اصحاب عقبه

اصحاب عقبه سوءقصدکنندگان به پیامبر اسلام در مسیر تبوک به مدینه اند.[1][2] عَقَبه در لغت به معنای راه دشوار و سخت‌گذر در کوه است ..

مفسّران قرآن، نزول آیه ۷۴ سوره توبه را دربارهٔ آنان دانسته‌اند که از ناموفّق بودن توطئه آن‌ها در ترور پیامبر حکایت دارد.[3]

در شأن نزول این آیه[4] آمده‌است: گروهی از بدخواهان پیامبر اسلام که به اهل عقبه موسومند، تصمیم گرفتند که هنگام بازگشت پیامبر و مسلمانان از غزوه تبوک، شتر پیامبر را برانند و او را ترور کنند، ولی در این کار موفق نشدند. خداوند آن‌ها را در این آیه افشا کرده‌است.

طبرسی ماجرای اصحاب عقبه را در ذیل آیات ۶۴–۶۵ سوره توبه[5] نیز آورده‌است.[6]
در نقلی از علی بن موسی الرضا امام هشتم شیعیان آمده‌است که مراد از … اِنَّمَااستَزَلَّهُمُ الشَّیطنُ بِبَعضِ ما کسَبوا…: همانا شیطان آنان را به سبب برخی از آنچه کرده‌بودند بلغزانید[7] اصحاب عقبه هستند.[8]

تعداد اصحاب عقبه را از ۱۲ تا ۱۵ تن برشمرده‌اند.[9] تفسیر مجمع البیان در نقلی از محمد باقر، امام پنجم شیعیان، آورده‌است که شمار آنها ۱۲ تن، ۸تن از قریش و ۴ تن از سایر عرب بوده‌است.[10] اما شیخ صدوق در خصال، بر اساس روایتی ۱۲ تن از آنان را از بنی‌امیه و ۵ تن را از سایر مردم دانسته‌است.[11]

شرح ماجرا

به گزارش علي بن ابراهيم قمي، ۱۴ تن از منافقان پس از حجة الوداع به سال دهم ق. همدست شدند تا پيامبر را در مسير مكه به مدينه در عقبه هرشي، ميان جحفه و ابواء، بكشند. هفت تن از سوي راست عقبه و هفت تن نيز از سوي چپ به قصد رماندن ش‌تر ايشان پيش آمدند. رسول خدا با ‌گزارش جبرئيل از توطئه آن‌ها آگاه شد و چون نام‌هاي ايشان را بر زبان جاري ساخت، فرار كردند و پنهان شدند. در پي كتمان آنان، آيه ۷۴ توبه/۹ نازل شد.

در منابع شيعي اشاره شده كه منافقان هم‌زمان قصد علي بن ابی طالب امام اول شیعیان را نيز داشتند كه در آن هنگام به فرمان پيامبر در مدينه جانشين ايشان بود.[12]

پانویس

المغازی، ج ۳، ص ۱۰۴۲.
«غزوه تبوک». آستان قدس حسینی.
تفسیر الکشّاف، ج ۲، ص ۲۹۱؛ تفسیر مجمع‌البیان، ج ۵و۶، ص ۷۹.
یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا کَلِمَةَ الْکُفْرِ وَکَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ یَنَالُوا ۚ وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ^{[قرآن توبه ۷۴]}: به خدا سوگند می‌خورند که (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند؛ در حالی که قطعاً سخنان کفرآمیز گفته‌اند؛ و پس از اسلام‌آوردنشان، کافر شده‌اند؛ و تصمیم (به کار خطرناکی) گرفتند، که به آن نرسیدند. آنها فقط به این جهت [از پیامبر] انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بی‌نیاز ساختند!
سوره توبه، آیات ۶۴–۶۵: یَحذَرُ المُنافِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فی قُلوبِهِم… منافقان می‌ترسند از اینکه سوره‌ای بر (علیه) آنان فرود آید که آنها را به‌آنچه در دلهایشان دارند آگاه سازد..
مجمع البیان، ج۵، ص۷۰–۷۱
سوره آل‌عمران، آیه۱۵۵
تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۱؛ الصافی، ج۱، ص۳۹۴.
الکشاف، ج۲، ص۲۹۱.
مجمع البیان، ج۵، ص۹۱.
شیخ صدوق، الخصال، ص۳۹۸.
«اصحاب عقبه چه کسانی بودند».

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] المغازی، ج ۳، ص ۱۰۴۲.

[2] «غزوه تبوک». آستان قدس حسینی.

[3] تفسیر الکشّاف، ج ۲، ص ۲۹۱؛ تفسیر مجمع‌البیان، ج ۵و۶، ص ۷۹.

[4] یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا کَلِمَةَ الْکُفْرِ وَکَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ یَنَالُوا ۚ وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ^{[قرآن توبه ۷۴]}: به خدا سوگند می‌خورند که (در غیاب پیامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند؛ در حالی که قطعاً سخنان کفرآمیز گفته‌اند؛ و پس از اسلام‌آوردنشان، کافر شده‌اند؛ و تصمیم (به کار خطرناکی) گرفتند، که به آن نرسیدند. آنها فقط به این جهت [از پیامبر] انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بی‌نیاز ساختند!

[5] سوره توبه، آیات ۶۴–۶۵: یَحذَرُ المُنافِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَیهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فی قُلوبِهِم… منافقان می‌ترسند از اینکه سوره‌ای بر (علیه) آنان فرود آید که آنها را به‌آنچه در دلهایشان دارند آگاه سازد..

[6] مجمع البیان، ج۵، ص۷۰–۷۱

[7] سوره آل‌عمران، آیه۱۵۵

[8] تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۱؛ الصافی، ج۱، ص۳۹۴.

[9] الکشاف، ج۲، ص۲۹۱.

[10] مجمع البیان، ج۵، ص۹۱.

[11] شیخ صدوق، الخصال، ص۳۹۸.

[12] «اصحاب عقبه چه کسانی بودند».