بخش هزارجریب

بخش هزارجریب (واقع در منطقهٔ هزارجریب) یکی از دو بخش شهرستان نکا در استان مازندران ایران است. این بخش دارای دو دهستان است: دهستان زارم‌رود و دهستان استخر پشت.

هزارجریب نکا از فراز امامزادهٔ روستای زیارتکلا (لَـیی) 1397/1/31

دکتر منوچهر ستوده در مورد هزارجریب می نویسد: «هزارجریب که نام آن در کتب تاریخی مازندران به صورت هزارگری و هزاره گری آمده است، سرزمینی است کوهستانی که حدود چهارگانه آن از این قرار است : از طرف جنوب به رشته کوه اصلی البرز و از شمال به رشته کوههای جهان مورا و از طرف مشرق به کوههای خوشانگور و یانه سر و سرخ گریه و لت کوه و از غرب به رشته کوهی که در امتداد رودخانه تالار و در شرق آن است. در این بخش جغرافیایی که زیباترین و پهناورترین و آبادترین ناحیه کوهستانی رشته کوه البرز است رودخانه عظیم تجن با شاخه های طولانی و ممتد آن و رودخانه نکا از میانه آن جریان دارد»[1] .

ستوده در مورد تقسیمات بخش هزراجریب نیز می نویسد: «بخش هزارجریب به دو ناحیه چهاردانگه و دودانگه تقسیم می شود: ناحیه چهاردانگه شامل شهریاری و هزارجریبی و سورتیجی است. شهریاری نام دهکده های کنار رودخانه نکا است که آب این رودخانه خود جداگانه به دریا می ریزد و آب آن داخل رودخانه تجن نمی شود. هزارجریبی دهکده هایی را گویند که کنار رودخانه زارم رود است و این رودخانه در دوآب زیردست دهکده گرمرود به عمود رودخانه تجن می پیوندد. سورتیجی نام دهکده هایی است که کنار رودخانه گرمابرود است و این روخانه نزدیک دو دهکده "ورند" و "تاکام" با عمود رودخانه تجن تلاقی می کند.

بخش دودانگه هزارجریب شامل  :نرم آب و بندرج و فریم(پریم) و بنافت و پشتکوه است. نرم آب دهکده های کنار شاخه شرقی غربی رودپلور و عمود آن را گویند و پشتکوه شامل دهکده هایی است که کنار شاخه شمالی جنوبی آن می افتد. بندرج شامل دهکده هایی است که کنار یکی از شعب چپ تجن است که حوالی تاکام و ورند به عمود اصلی تجن می پیوندد. فریم شامل دهکده هایی است که تقریبا در امتداد قسمت بالای عمود اصلی رود تجن قرار دارد. بنافت آخرین بخش هزارجریب است که دهکده های آن کنار رودی است که آب آن از کسلیان می گذرد و به رودخانه تالار می ریزد. پشتکوه شامل دهکده هایی است که در سرچشمه های رودپلور است»[2] .

اسدالله عمادی گفته است :«امروزه، فقط به بخش هایی از جنوب شهرستانِ "نکا" ، "هزار جریب" گفته می شود»[3] . ولی در گذشته:«هزارجریب... حدود آن از مناطق کوهستانی سوادکوه شروع می شد و تا مرز گلستان امروزی خاتمه می یافت»[4] .

درویشعلی کولاییان نظر بدیعی در مورد واژه ی هزارجریب دارد. او نوشته :«هزارجریب ناحیه کوهستانی وسیع، شامل دودانگه و چهاردانگه، شرقی شهرستان ساری و در جنوب بهشهر است. ظاهرا "هزارجریب" را بر ساخته از دو واژه فارسی "هزار" و "جریب" دانسته اند، تأویلی که مانند بسیاری موارد مشابه دیگر اشتباه است. این نام های کهن بازمانده از زبان مردمانی است که اولین آبادگران و کشاورزان منطقه بوده اند و دوهزار سال پیش از زمان ما در منطقه سکونت اختیار کرده اند. در زبان این مردم، این اصطلاح شاید می توانست "ایزاجِیرِ(ایزاجیری)" به معنای ناحیه تند آب(ها) باشد. سنسکریت Iza به معنای "دارنده" است و jIri به معنای آب های جاری سریع السیر است. نام هزارجریب در سایر مناطق ایران فقط نام چند رئیس ان ابراهیم خان است که روستاست(سه مورد) ، روستاهایی مختلف که نام هر کدامشان هزارجریب است. اما هزارجریب ساری خود شامل چند دهستان که دهستان خود شامل ده ها آبادی است»[5] .

