بیدرفش

بیدِرَفش[1] از پهلوان لشکر ارجاسب شاه خلخ در دوران شاهی گشتاسپ است. او در جنگ دینی ایرانیان با تورانیان زریر برادر گشتاسپ را کشت و خود نیز در آن جنگ به دست اسفندیار کشته شد.بیدرفش به معنی بی‌تابش و بی‌نور است. وصف شاهنامه از بیدرفش:

جدا کرد از خلّخی سی‌هزار		جهان آزموده، نبرده سوار
فرستادشان سوی آن بیدرفش		که کوس مهین داشت و رنگین درفش

بیدرفش
اطلاعات کلی
نام	بیدرفش
منصب	سالار
نژاد	ترکان چین
آئین	دیویسنا
ملیت	توران
سایر اطلاعات
سپهسالار ایران	گشتاسپ
سپهسالار توران	ارجاسپ
جنگ‌ها	ایران و توران
هماورد	زریر و اسفندیار روئین‌تن
نتیجه نبرد	کشته شدن زریر
هماورد دوم	اسفندیار
نتیجه نبرد	هلاکت بیدرفش

بیدرفش در شاهنامه

در شاهنامه فردوسی اولین بار زمانی از بیدرفش نام برده می شود که ارجاسب نامه ای به گشتاسب می‌نویسد و نامه را به بیدرفش و نام خواست می‌دهد تا به دست گشتاسب برسانند در این نامه از گشتاسب میخواهد که از زرتشت روی بگرداند و گشتاسب را تهدید به نابودی می‌کند.

برین ایستادند ترکان چین		دو تن نیز کردند زیشان گزین
یکی نام او بیدرفش بزرگ		گوی پیر و جادو ستنبه سترگ
دگر جادوی نام او نام خواست		که هرگز دلش جز تباهی نخواست
یکی نامه بنوشت خوب و هژیر		سوی نامور خسرو و دین پذیر

بعد از کشته شدن گرامی، زریر برادر گشتاسپ است که دو هفته در میدان نبرد از خود شجاعت نشان می‌داد.

دو هفته برآمد براین کارزار		که همزمان همی تیره تر گشت کار
به پیش اندر آمد نَبَرده زریر		سمندی بزرگ اندر آورده زیر
به لشکرگه دشمن اندر فتاد		چو اندر گیا آتش و تیز باد
همی کشت زیشان همی خوابنید		مر او را نه استاد هرکش بدید
چو ارجاسپ دانست کان پور شاه		سپه را همی کرد خواهد تباه
بدان لشکر خویش آواز داد		که چونین همی داد خواهید داد
دو هفته برآمد برین بر درنگ		نبینم همی روی فرجام جنگ
بکردند گردان گشتاسپ شاه		بسی نامداران لشکر تباه
کنون اندر آمد میانه زریر		چو گرگ دژآگاه و شیر دلیر
بکشت او همه پاک مردان من		سرافراز گردان و ترکان من
یکی چاره باید سگالیدنا		و گرنه ره ترک مالیدنا
برین گر بماند زمانی چنین		نه ایتاش ماند نه خلخ نه چین
کدامست مرد از شما نام خواه		که آید پدید از میان سپاه[2]

که ارجاسب با دیدن دلاوری های زریر از لشکرش به دنبال داوطلب برای مبارزه با او می‌گردد، و به داوطلب وعده ازدواج با دختر خود و گنج می‌دهد اما کسی داوطلب نمی‌شود تا اینکه بار سوم بیدرفش خواستار مبارزه می‌شود اما چون توانایی مقابله با زریر را نداشت به کمین نشسته و پنهانی بر زریر ژوبینی زهردار پرتاب می‌کند و او را از اسب برزمین می‌زند و سلاح و اسب و درفش او را صاحب می‌شود.

