گویش تنکابنی
گویش تنکابنی[1] در منطقهی تنکابن[persian-alpha 1] گویش میشود.[2] این گویش شامل لهجه های دوهزاری، سه هزاری، خرمآبادی، گلیجانی و چالکش میشود.[3]
تنکابنی | |
---|---|
زبان بومی در | ایران استان مازندران |
الفبای فارسی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | – |
طبقه بندی
طبق گلاتولوگ گویش تنکابنی گویشی از زبان مازندرانی است.[4] ایران کلباسی گویش تنکابن را گونه ای از زبان مازندرانی می داند.[5] بهمن زندی گویش تنکابنی را گویشی از زبان مازندرانی و زیرمجموعه گویش مازندرانی غربی معرفی می کند.[6] بتول سبز علیپور گویش تنکابنی را گویشی از زبان مازندرانی می داند.[7] رودیگر اشمیت گویش بومی منطقه تنکابن را گویشی از زبان مازندرانی معرفی می کند.[8] طبق دانشنامه ایرانیکا به نقل از دونالد استیلو در بین تنکابن و کلاردشت گویشها حالت انتقال بین گیلکی و مازندرانی دارند؛ و آن را شاخهای زبانی مجزا از گیلکی و مازندرانی طبقهبندی کردهاند. گویشهای بومی کلاردشت و تنکابن را بدین ترتیب میتوان چنانکه دونالد استیلو پیشنهاد میکند، یک گروه زبانی مجزا درون پیوستار گفتاری در طول مناطق ساحلی و ارتفاعات کرانهٔ خزر دانست. این گروه حدوداً بین کلاردشت در شرق و رامسر در غرب کشیده شدهاست و زین رو توسط دونالد استیلو کاسپین مرکزی تعیین شدهاست با وجود این اتفاق نظر بر سر آن کم است،[9] اما برخلاف نظر استیلو و به باور بهرام فره وشی زبانشناس و متخصص زبانهای ایرانی، حتی گویش منطقه لاهیجان نیز گونهای از گیلکی–مازندرانی است و حالت انتقالی دارد.[10][11] در سال ۱۳۸۱ «واژهنامه بزرگ تبری» به ویراستاری «جهانگیر نصری اشرفی» منتشر شد که در بردارنده واژگانی از گویشهای عباسآباد و آمل و بابل و بهشهر و علیآباد کتول و کردکوی و نوشهر و ساری و تنکابن و دیگر مناطق بود.[12] در کتاب واژهنامه بزرگ تبری گویشی که در بخشی از منطقه رویان شامل چالوس و تنکابن شرقی (کلار باستانی، برخی از روستاهای کوهپایهای منطقه بیرون بشم و لنگا و نواحی جلگه ای از آب چالوس و عباسآباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباسآباد) تکلم میشود نیز گویشی از زبان مازندرانی میباشد.[13] شماری از پژوهشگران زبانشناس، گویش منطقه تنکابن (گویش تنکابنی) را گویشی از زبان مازندرانی غربی میدانند.[14] زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم میشود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه میشوند[15] دانشنامه تبرستان و مازندران ذیل گویش دوهزاری چنین نقل نموده است، لهجه دوهزاری لهجهای از زبان تبری است.[16]. به گفته ایوب رسایی گیلکی شرقی شامل گویش لاهیجان، رودسر، گالش و تنکابن می شود و گیلکی غربی شامل گویش رشت، فومن و رودبار می شود.[17] عباس خائفی زبان تنکابن را همانند رامسری از گویشهای موجود در زبان گیلکی در حاشیه دریای خزر میداند و میگوید هر چند شهرستانهای رامسر و تنکابن در استان مازندران واقع شدهاند اما به زبان گیلکی سخن میگویند و از آداب و رسوم گرایش یافته به استان گیلان برخوردارند.[18] به نوشته فرشته مومنی، گویش تنکابنی یکی از گویش های واگرا زبان مازندرانی است که دستگاه فعل آن با گویش های دو زبان همسایه یعنی مازندرانی و گیلکی تفاوت دارد.[19]
دستور زبان
ضمیر
در گویش تنکابنی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.
شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
فاعلی، تنکابنی | mo | to | vi | amâ | šomâ | ušân |
مفعولی، تنکابنی | mere | tere | vere | amere | šemere | ušâne |
ملکی، تنکابنی | mi | ti | vi | ami | šimi | ušane |
در گویش دو هزاری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[20]
شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
فاعلی، دو هزاری | mon | to | ve | amâ | šamâ | ošen |
مفعولی، دو هزاری | mere | tere | vere | amere | šamere | ošene |
ملکی، دو هزاری | me | te | ve | ame | šame | ošene |
شناسه (گویش تنکابنی)
شناسه افعال در گویش تنکابنی.[21] (نمونه زیر بر اساس گویش تنکابن تنظیم شدهاست)
شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
شناسه حال | m | i | e/∅ | im | in | en/n |
شناسه گذشته | m | i | e/∅ | im | in | en/n |
شناسه التزامی | m | i | e/∅ | im | in | en/n |
شناسه (گویش دوهزاری)
شناسه افعال در گویش دوهزاری.[22] (نمونه زیر بر اساس گویش دوهزاری تنظیم شدهاست)
شناسه | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
شناسه حال | om | i | e/∅ | im | in | en/n |
شناسه گذشته | om | i | e/∅ | im | in | en/n |
شناسه التزامی | om | i | e/∅ | im | in | en/n |
صرف فعل (گویش تنکابنی)
در جدول زیر فعل گفتن (bagoten) بر اساس گویش تنکابن در زمانهای مختلف صرف میشود.[23]
زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
گذشته ساده | bagotem | bagoti | bagote | bagotim | bagotin | bagoten |
گذشته کامل | bagote-bâm | bagote-bi | bagote_bâ | bagote-bim | bagote-bin | bagote-bân |
گذشته التزامی | bagote-bum | bagote-buy | bagote-bu | bagote-buym | bagote-buyn | bagote-bun |
گذشته استمراری | go-ne-bâm | go-ne-bi | go-ne-bâ | go-ne-bim | go-ne-bin | go-ne-bân |
گذشته در حال انجام | dabâm-bagom | dabi-bagoi | dabâ-bagoe | dabim-bagoim | dabin-bagoin | daben-bagoen |
حال ساده/آینده | gonem | goni | gone | gonim | gonin | gonen |
حال در حال انجام | dare-bagom | dare-bagoi | dare-bagoe | dare-bagoim | dare-bagoin | dare-bagoen |
حال التزامی | bagom | bagoi | bagoe | bagoim | bagoin | bagoen |
حال التزامی | xeynom bagom | xeyni bagoi | xeyne bagoe | xeynim bagoim | xeynim bagoin | xeynen bagoen |
در جدول زیر فعل کردن (hakerden) بر اساس گویش تنکابن در زمانهای مختلف صرف میشود.[24]
زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
گذشته ساده | hakerdem | hakerdi | hakerde | hakerdim | hakerdin | hakerden |
گذشته کامل | hakerde-bâm | hakerde-bi | hakerde_bâ | hakerde-bim | hakerde-bin | hakerde-bân |
گذشته التزامی | hakerde-bum | hakerde-buy | hakerde-bu | hakerde-buym | hakerde-buyn | hakerde-bun |
گذشته استمراری | kâ-ne-bâm | kâ-ne-bi | kâ-ne-bâ | kâ-ne-bim | kâ-ne-bin | kâ-ne-bân |
گذشته در حال انجام | dabâm-hakenem | dabi-hakeni | dabâ-hakene | dabim-hakenim | dabin-hakenin | daben-hakenen |
حال ساده/آینده | kânem | kâni | kâne | kânim | kânin | kânen |
حال در حال انجام | dare-hakenem | dare-hakeni | dare-hakene | dare-hakenim | dare-hakenin | dare-hakenen |
حال التزامی | hakenem | hakeni | hakene | hakenim | hakenin | hakenen |
حال التزامی | xeynom hakenem | xeyni hakeni | xeyne hakene | xeynim hakenim | xeynim hakenin | xeynen hakenen |
صرف فعل (گویش دوهزاری)
در جدول زیر فعل کندن (bakenden) بر اساس گویش دوهزاری در زمانهای مختلف صرف میشود.[25]
زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
گذشته ساده | bakensom | bakenesi | bakenes | bakenesim | bakenesin | bakenesen |
گذشته کامل | bakenes-bam | bakenes-bi | bakenes_ba | bakenes-bim | bakenes-bin | bakenes-ban |
گذشته التزامی | bakenes-bum | bakenes-buy | bakenes-bu | bakenes-buym | bakenes-buyn | bakenes-bun |
گذشته استمراری | kend-en-bam | kend-en-bi | kend-en-ba | kend-en-bim | kend-en-bin | kend-en-ban |
گذشته در حال انجام | daba-bakendom | daba-bakendi | daba-bakende | daba-bakendim | daba-bakendin | daba-bakenden |
حال ساده/آینده | kendenom | kendeni | kendene | kendenim | kendenin | kendnen |
حال در حال انجام | dare-bakendom | dare-bakendi | dare-bakende | dare-bakendim | dare-bakendin | dare-bakenden |
حال التزامی | bakendom | bakendi | bakende | bakendim | bakendin | bakenden |
حال التزامی | xaynom bakendom | xayni bakendoi | xayne bakende | xaynim bakendim | xaynin bakendin | xaynen bakenden |
جستارهای وابسته
یادداشتها
- شامل لهجههای شهسواری، خرمآبادی، دوهزاری، سههزاری، گلیجانی و چالکش
منابع
- مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۱۶.
