تاتی طالقانی

گویش طالقانی یا تاتی طالقانی گویشی از زبان‌های ایرانی شمال غربی و زیر مجموعه زبان‌های کاسپین و از شاخه زبان تاتی می‌باشد. گویش طالقانی به دو گویش تاتی طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود. به عقیده صاحب نظران گویش مردم طالقان به دو دسته مازندرانی و تاتی تقسیم می‌شود. روستاهایی که بین جوستان و کوه‌های کندوان قرار گرفته‌اند به لهجه مازندرانی سخن می‌گویند. از جوستان به سمت باختر «تات» زبان اند. لهجه تاتی آن‌ها هم فارسی ولایتی است و چندان واژه‌های کهن را نگه نداشته‌اند.[1][2] به گفته اعظام الوزاره زبان اهل طالقان مرکب است از لهجه و لسان قزوینی و طبرستانی چون با این دو ولایت همسایگی و مجاورت دارند و از هر دو سمت وضع تکلم و تلفظ خود را اقتباس نموده‌است.[3] به عقیده زبانشناسان گویش تاتی طالقانی[4] مرز انتقال گویش کاسپین (مازندرانی و گیلکی)، تاتی و فارسی می‌باشد و در ساختار با گویش‌های فارسی-مازندرانی همچون تجریشی و لواسانی متفاوت است و بسیاری از ویژگی‌های نحوی آن به گویش تاتی قزوین شباهت دارد.[5] این در حالی است که گویش طبری طالقانی گویشی از زبان مازندرانی و زیر مجموعه گویش کلارستاقی می‌باشد که به گویش مردم شهرستان چالوس شباهت دارد و برخی ویژگی‌های نحوی آن به گویش‌های مازندرانی گونه همچون شمیرانی شباهت دارد.[6]آبادی‌های بالا طالقان همچون گته ده، اسکان، دهدر، درا پی، گرآب، ناریان، مهران، خیکان و پراچان به گویش طبری طالقانی گویش می‌کنند.

تاتی طالقانی
طالقانی
زبان بومی در	ایران استان استان البرز شهرستان طالقان
منطقه	البرز جنوبی
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان تاتی گویش طالقانی تاتی طالقانی
گویش‌ها	شهرکی جوستانی گلیردی کردانی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش‌های طالقان

گویش‌های طالقان به دو دسته تاتی طالقانی و طبری طالقانی تقسیم می‌شود.[7][8]

1. تاتی طالقانی: این گویش از جوستان به غرب و در تمام آبادی‌ها پایین طالقان میان طالقان و کنارود گویش می‌شود.
2. طبری طالقانی: این گویش از کندوان تا جوستان گویش می‌شود و اکثر آبادی بالا طالقان به جز جوستان را درمی‌گیرد.

دستور زبان

ضمایر

در گویش تاتی طالقانی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[9]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، تاتی طالقان	mon	tu	u	mâ	šomâ	ušân
مفعولی، تاتی طالقان	monâ	torâ	urâ	mârâ	šomarâ	ušânrâ
ملکی، تاتی طالقان	om	ot	oš	mân	tân	šân

شناسه

در گویش تاتی طالقانی شناسه به صورت زیر می‌باشد:[10]

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان (صامت)	am	i	∅	im	in	an
شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال	m	y	a	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته	m	y	∅	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	am	ey	∅	eym	eyn	an

صرف فعل

در جدول زیر فعل آمدن (biamiyan) بر اساس تاتی طالقانی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[11]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
حال التزامی	biyâm	biyey	biyâ	biyeym	biyeyn	biyân
حال ساده	miyâm	miyey	miyâ	miyeym	miyeyn	miyân
حال در حال انجام	daram-miyâm	dari-miyey	dare-miyâ	darim-miyeym	darin-miyeyn	daran-miyân
گذشته ساده	biyamiam	biyamiey	biyamia	biyamieym	biyamieyn	biyamian
گذشته استمراری	miyamiam	miyamiey	miyamia	miyamieym	miyamieyn	miyamian
گذشته در حال انجام	dabiyam-miyamiam	dabiy-miyamiey	daba-miyamia	dabiyeym-miyamieym	dabiyeym-miyamieyn	dabiyan-miyamian
گذشته کامل	biyame biyam	biyame bi	biyame ba	biyame beym	biyame beyn	biyame biyan

واژگان

شماری از واژه‌های تاتی طالقانی و مقایسه آن با گویش کلارستاقی (چالوس) و فارسی:

تاتی طالقانی	گویش کلارستاقی (چالوس)	فارسی
piyar	piyar	پدر
mâr	mâr	مادر
šu mâr	ši mâr	مادر شوهر
borâr zan	zan berâr	برادر زن
pesser	rikâ/pesar	پسر
dotar	kijâ/detar	دختر
darzen	darzen	سوزن
dim	dim	صورت
imšu	emšu	امشب
ise	esâ	حالا
kaše	kaše	بغل
dim	dim	صورت
vâš	vâš	علف

جستارهای وابسته

• مردمان مازندرانی
• طبرستان
• استان مازندران
• زبان مازندرانی
• ادبیات مازندرانی
• کرج
• استان البرز
• شهرستان طالقان
• شهرستان کرج
• طالقان

منابع

1. «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
2. «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
3. اعظام الوزاره، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، ۱۵۰.
4. محمد داودی، محمدعلی منوچهری، جهاندوست سبزعلی پور، زبان تاتی و گویش طالقانی آن، ۳۰.
5. حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۱۹۸.
6. حبیب برجیان، گویشهای تبروید در البرز مرکزی: همگرایی زبانی بین طبری و فارسی، ۴۳۰.
7. «در گفتگو با مهر عنوان شد: مدیر کل میراث فرهنگی استان البرز:استان البرز کانون تمرکز لهجه‌ها و گویش‌ها از سراسر کشور». وبگاه خبرگزاری مهر.
8. «زبان مردم طالقان فارسی و مازندرانی و لهجه آنها تاتی می‌باشد». وبگاه سازمان حفاظت محیط زیست استان البرز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۰.
9. حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
10. حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.
11. حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۲۱۳.

پیوند به بیرون

معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.