هایده

معصومه دَدِه‌بالا (۲۱ فروردین ۱۳۲۱ – ۳۰ دی ۱۳۶۸) که با نام هنری هایده شناخته می‌شود، خوانندهٔ پرآوازه ایرانی بود[1] که بیش از دو دهه فعالیت داشت.[2] حس قوی او در زمان‌بندی موسیقایی، داشتن ضرب‌آهنگ روان در اجرا و بیان شاعرانه و مؤثر موسیقایی، به همراه تلفیق قدرت حنجره و مهارت در تکنیک‌های آوازی، به صدای خاص او جنس و طنینی نادر برای اجرای آواز داده بود.[3] هایده دارای گسترهٔ صوتی از کنترآلتو تا متزوسوپرانو بود.[4]

هایده
تصویری از هایده از مجلهٔ زن روز در سال ۱۳۵۶
زادهٔمعصومه دَدِه‌بالا
۲۱ فروردین ۱۳۲۱
تهران، ایران
درگذشت۳۰ دی ۱۳۶۸ (۴۷ سال)
سان فرانسیسکو، کالیفرنیا، ایالات متحده آمریکا
علت درگذشتسکته قلبی
ملیتایرانی
سال‌های فعالیت۱۳۴۷–۱۳۶۸
آثارفهرست کامل
سبکموسیقی سنتی ایرانی
موسیقی پاپ ایرانی
فرزندانکامران، کیانوش و کیوان
خویشاوندانمهستی (خواهر)
صفحه در وبگاه IMDb
صفحه در وبگاه سوره

از هایده به عنوان یکی از محبوب‌ترین خوانندگان معاصر ایران یاد می‌شود.[5] از او حدود صدوپنجاه ترانه به یادگار مانده‌است که بسیاری از این ترانه‌ها در خاطره جمعی ایرانیان ثبت شده‌است.[6] هایده خواهر بزرگ‌تر مهستی بود.[7]

کودکی و نوجوانی

هایده که نام اصلی او معصومه دده‌بالا بود، در تهران متولد شد.[8] پدر وی محمد دده‌بالا اهل تبریز و مادرش زینت بلغاری اهل گیلان بودند. هایده در ابتدا به‌واسطهٔ صدای توانمند، اپرایی و آلتو اش و سپس با پالودن صدایش به واسطهٔ دقت بیشتر، غزل‌سرایی و تنوع، برجسته شد. صدای هایده به لحاظ زیباشناختی با صدای آوازخوان دیگر موسیقی ایرانی، دلکش، که از وی قدیمی‌تر بود مقایسه می‌شد. در کنار توانایی صوتی درخور توجه، محبوبیت هایده در میان شنوندگان ایرانی، در درجهٔ اول به‌دلیل تسلط وی بر اصول بنیاد موسیقی، صدای زایا، مجموعه‌ای از آهنگ‌های ایرانی و اجرای ردیف‌های آواز بوده‌است. این اجراها جایگاه وی را در فهرست آوازخوان‌های برجستهٔ موسیقی ایرانی در سدهٔ بیستم میلادی تثبیت کرد. خواهر کوچک‌تر او، مهستی نیز از خوانندگان معروف ایرانی بود که حدود سه سال پیش از هایده خوانندگی را آغاز کرد.[9]

فعالیت حرفه‌ای

آغاز کار و تمرین موسیقی

پیش از آنکه هایده به جرگهٔ آوازخوان‌های مشهور بپیوندد، خواهر جوان‌ترِ او — که با نام هنری مهستی مشهور بود — جایگاهی در میان خوانندگان حرفه‌ای به‌دست آورده بود. هایده نزد استادان موسیقی ایرانی شاگردی کرد؛ وی آموزش را با علی تجویدی، مربی آواز، استاد ویولن و آهنگساز شروع کرد، تجویدی کسی بود که با دلکش نیز همکاری داشت.[10] البته هایده پیش از آنکه تجویدی صدای وی را در اجرایی عمومی بشنود، تبحری در موسیقی یافته بود. تجویدی پس از شنیدن صدای هایده بی‌درنگ رجیستری‌های نادر در عمق صدای آلتوی هایده را تشخیص داد. این رجیستری‌ها رنج میانهٔ بسیط (پردامنه) صدای هایده را آشکار ساخت و تجویدی آموزش و یاری در آموختن مجموعهٔ موسیقی آوازی ایرانی را به هایده ارائه کرد. در آغاز صدای بسیط (پردامنه) و خوش‌میزان هایده، آمیزه‌ای از نقدهای قوی و توجه مردمی را به دست آورد.[9]

