فارسی گرگانی

فارسی گرگانی گویشی از زبان فارسی می باشد که تحت تاثیر زبان تبری قرار دارد و زیر مجموعه گویش‌های فارسی-تبری[1](Perso-Tabaric Dialects) قرار میگیرد و در نواحی شرقی شهرستان گرگان گویش می شود.[2] این گویش از غرب با گویش طبری گرگانی و از شرق با طبری کتولی و از جنوب با گویش زیارتی و از شمال با زبان ترکمنی همسایه می باشد. گویش فارسی گرگانی در واژگان تحت تاثیر زبان طبری می باشد و در صرف افعال تحت تاثیر گویش خراسانی می باشد. این گویش در برخی محلات همچون تقی آباد و تقار تپه حتی در فعل نیز تحت تاثیر زبان طبری می باشد و این تاثیر به این دلیل هست که این گویش همچون یک جزیره کوچک از غرب و جنوب و شرق توسط زبان طبری احاطه شده است. به گفته حبیب برجیان مرز دقیق گویش طبری و فارسی در شهر گرگان مشخص نیست و هر دو زبان در این شهر گویش می شود ولیکن به طور سنتی اکثر محلات غربی به زبان طبری و اکثر محلات شرقی به زبان فارسی گویش می کنند و در نیمه شرقی به مرکزیت نوده ملک به گویش کتولی صحبت می شود.[3] گویش فارسی گرگانی با گویش استرآبادی که تا قرن هفدهم توسط بومیان گرگان گویش میشده است متفاوت است و گویش استرآبادی با زبان مازندرانی نزدیکی داشته است.[4] محمد بن احمد شمس‌الدین المقدسی جغرافی‌دان قرن چهارم هجری در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم آورده است: لِسانٌ قومِس و جُرجان مُتَقارِبانِ یَستَمِعونَ اِلها یَقولونَ هاده و هاکِن و لهٌ حَلاوَةٌ و لِسانُ اَهلِ طبرستانَ مُقارِبٌ لَها الّی فی عَجَلِهِ یعنی زبان کومش و گرگان بهم نزدیک است و می گویند هاده و هاکِن [«بِده» و «بِکُن»] و آن را حلاوتیست و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است تفاوت ندارد مگر در شتاب[5][6]. دانشنامه ایرانیکا گویش گرگانی قدیم را گویشی از زبان طبری یا گویشی بسیار نزدیک به آن می‌داند.[7] این گویش هم‌اکنون منقرض شده‌است.[8] این گویش قرابت بسیاری با زبان مازندرانی و گویش‌های سمنانی داشته‌است.[8]لغت‌نامه دهخدا نیز گویش قدیم گرگانی را جزوی از زبان تبری و گویش‌های سمنانی دانسته و تصریح کرده‌است که هنوز هم در گرگان و روستاهای اطراف گرگان گویشوران زبان طبری زندگی می‌کنند.[8] به گفته دکتر میر دهقان گویش گرگانی زیرمجموعه زبان مازندرانی می باشد و زبان مازندرانی به سه گویش غربی، مرکزی و شرقی تقسیم می شود.[9]

فارسی گرگانی
فارسی گرگانی
زبان بومی درایران
استان استان گلستان شهرستان گرگان گرگان
منطقهساحل شرقی خزر
گویش‌ها
فارسی گرگانی
تقی آبادی
تقار تپه‌ای
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–


گویش گرگان

مردم بومی شهرستان گرگان به چهار گویش طبری گرگانی، فارسی گرگانی، گویش زیارتی و گویش کتولی صحبت می کنند که سه گویش طبری گرگانی، گویش کتولی و گویش زیارتی زیرمجموعه زبان مازندرانی می باشد و گویش فارسی گرگانی زیر مجموعه گویش‌های فارسی-طبری می باشد که تحت تاثیر زبان طبری قرار دارد.