کدامست مرد از شما چیره دست		که بیرون شود پیش این پیل مست
هرآن کو بدان گُردکش یازدا		مر او را از آن باره بندازدا
چو بخشنده‌ام بیش بسپارمش		کلاه از بر چرخ بگذارمش
همیدون نداد ایچ کس پاسخش		بشد خیره و زرد گشت آن رخش
سه بار این سخن را بریشان براند		چو پاسخ نیامدش خامش بماند
بیامد پس آن بیدرفش سترگ		پلید و بد و جادوی و پیر گرگ
به ارچاسپ گفت ای بلند آفتاب		به زور و به تن همچو افراسیاب
به پیش تو آوردم این جان خویش		سپر کردم این جان شیرینتْ پیش
شوم پیش آن پیل آشفته مست		گر ایدونک یابم بر آن پیل دست
به خاک افگنم تنشْ ای شهریار		مگر بر دهد گردش روزگار
ازو شاد شد شاه و کرد آفرین		بدادش بدو بارهٔ خویش و زین
بدو داد ژوپین زهرآبدار		که از آهنین کوه کردی گذار
چو شد جادوی زشت ناباکدار		سوی آن خردمند گُرد سوار
چو از دور دیدش برآورد خشم		پر از خاک روی و پر از خون دو چشم
به دست اندرون گرز چون سام یل		به پیش اندرون کشته چون کوه تل
نیارست رفتنش بر پیش روی		ز پنهان همی تاخت بر گرد اوی
بینداخت ژوپین زهرابدار		ز پنهان بر آن شاهزاده سوار
گذاره شد از خسروی جوشنش		به خون غرقه شد شهریاری تنش
ز باره درافتاد پس شهریار		دریغ آن نکو شاهزاده سوار
فرود آمد آن بیدرفش پلید		سلیحش همه پاک بیرون کشید
سوی شاه چین برد اسپ و کمرش		درفش سیه افسر پرگهرش[3][4]

جنگ بیدرفش با اسفندیار بسیار کوتاه در شاهنامه فردوسی آمده است. این بخش از شاهنامه توسط دقیقی سروده شده است، و فاقد فضا سازی هنرمندانه فردوسی است. بستور به انتقام خون پدر به جنگ بیدرفش می‌رود، در حالی که بیدرفش اسب زریر را سوار و زره جنگی زریر را پوشیده است. که اسفندیار به یاری بستور می‌شتابد و بیدرفش را از پای درمی‌آورد و اسب و باره و سر بیدرفش را با خود برمیگرداند [5]:

چو سالار چین دید بستور را		کیان زاده آن پهلوان پور را
به لشکر بگفت این که شاید بدن		کزین سان همی نیزه داند زدن
بکشت از تگینان من بی‌شمار		مگر گشت زنده زریر سوار
که نزد من آمد زریر از نخست		برین سان همی تاخت باره درست
کجا رفت آن بیدرفش گزین		هم‌اکنون سوی منش خوانید هین
بخواندند و آمد دمان بیدرفش		گرفته به دست آن درفش بنفش
نشسته بران بارهٔ خسروی		بپوشیده آن جوشن پهلوی
خرامید تا پیش لشکر ز شاه		نگهبان مرز و نگهبان گاه
گرفته همان تیغ زهر آبدار		که افگنده بد آن زریر سوار
بگشتند هر دو به ژوپین و تیر		سر جاودان ترک و پور زریر
پس آگاه کردند زان کارزار		پُس شاه را فرخ اسفندیار
همی تاختش تا بدیشان رسید		سر جاودان چون مر او را بدید
برافگند اسپ از میان نبرد		بدانست کش بر سر افتاد مرد
بینداخت آن زهر خورده بروی		مگر کس کند زشت رخشنده روی
نیامد برو تیغ زهر آبدار		گرفتش همان تیغ شاه استوار
زدش پهلوانی یکی بر جگر		چنان کز دگر سو برون کرد سر
چو آهو ز باره در افتاد و مرد		بدید از کیان زادگان دستبرد
فرود آمد از باره اسفندیار		سلیح زریر آن گزیده سوار
ازان جادوی پیر بیرون کشید		سرش را ز نیمه‌تن اندر برید
نکو رنگ بارهٔ زریر و درفش		ببرد و سر بی‌هنر بیدرفش[6]

پانویس

1. «BĪDERAFŠ». ENCYCLOPÆDIA IRANICA. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۱۶.
2. شاهنامه فردوسی، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، صفحه 910
3. شاهنامه فردوسی، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، صفحه 910 و 911
4. شاهنامه فردوسی. پادشاهی گشتاسپ، جلدششم، ص ۳۶۹
5. شاهنامه فردوسی، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، صفحه 916
6. شاهنامه فردوسی، بر پایه چاپ مسکو، انتشارات هرمس، صفحه 916

جستارهای وابسته

• فهرست تورانیان در شاهنامه
• فهرست شخصیت‌های شاهنامه

منابع

• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.