هایده، آنگونه که خود به کرات در چندین مصاحبه متذکر شده‌است، تحت تأثیر صدای پر قدرت و شیوهٔ آوازخوانی دلکش، خوانندهٔ صاحب سبک و بلندآوازهٔ آن دوران، روی به عالم موسیقی آورد. وی در سال ۱۳۴۷، فعالیت حرفه‌ای خود را با خواندن ترانهٔ «آزاده» که اثر استادش علی تجویدی بر روی آخرین سروده رهی معیری بود آغاز کرد.[11] اجرای ترانهٔ «آزاده» با ارکستر بزرگ گل‌ها در رادیو تهران آغاز کار هایده بود. وی پس از اجرای چندین اثر دیگر از تجویدی و دیگر آهنگسازان بنام، از جمله همایون خرم، در برنامهٔ گل‌ها، از نخستین سال‌های دههٔ ۱۳۵۰ به خواندن ترانه‌های پاپ علاقه‌مند شد که بیشتر از ساخته‌های فریدون خشنود، جهانبخش پازوکی، محمد حیدری و انوشیروان روحانی بودند.

هایده و انوشیروان روحانی در سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، سال ۱۹۷۵ میلادی

هایده در شهریور ۱۳۵۷، چند ماه پیش از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، ایران را به مقصد بریتانیا ترک کرد. او تا پایان عمر از این رویداد به عنوان تلخ‌ترین خاطره زندگی خود یاد می‌کرد.[12]

همکاری او با آهنگساز سرشناس ایرانی صادق نوجوکی پس از مهاجرت به آمریکا فزونی یافت به‌طوری‌که منجر به رقم زدن آلبوم‌های «بزن تار» و «شب عشق» گردید. آلبوم «شب عشق» به‌عنوان پرفروش‌ترین آلبوم دههٔ شصت شرکت ترانه معرفی شد و همچنین از آلبوم «بزن تار» به عنوان آلبوم سال (۱۹۹۰) یاد شد.[13]

هایده در سال ۱۹۷۹ به بریتانیا و کمی بعد به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرد. وی تا پایان عمر در لس آنجلس زندگی کرد. وی فردای کنسرتی در شمال کالیفرنیا بر اثر حمله قلبی درگذشت و چند روز بعد در گورستان وست‌وود هالیوود به خاک سپرده شد.

سبک اجرا

به مانند دلکش، هایده نیز با تسلط فنی موسیقایی و با شور و انرژی می‌خواند. وضعیت حنجرهٔ وی این امکان را به هایده می‌داد تا پیوستاری از ویبراتوهای دلپذیر و نغمه‌سرایی‌های آوازی، که از ملزومات آوازخوانی بود، به خواندن بپردازد. او به راحتی می‌توانست صدای بم آلتوی خود را به پایین، فولر و دارکر کنترآلتو تغییر دهد. آمیزهٔ توانایی حنجرهٔ قوی با آموخته‌روش‌های آوازخوانی، به وی صدای نادر آلتو-کنترآلتو داده بود که وی را قادر ساخته بود که آواز را پرطنین، و بافتارمند اجرا کند. علاوه بر این‌ها، شَم زیرکانهٔ وی در زمان‌بندی موسیقایی، جریان ریتمیک آواز ترانه، جمله‌بندی مؤثر موسیقایی و اجرای شاعرانه، وی را قادر به بروز و بیان مؤثر آنچه می‌خواند می‌کرد.[9]

مرگ

هایده در روز ۲۰ ژانویه ۱۹۹۰ میلادی برابر با ۳۰ دی ماه ۱۳۶۸ خورشیدی فردای اجرای کنسرت در باشگاه کازابلانکا در حومه سان فرانسیسکو، کالیفرنیا، بر اثر سکته قلبی درگذشت.[12] او مبتلا به فشار خون بالا و دیابت بود.

هایده در گورستان وست‌وود در لس آنجلس با حضور هزاران نفر از ایرانیان مقیم آمریکا به خاک سپرده شد. هما سرشار (روزنامه‌نگار)، ویگن (خواننده) و حسن شهباز (مترجم و سردبیر فصل‌نامهٔ رهاورد) از جمله سخنرانان در مراسم بودند. در تهران نیز علی‌رغم محدودیت‌های بسیار، گروهی از مردم در مسجدالجواد یاد او را گرامی داشتند.[12] ویدئوی مراسم به فاصله کوتاهی، مخفیانه در ایران پخش شد.

پس از مرگ
تصویر سنگ قبر هایده در زمستان ۱۳۹۲

مستند

پژمان اکبرزاده فیلم مستندی دربارهٔ فعالیت‌های هنری و آثار هایده ساخته‌است که در ژانویهٔ ۲۰۰۹ برای نخستین بار در آمستردام اکران شد.

