برهان هستی‌شناختی
برهان هستی‌شناختی (به انگلیسی: Ontological argument) برهانی فلسفی است، که بر پایه‌ای هستی‌شناختی اقامه می شود، و در پشتیبانی از وجود خدا ارائه داده می‌شود. چنین براهینی تمایل دارند به حالت بودن (being) یا وجود داشتن (existing) ارجاع داشته باشند.[1] براهین وجودی دسته‌ای از براهین اثبات وجود خدا هستند.[2]
| بخشی از مجموعه مقالاتی در باب |
| فلسفه دین |
|---|
| فهرست مقالات فلسفه دین |
اولین برهان وجودشناختی در سنت مسیحیت غربی توسط قدیس آنسلم کانتربری در اثر ۱۰۷۸ میلادی اش، Proslogion، (لاتین: Proslogium، تحت اللفظی: 'گفتمان بر وجود خدا') ارائه شد، که در آن او خدا را بعنوان «موجودی که هیچ بزرگ تری از آن نمی تواند تصور شود» تعریف کرد و استدلال کرد که چنین موجودی باید در ذهن وجود داشته باشد، حتی در ذهن آن شخصی که وجود خدا را منکر است. از این رو ، او پیشنهاد می دهد که اگر بزرگترین موجود ممکن در ذهن وجود دارد، باید همچنین در واقعیت نیز وجود داشته باشد، چون اگر فقط در ذهن وجود داشته باشد، آنگاه موجودی حتی بزرگ تر ممکن است—موجودی که هم در ذهن و هم در واقعیت موجود است. بنابراین، این بزرگترین موجود ممکن باید در واقعیت موجود باشد.[1]
از زمان طرح اولیه خود، ایده‌های فلسفی کمی چنین کشش و جذبه ای را کشش و بحثی را همچون برهان هستی‌شناختی ایجاد کرده‌اند. تقریبا تمامی اذهان بزرگ در فلسفه غربی آن را شایسته توجه خود دیده‌اند. فیلسوف قرن ۱۷ میلادی رنه دکارت برهانی مشابه برهان آنسلم را بکار گرفت. دکارت چندین گونه از برهانش را منتشر کرد، که هر کدامشان بر مرکزیت این اندیشه قرار می گیرند که وجود خدا بلافاصله از اندیشه «واضح و متمایز» موجودی عظیما کامل (supremely perfect being) قابل استنباط است.[1]
اقامه این برهان [برهان وجودی] از تلاش‌هایی است که گفته می‌شود نخستین بار ابوعلی سینا، فیلسوف مسلمان ایرانی در جهت مسئلهٔ اثبات وجود خدا به عمل آورده‌است. این برهان در میان فلاسفه اسلامی بیش از سایر براهین مورد توجه قرار گرفته‌است؛ به‌طوری‌که برای نمونه محقق طوسی در کتاب «تجرید العقاید» در اثبات وجود خداوند، تنها به صورتی از آن بسنده مینماید:
اگر موجود (که در تحقق آن شک نیست) واجب‌الوجود بالذات باشد، مطلوب ما ثابت است، و اگر چنین نباشد، مستلزم وجود واجب بالذات است، تا دور و تسلسل لازم نیاید.[3]
دسته‌بندی
تقریرهای بسیار گوناگونی در گروه براهین وجودی قرار می‌گیرند.این براهین را در نگاه کلی می‌توان به چهار گروه تقسیم نمود:
- بر مبنای تعریف خدا
- بر مبنای امکان وجود(امکان ماهوی)
- بر مبنای امکان وجود(امکان فقری)
- بر مبنای اصالت وجود
- برهان وجودی پراس
اخیراً تقریر بسیار متفاوتی از برهان، توسط الکساندر پراس، استاد دانشگاه بایلور، بیان شده‌است. او این تقریر را بر مبنای نظرات شانکارا فیلسوف قدیم هند، پایه‌ریزی کرده‌است.
پانویس
- "Ontological argument". Wikipedia. 2020-06-28.
- Steve A. Johnson (1984), "Ibn Sina's Fourth Ontological Argument for God's Existence", The Muslim World 74 (3-4), 161–171.
- کشف المراد، مقصد سوم، فصل اول.
منابع
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «برهان وجودی». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۷ آوریل ۲۰۱۰.
- محمد ایلخانی (۱۳۸۶)، تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها
- مرتضی مطهری (۱۳۸۸)، مجموعه آثار، جلد ۶، تهران: انتشارات صدرا
- برهان امکان و وجوب
پیوند به بیرون
- Kenneth Einar Himma, The Ontological Argument — from the Internet Encyclopedia of Philosophy
- History of the ontological argument, with an annotated bibliography
- Medieval Sourcebook: Gaunilo: In Behalf of the Fool, and Anselm's Reply
- Medieval Sourcebook: Philosophers' Criticisms of Anselm's Ontological Argument for the Being of God
- Paul E. Oppenheimer & Edward N. Zalta, "On the Logic of the Ontological Argument" from James Tomberlin ed., Philosophical Perspectives 5: The Philosophy of Religion (Atascadero: Ridgeview, 1991) pp. 509–529
- Gregory S. Neal, "Anselm's Ontological Argument For the Existence of God" from Grace Incarnate (1990)
- Maciej Nowicki, "Anselm and Russell" Logic and Logical Philosophy (2006) 15:355-368.
- Mulla Sadra’s Argument of the Righteous and a Critical Study of Kant and Hume’s Views on the Proofs of God’s Existence by Hamid Reza Ayatullahi
- برهان صدیقین ملاصدرا و نقد آراء کانت و هیوم در براهین اثبات خدا، نوشته حمیدرضا آیت‌اللهی(ترجمه پیوند بالا به فارسی).