همچنین به نقل از مکنزی در کتاب "راویان قصه های رفته از یاد" آمده است :«هزارجریب از دو بخش تشکیل می شود: بخش اول چهاردانگه که متشکل از سه قسمت است : 1- چهاردانگه محمدرحیم خان در یانه سر . 300 تفنگچی با تفنگ به دولت می دهد، 2- چهاردانگه نجفقلی خان در سرخه جریب که 275 تفنگچی می دهد؛ 3- چهاردانگه محسن خان 235 تفنگچی می دهد. بخش دوم [دودانگه] رئیس آن ابراهیم خان است که 300 تفنگچی می دهد. می گویند در هزارجریب تقریبا هزار ده وجود دارد . انواع شکار و حیوانات در این منطقه فراوان است از جمله : ببر، خرس و غیره»[6] .

مناطق تاریخی و دیدنی هزار جریب
  • امامزاده شاهرضا : در دهکده ملاخیل شهریاری 36 کیلومتری جنوب بهشهر 48 کیلومتری شمال کیاسر[7] .
  • شاه غازی رستم در ارم هزارجریب: در 33 کیلومتری شمال شرقی کیاسر[8]
  • قصر علاءالدوله حسن در زارم هزارجریب در 36 کیلومتری شرق کیاسر [9]
  • برج و خرابه ای قدیمی در زروم هزارجریب: در 40 کیلومتری شمال شرقی کیاسر[10]
  • تپه ای بزرگ و قدیمی به نام "قله" در دهکده بِرما  : از دهکده های هزارجریب در 37 کیلومتری شمال شرقی کیاسر[11]
  • خانه قدیمی ملکی آقاعطا در گرگ تج : از دهکده های پی رجه سورتیجی بخش چهاردانگه [12] سورتیجی در مورد مسیر این بخش می نویسد :« برای رسیدن به گرگ تج در کنار رودخانه نکا از جاده طرح رومانی باید رفت. پس از گذشتن از زرن دین به دهکده های : سه کیله و اوکرکا و درویش خیلک و خرمندی چماز و رمدان خیل می رسد و از آنجا جاده فرعی است دست راست به گرگ تج می رود. در بالای تپه ای که مسلط به دهکده است، بنای مستطیل شکل دوران قاجاری است. بنایی است سه طبقه که طبقه بالایی آن دو اطاق نپارمانند تابستان نشین است. طبقه وسط شامل چهار اطاق و دو راهرو است. اطاق وسط تالار مانند و اطاق شرقی از دو اطاق غربی بزرگتر است. زیرزمینهای متعدد برای انبار و طویله دارد. نمای شمالی آن شانزده پنجره مشبک آلت کاری ظریف دارد و نمای جنوبی نیز دارای پنجره مشبک است. درهای ورودی به راهروها باز می شود... در شرق این بنا گورستانی قدیمی است که سنگهای مورخ آن میان 1352 و 1372 ه.ق است »[13] .

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت بخش هزار جریب شهرستان نکا برابر با نفر ۱۴۴۳۶، جمعیت بخش یانه سر (هزار جریب بهشهر) ۱۱۰۱۷ نفر و جمعیت دهستان‌های آزادگان و توسکا چشمه (هزار جریب گلوگاه) روی هم ۷۹۷۴ نفر می‌باشد؛ لذا مجموعاً جمعیت منطقه هزار جریب حدود ۳۳۴۲۷ نفر می‌باشد.[14]

جستارهای وابسته

منابع
  1. از آستارا تا استارباد ، منوچهر ستوده، جلد پنجم، بخش دوم: آثار و بناهای تاریخی مازندران شرقی ، چاپ اول زمستان 1366 ، تهران نشر آگه ، ص747
  2. از آستارا تا استارباد؛ منوچهر ستوده، جلد پنجم، بخش دوم: آثار و بناهای تاریخی مازندران شرقی، چاپ اول زمستان 1366 ، تهران نشر آگه ، صص747-748
  3. سوادکوه، دودانگه و چهاردانگه مازندران، از چشم اندازی دیگر، اسدالله عمادی، چاپ اول، ساری: نشر شلفین، 1393 ، ص 149
  4. تاریخ محلات شهر ساری؛ سیدمهدی احمدی، چاپ سوم؛ ساری: آوای مسیح، 1391 ، ص 104
  5. کشف مازندران باستان؛ درویشعلی کولاییان، چاپ نخست؛ ساری: گل چینی؛ 1394 ، ص 84
  6. راویان قصه های رفته از یاد (درآمدی بر تاریخ نکا به روایت سفرنامه ها)، دکتر زبیده سورتیجی، دکتر علی رستم نژاد، چ اول، تهران، رسانش نوین ، 1396، ص23
  7. از آستارا تا استارباد ، منوچهر ستوده، جلد پنجم، بخش دوم: آثار و بناهای تاریخی مازندران شرقی ، چاپ اول زمستان 1366 ، تهران نشر آگه، ص 758
  8. همان ،ص 761
  9. همان، ص 761
  10. همان، ص 762
  11. همان ، ص 762
  12. همان، ص 767
  13. همان، 768
  14. «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.