این مستند یکصد دقیقه‌ای با عنوان «سخن از هایده» دربرگیرندهٔ بررسی فعالیت‌های هایده، گزیده‌ای از اجراهای او در سبک‌های گوناگون و گفتگو با دوستان و همکاران نزدیک اوست. مستند در جشنوارهٔ فیلم نور در لس آنجلس نامزد دریافت جایزه بهترین مستند شد[14] اما به گزارش تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی، «برخی از بستگان و دوستداران هایده به علّت بازگویی بی‌پرده برخی مسائل به آن اعتراض کردند»؛ از سویی در تهران، مستندساز از سوی خبرگزاری فارس به علّت ساخت فیلم دربارهٔ «خواننده معلوم‌الحال طاغوتی» مورد انتقاد قرار گرفت.[15]

شبکه ایرانیان هلند مستند «سخن از هایده» را در بیستم ژانویه ۲۰۱۰ در بیستمین سالگرد درگذشتِ هایده منتشر کرد و نسخهٔ کوتاه شدهٔ آن نیز از شبکه فارسی تلویزیون صدای آمریکا پخش شد. در ژوئن ۲۰۱۰، کمی پیش از نمایش فیلم در جشنواره ایرانیان سیاتل، «روز آنلاین» در نقدی، مستند را «تلنگری برای یادآوری فضای شوم دههٔ شصت» خواند.[16]

ستاره در بلوار هالیوود

در فروردین ۱۳۹۸، شهرداری لس آنجلس ستاره‌ای به نام این هنرمند ایرانی در بلوار مشاهیر شهر لس آنجلس در کنار بزرگ‌ترین هنرمندان جهان قرار داد[17] و نام «هایده» را شورای شهر و شهردار لس آنجلس به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و هویت ایرانی[18] و میراث هنری[17] این شهر به ثبت رسانید. همچنین طی مراسمی، با حضور شهردار و اعضای شورای شهر لس آنجلس و خانواده و دوستداران وی، نام هایده در تقویم شهر لس آنجلس به ثبت رسید.[17]

طراحی و اجرای هولوگرام

در ویژه‌برنامه نوروزی ۱۳۹۹ شبکهٔ تلویزیونی من و تو، از هولوگرام ایشان جهت اجرای آهنگ‌های نوروزی، رونمایی شد که به گفتهٔ شبکهٔ من و تو، این اولین طراحی هولوگرام از ستارگان ایرانی در تاریخ بود. در این برنامه، آهنگ‌های 'عید تو عید من' و 'نوروز آمد' اجرا شد.[19][20]

ترانه‌شناسی
نوشتار اصلی: ترانه‌شناسی هایده

جستارهای وابسته

منابع
  1. «پشت پرده زندگی هایده». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۱.
  2. پژمان اکبرزاده (۳۰ دی ۱۳۸۵). «ه‌هایده، در یک نگاه». پروژه مستند هایده. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۰۸.
  3. «HĀYEDA – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۱.
  4. «BBC فارسی - ایران - "سخن از هایده" و حنجره‌ای خدادادی». www.bbc.com. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۱.
  5. «سی‌امین سالگرد درگذشت هایده؛'منو از تنم بگیرین، تو ترانه‌هام می‌مونم…'». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۱.
  6. Mohammed (۲۰۱۶-۰۱-۲۰). «هایده؛ صدای ماندگار». توانا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۱.
  7. Welle (www.dw.com)، Deutsche. «گفتگویی منتشر نشده با زنده یاد هایده | DW | 20.01.2006». DW.COM. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۲۱.
  8. پژمان اکبرزاده (۳۰ دی ۱۳۸۵). «هفدهمین سالروز درگذشت هایده». رادیوزمانه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۰۸.
  9. Nakjavani, Erik (December 15, 2003). "HĀYEDA". Encyclopaedia Iranica. XII, Fasc. 1. p. 73-74.
  10. خطیبی، پرویز (۱۳۸۰). خاطراتی از هنرمندان. تهران: انتشارات معین. ص. ۳۷۱. شابک ۹۶۴-۵۹۴۳-۹۰-۲ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک).
  11. «انوشیروان روحانی و خاطراتی از هایده». وبگاه رادیوزمانه. ۹ بهمن ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۲ بهمن ۱۳۸۷.
  12. پژمان اکبرزاده (نوامبر ۲۰۰۸). «هایده در یک نگاه». پروژه مستند هایده. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۸ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۱.
  13. Ronald Cohn, Jesse Russell (۲۰۱۲). Sadegh Nojouki. Bookvika publishing.
  14. «پروژه مستند هایده» بایگانی‌شده در ۱ دسامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine (چکیده فیلم)
  15. «معرفی برنامه‌سازان رادیو زمانه» بایگانی‌شده در ۴ دسامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine (خبرگزاری فارس)
  16. «نیم نگاه» بایگانی‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine (مهدی عبدالله‌زاده/روزآنلاین)
  17. «ستاره «هایده» بانوی آواز ایران در بلوار لس‌آنجلس نصب شد». کیهان لندن. ۱۸ فروردین ۱۳۹۸.
  18. «نصب ستاره‌ای به نام خواننده ایرانی در تالار مشاهیر لس آنجلس». رژان. ۱۷ فروردین ۱۳۹۸.
  19. «چگونگی ساخت هولوگرام هایده».
  20. «نوروز ۹۹ - اجرای دونفره هولوگرام هایده به همراه سحر».

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به هایده در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ هایده موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.