  1. طبری گرگانی : این گویش در نواحی غربی گرگان صحبت می شود.[10]
  2. فارسی گرگانی : این گویش در نواحی شرقی گرگان صحبت می شود.[11]
  3. گویش زیارتی : این گویش در نواحی جنوبی گرگان صحبت می شود.[12]
  4. گویش کتولی : این گویش در نیمه شرقی گرگان به مرکزیت نوده ملک صحبت می شود.[13]

دستور زبان

ضمایر

در گویش فارسی گرگان ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[14] (نمونه زیر براساس گویش شرق گرگان تنظیم شده است)

ضمیر۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
فاعلی، شرق گرگانmantuumâšomâunâ
مفعولی، شرق گرگانmanretoreuremârešomareunâre
ملکی، شرق گرگانemetešemânetânešan

صرف فعل

در جدول زیر فعل رفتن (reften) بر اساس گویش فارسی شرق گرگان در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. [15] (نمونه زیر براساس گویش شرق گرگان تنظیم شده است)

زمان/شخص۱ مفرد۲ مفرد۳ مفرد۱ جمع۲ جمع۳ جمع
گذشته سادهreftemreftireftreftimreftinreften
گذشته کاملrefte-bodemrefte-bodirefte-bodemrefte-bodimrefte-bodinrefte-boden
گذشته استمراریmereftemmereftimereftmerftimmereftinmereften
گذشته در حال انجامdâštem mereftemdâšti mereftidâšt mereftdâštim mereftimdâštin mereftindâštan mereften
حال ساده/آیندهmeremmerimeremerimmerinmeren
حال در حال انجامdârem-meremdâri-meridâre-meredârim-merimdârin-merindâren-meren
حال التزامیberemberibereberimberinberen
آیندهmexâm beremmexây berimexâd beremexâym berimmexâyn berinmexân beren

جملات

برخی جملات فارسی گرگانی شرق گرگان و مقایسه آن با طبری گرگانی غرب گرگان و فارسی:

فارسی معیارگویش فارسی گرگانگویش طبری گرگان
دختر میخواهی بگیری مادرش را نگاه کنdoxter mexây begiri be mâr-eš negâh konkijâ xâni bairi vene mâr re hâreš
امشب نمی‌توانم قدم بزنمemšo jijo nemetânem bezenememšo jijo natumbe bazenem
عروس ماه را می ماند داماد شاه را می ماندârus be mâh memâne dâmâd be šâh memâneârus mâh re mondene dâmâd šâh re mondene

واژگان

شماری از واژه‌های فارسی گرگانی (شرق گرگان) و مقایسه آن با گویش طبری گرگانی(غرب گرگان) و فارسی:

فارسی گرگانی (شرق گرگان)طبری گرگانی (غرب گرگان)فارسی معیار
peserpeser/rikâپسر
deter/doxterdeter/kijâدختر
piyerpiyerپدر
mârmârمادر
berârberârبرادر
jijo/sâbjijo/sâbقدم
pâpelupâpeli/pâpiluپروانه
dimdimصورت
ârusârusعروس
šušuشب
emšuemšuامشب
guguگاو
moličemolije/melijeمورچه
ašnefeašnufeعطسه
morqânemorqâneتخم مرغ
lik/sikâ/urdeksikâ/biliاردک
afatuaftu/eftuآفتاب
marjommarjiعدس

جستارهای وابسته

منابع
  1. برجیان، حبیب. زبان های البرز. ص. ۳۰.
  2. حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۱۹۹.
  3. حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۰۰.
  4. صادق کیا، واژه‌نامه گرگانی، ۴۰.
  5. برجیان، جبیب؛ ایرانی، اکبر؛ کیانفر، جمشید؛ نورانی نژاد، ستایش (۱۳۸۸). «متون طبری». آینه میراث فصلنامه ویژه نقد کتاب،کتاب شناسی،واطلاع رسانی در حوزه متون. دوره جدید ضمیمه شماره ۱۵: صفحه ۱۱.
  6. احسن التّقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص ۳۶۸
  7. [ http://www.iranicaonline.org/articles/gorgani-dialect GORGĀNI DIALECT in Encyclopædia Iranica = ],
  8. «حروفیان». لغت‌نامه دهخدا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ اکتبر ۲۰۱۴.
  9. میردهقان، مهین ناز (۱۳۹۹). «اشتراک و افتراق میان گویش گرگانی و زبان فارسی معیار بر مبنای جهانی های گرینبرگ در رده شناسی سازه ای». دومین همایش ملی آموزش زبان فارسی و زبان شناسی: ۵.
  10. تربتی نژاد، حسین (۱۳۹۱). «توصیف ساختمان فعل در گویش طبری غرب گرگان»: ۹۲.
  11. BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica: 199.
  12. BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica: 199.
  13. BORJIAN, HABIB (2004). "Mazandaran: Language and People (The State of Research)". Yerevan State University: 295. doi:10.1163/1573384043076045.
  14. BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica: 200.
  15. BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"". Studia Iranica: 200.

پیوند به بیرون
معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.