زبان‌های سمنانی

زبان‌های کومشی[1] یا زبان‌های سمنانی[2] گروهی از زبان‌های ایرانی شمال غربی [3] و زیرمجموعه زبان‌های کاسپین هستند.[4]که در استان سمنان توسط مردم کومشی گویش می شود. زبان های کومشی مرز انتقال میان زبان های کاسپین با زبان‌های ایران مرکزی می باشد.[5] برخی از این گویش‌ها مانند سنگسری و افتری تحت تاثیر زبان مازندرانی (طبری) هستند.[6] به گفته حبیب برجیان زبان های کومشی زیر مجموعه زبان های شمال غربی است، به اعتقاد وی زبان های کومشی در زمره حوزه خزر دسته بندی می شوند و با زبان های تاتی طالشی آذری از یکسو و گویش های مرکزی فلات ایران در دیگر سو خویشاوندی دارند.[7]

نقشهٔ زبانی استان سمنان : رنگ آبی زبان‌های کومشی (سمنانی، سنگسری، افتری و سرخه‌ای) - رنگ سبز تیره زبان مازندرانی (الیکایی، شهمیرزادی ،دیباجی و مجنی) - رنگ نارنجی (زبان‌های فارسی، مازندرانی ، آذربایجانی و لری) - رنگ سبز روشن گویش های فارسی-مازندرانی(ایوانکی) - رنگ زرد زبان فارسی - رنگ قرمز آذربایجانی

کومشی
پراکنش:	ایران
تبار:	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی شمال غربی زبان‌های کاسپین کومشی
زیرگروه‌ها:	افتری بیابانکی لاسگردی سنگسری سمنانی سرخه‌ای

این زبان ها در منابع شش زبان جزو این گروه ذکر شده است، که بر سر گویش بودن برخی از آنان اختلاف وجود دارد:

• سمنانی
• سنگسری
• بیابانکی
• لاسگردی
• سرخه‌ای
• افتری

مقایسهٔ واژگان هم‌ریشه

فارسی	سرخه‌ای	لاسگردی	سنگسری	افتری	بیابانکی
سگ	esbā	esbe	esbe	espa	esba
دختر	dukkey	dot	döt	dut	dut
خون	xün				xün
بزرگ	masīn	masīn	mas/yale	masīn
بینی	ven	vinī	xunī	vinī	vēnī
برف	vār	var	varf		var
مار			mohur		mahar
ماه			mūng		māye
زن	žiki	žaki	žekeyn	džek	džinakā

دستور زبان

ضمایر

در گویش افتری ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[8]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، افتری	a	to	o	hem	huj	jun
مفعولی، افتری	monne(monde)	tade	jude	hemde	hujde	junde
ملکی، افتری	mon	ta	ju	hem	huj	jun

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش افتری پنج دسته شناسه داریم: گذشته(فعل متعدی)، گذشته(فعل لازم)، حال ساده، حال التزامی (فعل متعدی) و گذشته نقلی.[9] (نمونه زیر بر اساس گویش افتر تنظیم شده‌است)

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه حال	i	a	e	im	in	en
شناسه حال التزامی (فعل متعدی)	om	ot	a/∅	omon	oton	ošon
شناسه گذشته (فعل متعدی)	om	ot	oš	omon	oton	ošon
شناسه گذشته(فعل لازم)	i	at	a/∅	im	in	en
شناسه گذشته نقلی	ey	eya	e	ehim	ehin	ehen

صرف فعل (لازم)

در جدول زیر فعل (لازم) خوابیدن (baxoton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[10](نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	be-xot-ešt-i	be-xot-ešt-at	be-xot	be-xot-ešt-im	be-xot-ešt-in	be-xot-ešt-en
گذشته کامل	bexot-bošti	bexot-boštat	bexot-boa	bexot-boštim	bexot-boštin	bexot-bošten
گذشته استمراری	mi-xot-ešt-i	mi-xot-ešt-at	mi-xot-ešt-a	mi-xot-ešt-im	mi-xot-ešt-in	mi-xot-ešt-en
گذشته در حال انجام	dabošti mixotešti	daboštat mixota	daboa mixotešte	daboštim mixoteštim	daboštin mixoteštin	dabošten mixotešten
گذشته نقلی	be-xot-e-y	be-xot-e-ya	be-xot-e	be-xot-e-him	be-xot-e-hin	be-xot-e-hen
حال ساده/آینده	xos-enn-i	xos-enn-a	xos-enn-e	xos-enn-im	xos-enn-in	xos-enn-en
حال در حال انجام	dari xosenni	dara xosenna	dare xosenne	darim xosennim	darin xosennin	daren xosennen
حال التزامی	bexosi	baxosa	baxose	baxosim	baxosin	baxosen
آینده	ge-nn-e-m bexosi	ge-nn-e-t baxosa	ge-nn-e baxose	ge-nn-e-mon baxosim	ge-nn-e-ton baxosin	gennešon baxosen

صرف فعل (متعدی)

در جدول زیر فعل (متعدی) گفتن (bevâton) بر اساس گویش افتری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[11](نمونه زیر براساس گویش افتری می باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	be-vât-om	be-vât-ot	be-vât-oš	be-vât-omon	be-vât-oton	be-vât-ošon
گذشته کامل	bevât-boam	bevât-botat	bevât-boa	bevât-boamon	bevât-bevât-boaton	bevât-boašon
گذشته استمراری	mi-vât-am	mi-vât-at	mi-vât-a	mi-vât-omon	mi-vât-oton	mi-vât-ošon
گذشته در حال انجام	dabošti mivâtam	daboštat mivâtat	daboa mivâta	daboshtim mivâtomon	daboštin mivâtoton	dabošten mivâtošon
گذشته نقلی	be-vât-e-y	be-vât-e-ya	be-vât-e	be-vât-e-him	be-vât-e-hin	be-vât-e-hen
حال ساده/آینده	vâ-nn-i	vâ-nn-a	vâ-nn-e	xos-nn-im	vâ-nn-in	vâ-nn-en
حال در حال انجام	dari vânni	dara vânna	dare vânne	darim vânnim	darin vânnin	daren vânnen
حال التزامی	bâji	bâja	bâje	bâjim	bâjin	bâjen
آینده	ge-nn-e-m bâji	ge-nn-e-t baja	ge-nn-e bâje	ge-nn-e-mon bâjim	ge-nn-e-ton bâjin	gennešon bâjen

منابع

1. BORJIAN, HABIB (2010). "Rev.: Etymological Dictionary of the Iranian Verb". Journal of the Royal Asiatic Society: 2.
2. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۶۹.
3. زبان‌های سمنانی در Ethnologue
4. Habib Borjian. "Māzandarān: Language and People (The State of Research)." Iran & the Caucasus 8, no. 2 (2004): 289-328. http://www.jstor.org/stable/4030997.
5. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲-۱.
6. جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی ( گذشته و حال). تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
7. برجیان، حبیب (۱۳۸۸). محبوبه محمدی، ویراستار. متون طبری. آینهٔ میراث = ۲۸۲.
8. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۱۵.
9. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۳.
10. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.
11. حبیب برجیان، گویش کومشی افتر، ۲۴.

• Wikipedia contributors, "Semnani languages," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Semnani_languages&oldid=540745050 (accessed June 17, 2013).