در حزب دمکرات کردستان ایران

عبدالله حسن‌زاده[11] دبیرکل قبلی حزب دمکرات کردستان ایران همراه با چندین تن از اعضای با سابقه و رهبری حزب در تاریخ ۱۶ دسامبر سال ۲۰۰۶ اعلام کردند که در اعتراض به عملکرد جناح تمامیت‌خواه به رهبری مصطفی هجری، راه خود را از راه اکثریت کمیته مرکزی منتخب کنگره سیزدهم حزب جدا و از این تاریخ به بعد با نام حزب دموکرات کردستان که نام سابق حزب نیز هست فعالیت خواهند کرد عبدالله حسن‌زاده،[11] روز پنج شنبه هفتم دسامبر ۲۰۰۶ به خبرگزاری فرانسه گفته‌است که انشعاب او و هم حزبی‌هایش صلح آمیز و بدون هرگونه درگیری انجام شده‌است. آقای حسن‌زاده که در کردستان عراق به سر می‌برد می‌گوید: در دو سال گذشته بحث اصلی در درون حزب، پیرامون اصلاح ساختار رهبری جمعی حزب بود و به دلیل عدم رسیدگی به خواسته‌هایمان، به این نتیجه رسیدیم که این تصمیم را بگیریم.

رهبری تشکیلات

رهبری حزب دموکرات کردستان را کمیته مرکزی تشکیل می‌دهد. کمیته مرکزی در بین اعضا خویش چند نفر را به عنوان دفتر سیاسی برگزیده‌است که دبیرکل حزب مصطفی مولودی نیز جزو این عده است.

فعالیت نظامی

در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۴ گروهی تحت عنوان محافظان شرق کردستان با انتشار بیانیه‌ای مسئولیت چند عملیات مسلحانه را در سردشت و مریوان بر عهده گرفت و از حزب دمکرات کردستان به عنوان پشتیبان خود نام برد.[1]

حمله سپاه پاسداران به مواضع

۱۷ شهریور ۱۳۹۷

سپاه پاسداران ایران، در ۱۷ شهریور سال ۱۳۹۷ با حمله موشکی به دفتر حزب دمکرات کردستان نفوذ کرد. در این حمله ۱۴ عضو حزب دمکرات کردستان کشته که در میان آن‌ها ۶ نفر عضو کمیته رهبری بودند، همچنین بیش از ۴۰ نفر نیز از اعضای این حزب زخمی شدند.

۱۸ تیر ۱۳۹۸

طی سه درگیری نظامی در مناطق غربی ایران بین نیروهای سپاه و کردها، در جریان درگیری در حاشیه شهر پیرانشهر در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۹۸، در اثر شلیک اعضای «حزب کردستان» به یک خودروی سپاه در حوالی ترمینال روستایی شهرستان پیرانشهر، سه پاسدار کشته شدند. همچنین به گزارش قرارگاه «حمزه» وابسته به نیروی زمینی سپاه پاسداران در روز ۱۱ تیرماه، در جریان تعقیب و درگیری با یک «تیم تروریستی»، دو نفر از نیروهای بومی این قرارگاه و دو نفر از گروه تحت تعقیب، کشته شده‌اند.[12]

کنگره‌های حزب دموکرات کردستان

حزب دموکرات کردستان تاکنون هفده بار کنگره حزبی برگزار نموده‌است:

  1. کنگره اول حزب دموکرات کردستان ۱۹۴۵
  2. کنگره دوم حزب دموکرات کردستان ۱۹۶۴
  3. کنگره سوم حزب دموکرات کردستان ۱۹۷۳
  4. کنگره چهارم حزب دموکرات کردستان ۱۹۸۰
  5. کنگره پنجم ۱۹۸۱
  6. کنگره ششم ۱۹۸۴
  7. کنگره هفتم ۱۹۸۵
  8. کنگره هشتم ۱۹۸۸
  9. کنگره نهم ۱۹۹۲
  10. کنگره دهم ۱۹۹۵
  11. کنگره یازدهم ۱۹۹۷
  12. کنگره دوازدهم ۲۰۰۰
  13. کنگره سیزدهم ۲۰۰۴
  14. کنگره چهاردهم حزب دموکرات کردستان ۲۰۰۸
  15. کنگره پانزدهم حزب دموکرات کردستان ۲۰۱۱
  16. کنگره شانزدهم حزب دموکرات کردستان ۲۰۱۶
  17. کنگره هفدهم حزب دموکرات کردستان، ١٠ و ١١ نوامبر ٢٠١٩[3]

رهبران حزب دموکرات کردستان

در سطح جهانی

حزب دموکرات کردستان (حدک)، از لحاظ دیپلماتیک با اکثر کشورهای جهان رابطه خوبی دارد، به همین منظور تنها حزب ایرانی دارای عضویت تمام در سازمان جهانی انترناسیونال سوسیالیست می‌باشد. این سازمان بعد از سازمان ملل از لحاظ روابط بین‌الملل، دومین سازمان بزرگ جهانیست.[13]

جستارهای وابسته

منابع
  1. پایگاه اینترنتی وشه: «محافظان شرق کردستان» هویت خود را آشکار کرد، نوشته‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۴؛ بازدید در ۸ فوریۀ ۲۰۱۹.
  2. دویچه‌وله: اعلام موجودیت ائتلاف «همبستگی برای آزادی و برابری در ایران»، نوشته‌شده در ۴ اسفند ١٣۹۷؛ بازدید در ۵ شهریور ۱۳۹۹.
  3. وبسایت كردانه (١٢ نوامبر ٢٠١٩). «کنگرە هفدهم حزب دمکرات کردستان، کاک خالد عزیزی را بە سمت دبیرکلی حزب برگزید». www.kurdane.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۹.
  4. انترناسیونال سوسیالیست: احزاب عضو در انترناسیونال سوسیالیست؛ بازدید در ۸ فوریۀ ۲۰۱۹.
  5. McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240: In September 1945, Qazi Muhammad, Sayf Qazi and the leading chiefs were summoned to Tabriz to meet the Soviet consul who sent them straight to Baku, where they were received by the president of Soviet Azarbaijan. He explained how the Tudeh Party had been ineffective in Iranian Azarbaijan and was being replaced by the Democratic Party, and how in order to achieve their freedom the Kurds should do the same. Komala, he told them, was the creation and instrument of British imperialism. They were exhorted to form their own democratic party.
  6. McDowall, David. A Modern History of the Kurds. London: I.B. Tauris, 2000. p.240.
  7. گۆڤاری کوردستان "ارگان حزب دموکرات کردستان" صفحه ۱۱ شماره یک
  8. داریوش قمری، تحول ناسیونالیسم در ایران. انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰.
  9. در مورد عزیز یوسفی (زبان کردی)
  10. جلایی‌پور، حمیدرضا، دولت پنهان، بررسی جامعه‌شناختی عوامل تهدیدکننده جنبش اصلاحات (۱۳۷۹–۱۳۷۸)، تهران: نشر طرح نو: ۱۳۸۳، ص۲۲۸.
  11. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۱ ژانویه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۱۰.
  12. "سه نیروی سپاه پاسداران در پیرانشهر کشته شدند". رادیو فردا.
  • عبدالله حسن‌زاده: ۵۰ سال در راه مبارزه. ۱۳۸۴

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.