گیلکی بیه‌پیش

گیلکی بیه پیش[1][2] یا گیلکی شرقی[3] گویشی از زبان گیلکی می‌باشد که در شرق استان گیلان گویش می‌شود. زبان گیلکی شامل سه لهجه بیه پسی (غرب گیلان)، بیه پیشی (شرق گیلان) و گالشی می‌شود.[4] گلاتولوگ گویش گیلکی شرقی را شامل گونه‌های لاهیجانی، لنگرودی و ماچیانی می‌داند.[5] به گفته منوچهر ستوده گیلکی بیه پیش در خاور سفیدرود (لاهیجان، لنگرود، کنار فریضه، رودسر، اشکور پایین) بدان گفتگو می‌شود.[6] به گفته دانشنامه ایرانیکا زبان گیلکی دارای دو گویش شرقی و غربی است و رودخانه سفیدرود مرز بین این دو گویش است و این زبان زیرمجموعه زبان‌های کاسپین است.[7]

گیلکی بیه پیش
زبان بومی در	ایران استان گیلان
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان گیلکی گیلکی بیه پیش
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

دستور زبان

ضمایر (رودسر)

در گویش بیه پیش ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش رودسر تنظیم شده‌است)[8]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، رودسر	mu	tu	un	amu	šumu	ušân
مفعولی، رودسر	mi	ti	une	ami	šimi	ušâne
ملکی، رودسر	mərə	tərə	unə	amərə	šamərə	ušanərə

ضمایر (لاهیجان)

در گویش بیه پیش ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی. (نمونه زیر براساس گویش لاهیجان تنظیم شده‌است)

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، لاهیجان	mu	tu	un	amu	šumu	ušon
مفعولی، لاهیجان	mi	ti	uni	ame	šime	ušonə
ملکی، لاهیجان	ma	ta	unə	amərə	šəmərə	ušonə

شناسه

در گویش گیلکی بیه پیش در زمان گذشته و حال شناسه‌ها یکسان می‌باشند.[9] (نمونه زیر بر اساس گویش رودسر تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -boxord = خورد
• بن ماضی استمراری: -xord = می‌خورد

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	əm	i	ə	im	in	ən

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -xor = می‌خور

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	əm	i	ə	im	in	ən

صرف فعل (رودسر)

در جدول زیر فعل خوردن (xordən) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[10](نمونه زیر براساس گویش رودسر می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	boxordəm	boxordi	boxord	boxordim	boxordin	boxordən
گذشته کامل	boxordə-bum	boxordə-bi	boxordə-bu	boxordə-bim	boxordə-bin	boxordə-bun
گذشته التزامی	boxordə-bum	boxordə-bi	boxordə-bu	boxordə-bim	boxordə-bin	boxordə-bun
گذشته استمراری	xord-ən-âbum	xord-ən-âbi	xord-ən-âbu	xord-ən-âbim	xord-ən-âbin	xord-ən-âbun
گذشته در حال انجام	xordə-dabum	xordə-dabi	xordə-dabu	xordə-dabim	xordə-dabin	xordə-dabun
حال ساده/آینده	xorəm	xori	xorə	xorim	xorin	xorən
حال در حال انجام	xordə-dərəm	xordə-dəri	xordə-dərə	xordə-dərim	xordə-dərin	xordə-dərən
حال التزامی	boxorəm	boxori	boxorə	boxorim	boxorin	boxorən
آینده	xanəm boxorəm	xani boxori	xanə boxore	xanim boxorim	xanin boxorin	xanən boxorən

صرف فعل (لاهیجان)

در جدول زیر فعل گفتن (gutən) بر اساس گویش بیه پیشی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. (نمونه زیر براساس گویش لاهیجان می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	bugutəm	buguti	bugut	bugutim	bugutin	bugutən
گذشته کامل	bugutə-bum	bugutə-bi	bugutə-bu	bugutə-bim	bugutə-bin	bugutə-bun
گذشته التزامی	bugutə-bum	bugutə-bi	bugutə-bu	bugutə-bim	bugutə-bin	bugutə-bun
گذشته استمراری	gut-ən-âbum	gut-ən-âbi	gut-ən-âbu	gut-ən-âbim	gut-ən-âbin	gut-ən-âbun
گذشته در حال انجام	gutə-dubum	gutə-dibi	gutə-dubu	gutə-dibim	gutə-dibin	gutə-dubun
حال ساده/آینده	gunəm	guni	gunə	gunim	gunin	gunən
حال در حال انجام	gutə-dərəm	gutə-dəri	gutə-dərə	gutə-dərim	gutə-dərin	gutə-dərən
حال التزامی	bugum	bugi	bugə	bugim	bugin	bugən
آینده	xanəm bugum	xani bugi	xanə buge	xanim bugim	xanin bugin	xanən bugən

واژگان

شماری از واژه‌ها در گویش گیلکی بیه‌پیشی:[11]

گویش رودسری	گویش لاهیجانی	فارسی
pilo per	pilə per	پدر بزرگ
pilo mâr	pilə mâr	مادر بزرگ
zak	zâk/zak	بچه
vače	vače	پسر
lâku	lâku	دختر
titil	titilâs	سنجاقک
pitâr	pitâr	مورچه
bili/sikâ	bili/sikâ	اردک
hâli	hâli	آلوچه
xu	xu	خوک
šukul	šukul	سمور
siftâl	siftâl	زنبور
âblâku	âblâku	لاک پشت
kuluš mâr	kuluš kon	مرغ مادر
maljə	maljə	گنجشک
kârtang	labdon	عنکبوت
milom	milon	مار
čučâr/jujâr	čučâr	مارمولک
kin	kin	باسن

جستارهای وابسته

• استان گیلان
• مردم گیلک
• زبان گیلکی
• گیلکی بیه پس
• گویش گالشی
• گویش رودباری
• لاهیجان
• لنگرود
• رودسر

منابع

1. دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
2. «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
3. https://glottolog.org/resource/languoid/id/east2843
4. حیدرپور میمه، مریم؛ واعظی، هنگامه (۱۳۹۸). «بررسی جامعه شناختی تنوع گویش گیلکی در مقایسه با زبان فارسی». رخسار زبان (۹): ۱۲۵.
5. https://glottolog.org/resource/languoid/id/east2843
6. ستوده، منوچهر (۱۳۹۱). فرهنگ گیلکی. فرهنگ ایلیا = ۱۶–۱۷.
7. https://iranicaonline.org/articles/gilan-x
8. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۸۲.
9. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۰۳.
10. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۰۴–۱۱۴.
11. امانی، عفت (۱۳۹۱). «توصیف گویش گیلکی رودسر». پژوهشکده گیلان‌شناسی: ۱۵۰–۲۶۰.

پیوند به بیرون

معنای گیلان را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.