- مؤمنی، فرشته (۱۳۹۵). «بازنگري خانوادة گويش تنكابنی و تحليل ساخت فعل در آن». نخستين همايش بين المللي زبان ها و گويش هاي ايراني كرانه جنوبي درياي خزر: ۱.
- نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژهنامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحه ۳۱ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
- https://glottolog.org/resource/languoid/id/tone1234
- کلباسی، ایران (۱۳۸۳). «گذشته نقلی در لهجه ها و گویش های ایرانی». ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی) (۲): ۸۲.
- Zandi, Bahman (2011). "The Status and Application of Persian Language and Tonekaboni Dialect in Tonekabon". Jurnal of the Linguistices Society of Iran. 7 (14): 41.
- Sabzalipour, Batoul (2015). "A study of idiomatic expressions in persian and tonekaboni dialect". International Journal of Current Research. 7 (1): 11696.
- اشمیت، رودیگر (١٣٨٢). راهنمای زبانهای ایرانی. به کوشش ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی. تهران: انتشارات ققنوس. ص. صفحه ۴۹۰ جلد دوم. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۸۸-۰.
- http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-2-restored
- فره وشی، بهرام. «زبانها و گویشهای ایرانی / بهرام فره وشی». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافتشده در ۵ اوت ۲۰۲۰.
- فره وشی، بهرام. «زبانها و گویشهای ایرانی». پرتال جامع علوم انسانی. دریافتشده در ۵ اوت ۲۰۲۰.
- The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)., (Prods Oktor Skjærvø), “IRAN vi. IRANIAN LANGUAGES AND SCRIPTS (2) Documentation” Encyclopædia Iranica, online edition
- نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژهنامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۲۷ و ۳۰ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
- زندی، بهمن؛ روشن، بلقیس؛ نصیری الموتی، سارا. «جایگاه و کاربرد زبان فارسی و گویش تنکابنی در شهر تنکابن». پرتال جامع علوم انسانی. دریافتشده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۲۰.
- دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بینالمللی =بررسی مسائل جاری زبانها، گویشها و زبانشناسی14_15، ۲.
- نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامهی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۲.
- رسایی، ایوب (۱۳۸۵). «گویش گیلکی فومنات». مجلهی زبان و ادب، شماره ۳۰، دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی (۳۰): صفحه ۶۵.
- خائفی، عباس (۱۳۹۵). «بررسی ماضی نقلی در گویشهای حاشیه دریای خزر». گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران. ۱۱: ۲۰.
- مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۲.
- نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامهی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۳.
- مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۱۵.
- نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامهی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۵.
- مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۸–۱۷.
- مؤمنی، فرشته (۱۳۹۸). «فعل نمود - بنیان در گویش تنکابنی». جستارهای زبانی. ۱۰ (۱): ۸–۱۷.
- نصری اشرفی، جهانگیر (۱۳۹۹). جعفر شجاع کیوانی، ویراستار. دانشنامهی تبرستان و مازندران جلد پنجم. نشرنی = ۸۶.