انسان معلق

انسانِ معلق در فضا یکی از دلایل فلسفی و تجربی ابن سینا برای اثباتِ وجود نفس و مغایرت آن با پیکر انسان است.

از سلسله مقالات دربارهٔ
ابن سینا
کارنامه
کتاب‌شناسی
شاگردان
مرتبط
یادمان‌ها
  • سخنان
  • آثار
  • درگاه فلسفه
  • درگاه پزشکی

ابوعلی سینا در کتاب شفا و کتاب اشارات به‌طور مبسوط به بیانِ برهانِ این موضوع پرداخته است. وی در رساله فی معرفة النفس الناطقة و احوالها و رساله اضحویه نیز به این مطلب اشاره کرده‌است که این تکرارِ مطلب حاکی از علاقه ابن سینا به موضوع انسان معلق می‌باشد.

ارسطو

ارسطو عقیده دارد که نفس ناطقه با پیکره مادی یگانگی و اتحاد کامل دارند اما ابن سینا بر خلاف ارسطو یگانگی و اتحاد نفس یا روح با پیکره مادی را رد کرده و جدائی و افتراق نفس با پیکره مادی را ممکن می‌داند.

وجودِ روح

ابن سینا عقیده دارد که نفس، موجودی می‌باشد که می‌تواند بدونِ یاریِ پیکر به درک معقولات بپردازد و پس از مرگِ پیکر بقا داشته باشد. البته ابن سینا وجود نفس ناطقه و پیکره مادی را دو ماهیت متمایز نمی‌داند و نفس را جوهر واقعی می‌داند که به پیکر انسان حقیقت می‌بخشد و آن را به حرکت درمی‌آورد و تنِ آدمی با حضور نفس است که به درجه کمال و تمامیت می‌رسد. در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی به آن انسان پرنده (bird man) می‌گویند. این موضوع یکی از مهم‌ترین و بدیع‌ترین و عجیب‌ترین وعمیق‌ترین مباحث ابن سینا در مورد اثبات وجود نفس انسان است و بعضی از فیلسوفان مسلمان نیز برای اثبات وجود نفس به مسله انسان معلق ابن سینا استناد کرده‌اند.

برهانِ انسانِ معلق در اروپا

در قرون وسطی برهان انسان معلق مورد توجه و تحسن و تکریم در اروپا و مورد تحسین فیلسوفان اسکولاستیک قرار داشته‌است. ابن سینا این برهان را به این دلیل ارائه کرده‌است تا ثابت کند پیکر انسان به غیر از نفس انسان است یعنی پیکر خاکی یا تن مادی آدمی یک موجود و نفس انسانی نیز یک موجود دیگر است و انسان به ماهو انسان نماد اتحاد و یگانگی نفس ناطقه با پیکره مادی و ارتباط این دو در جهان خارج است. ابن سینا پیکر و نفس را متحد می‌داند و نفس را صورت نوع بدن می‌داند و می‌نویسد که:" سر و کار ما در اینجا با دو ماهیت متمایز نیست بلکه جوهر واقعی، نفس است که به بدن حقیقت می‌بخشد و به حرکت درمی‌آورد و با بودن جان در تن، کالبد انسانی به درجه کمال و تمامیت می‌رسد.

ابن سینا برهان انسان معلّق را به این دلیل به رشته تحریر درآورده است که در آن دوران بعضی از اندیشمندان مسلمان از قبیل اشعری و باقلانی که پیرو نظریه جوهر فرد بودند، نفس یا روح را به عنوان یک موجود مجرد و غیر مادی قبول نداشتند و همین کالبد آدمی را نفس می‌دانستند. ابن سینا برهان انسان معلّق را برای اثبات افتراق نفس با پیکره مادی بیان کرده‌است وبا استفاده از قواعد دینی و تلفیق آن‌ها با اصول فلسفی، حقیقت وجود نفس و روح انسانی را اثبات نماید؛ بنابراین هدف ابن سینا درارائه برهان انسان اثبات وجود روح انسانی و امکان بقاء مستقل آن بوده‌است تا جواب محکمی باشد به پیروان فلسفه مادیگرایان.

ابن سینا در برهان انسان معلّق به این نکته اشاره می‌کند که هر انسانی در بیداری، خواب، بیهوشی و حتی مستی، قادر به شناسایی خود می‌باشد. حال اگر تصور کنیم که شخصی در یک هوای طلق (آرام) بتواند به صورت معلق در فضا قرار بگیرد و نتواند بدنش را حس کند یا لمس نماید آیا بازهم قادر به درک خود به عنوان یک انسان مستقل می‌باشد؟ آیا این انسان معلق از خود و من خویشتن خویش را می‌شناسد. ابن سینا در این مورد می‌نویسد اگر تصور شود که چشمان نوزاد کاملاً سالمی را بپوشانند، و سپس او را به هوا برده و در طوری در خلأ معلق نمایند که دست و پای وی با همدیگر تماس نداشته باشد در این حالت درک پیکره خودش نیز سخت است واثبات وجود اجزایش دشوار می‌باشد حتی نمی‌تواند تصوری از پیکر خود داشته باشد. این انسان معلق باز هم قادر به تشخیص خویش است و هرگز در مورد وجود خودش دچار شک و تردید نمی‌شود، وجودی که این انسان معلق احساس می‌کند، مجرد از عمق، طول، عرض و مکان است. یعنی تصور این انسان معلق از خودش، از طریق حواس و پیکرش نیست؛ و از طریق دیگری است که مغایرت کامل با پیکر مادی او دارد که همان روح یا نفس انسانی او است.[1][2][3][4]

آزمایشِ تجربی
نوشتار اصلی: تجربه خروج از بدن

اخیراً پژوهشگران تلاش می‌کنند تا بگونه‌ای تجربی این موضوع را بررسی نمایند به‌طوری‌که در یکی از مقالات با عنوانِ پس از خروج روح از بدن چه اتفاقی در مغز می‌افتد؟ به آزمایش دانشمندان مؤسسه کالسروهه آلمان اشاره نموده است که با استفاده از اسکن مغز پانزده انسان داوطلب سالم، رویدادهایی را نشان داده‌اند که شبیه بیرون رفتن روح از بدن انسان است. بدین ترتیب که پژوهشگران مؤسسه نامبرده با آزمایشی به‌طور غیرمستقیم پدیده‌ای را در مغزاشخاص داوطلبی که در دستگاه اسکنر مغزی قرار داشتند ایجاد کردند که انگار این افراد از پیکر خود بیرون رفته و از فضای بیرون از پیکر خود به بدن واقعی خودشان نگاه می‌کردند.[5]

جستارهای وابسته
  • فکر می‌کنم پس هستم

منابع
  1. ابن سینا، رساله نفس، با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر موسی عمید، نشر دانشگاه بوعلی سینا، همدان، سال۱۳۸۸ ه ش، چاپ دوم، ص ۱.
  2. بنی جمالی، شکوه السادات، واحدی، حسن، علم‌االنفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی و تطبیق آن با روانشناسان جدید، مرکز انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، سال ۱۳۶۳ش، چاپ دوم، ص ۹–۷۸.
  3. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۱.
  4. http://www.pajoohe.com
  5. http://www.isna.ir/fa/news/94021407430
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.