گویش فیروزکوهی

گویش فیروزکوهی گویشی از زبان مازندرانی است[1][2]. مردم فیروزکوه گویشور زبان مازندرانی می باشند[3][4]. واژه نامه بزرگ تبری، لهجه های مختلف زبان مازندرانی را مورد بررسی قرار داده که موجب شناسایی دوازده لهجه مختلف و تفکیک آنها شده که لهجه ۱۲ در منطقه دماوند شامل نواحی کوهستانی شهرستان دماوند و بومهن و رودهن و فیروزکوه می باشد[5].این گویش در فیروزکوه و آبادی‌های شهرستان فیروزکوه در استان تهران گویش می‌شود[6]. در میان سایر گویش‌های مازندرانی گویش فیروزکوهی با گویش سوادکوهی و قائمشهری بیشترین قرابت را دارد[7]. زبان مازندرانی فراتر از رشته کوه البرز، شامل فیروزکوه و دماوند می‌شود و تمام مسیر جنوب به حومه تهران در لواسانات، رودهن و غیره را در بر می‌گیرد.[8] حبیب برجیان در تعریف حد جنوبی زبان مازندرانی آورده است: اما حد جنوبی مازندرانی از مرز های استان کنونی در می گذرد و -در مسیر جاده تهران- به فیروزکوه و دماوند می رسد و تا لواسان و رودبار قصران و گچسر- به فاصله یک تیغه کوه از شهر تهران- پیش می رود[9].

فیروزکوهی
زبان بومی در	ایران استان تهران
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی فیروزکوهی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

محدوده

گویش فیروزکوهی گویش بومی اهالی فیروزکوه و آبادی‌های شهرستان فیروزکوه می‌باشد.[10]

دستور زبان

ضمایر

در گویش فیروزکوهی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[11]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، فیروزکوهی	men	te	ve/vi	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، فیروزکوهی	mere	tere	vere	emâre	šemare	vešunre
ملکی، فیروزکوهی	me	te	vene/ve	ame	šeme	vešune

شناسه

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش فیروزکوهی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[12] (نمونه زیر بر اساس گویش فیروزکوه تنظیم شده‌است)

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -baxet = خوابید
• بن ماضی استمراری: -xet = می‌خوابید

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	me	i	e	emi	eni	ene

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -xes = می‌خوابد

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	mbe	ni	ne	embi	enni	enne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: -baxes = بخوابد

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	em/m	i	e	im	in	en/n

صرف فعل

در جدول زیر فعل خوابیدن (baxeten) بر اساس گویش فیروزکوهی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[13] (نمونه زیر براساس فیروزکوه می‌باشد)

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	baxeteme	baxeti	baxete	baxetemi	baxeteni	baxetene
گذشته کامل	baxete-bime	baxete-bi	baxete-bie	baxete-bimi	baxete-bini	baxete-bine
گذشته التزامی	baxete-bum	baxete-bui	baxete-bu	baxete-buim	baxete-buin	baxete-bun
گذشته التزامی کامل	baxete-bi-bum	baxete-bi-bui	baxete-bi-bu	baxete-bi-buim	baxete-bi-buin	baxete-bi-bun
گذشته استمراری	xeteme	xeti	xete	xetemi	xeteni	xetene
گذشته در حال انجام	daime-xeteme	dai-xeti	daie-xete	daimi-xetemi	daini-xeteni	daine-xetene
حال ساده/آینده	xesembe	xeseni	xesene	xesembi	xesenni	xesenne
حال در حال انجام	dareme-xesembe	dari-xeseni	dare-xesene	daremi-xesembi	dareni-xesenni	darene-xesenne
حال التزامی	baxesem	baxesi	baxese	baxesim	baxesin	baxesen
آینده	xâmbe baxesem	xâni baxesi	xâne baxese	xâmbi baxeim	xânni baxesin	xânne baxesen

افعال

شماری از افعال فیروزکوهی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:[14]

گویش فیروزکوه	گویش ساری	فارسی
kembe	kâmbe/kombe	می‌کنم
hâkerdeme	hâkerdeme	کردم
hedâme	hedâme	دادم
dene	dene	می‌دهد
bahiteme	baiteme	گرفتم
girne	girne	می‌گیرد
bahuteme	baoteme/bâteme	گفتم
gembe	gâmbe/gombe	می‌گویم
harešime	harešime	دیدم
ešime	ešime	می‌دیدم
ešine	ešine	می‌دیدند
ešene	ešene	می‌بیند

واژگان

شماری از واژه‌های فیروزکوهی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:[15]

گویش فیروزکوه	گویش ساری	فارسی
piyer	piyer	پدر
mâr	mâr	مادر
rikâ/peser	rikâ/peser	پسر
kijâ/deter	kijâ/deter	دختر
mičkâ	mičkâ	گنجشک
melije	melije	مورچه
merqene	morqâne	تخم مرغ
telâ	telâ	خروس
attâ	attâ/yettâ	یک
sikâ	sikâ	اردک
der	dur	دور
gat	gat	بزرگ
vessre/se	vesse/se	برای
bur	bur	برو
našo	našo	نرو
are	are	آره
nâ/no	nâ/no	نه

تطبیق گویش ها

در جدول زیر فعل رفتن در زمان های مختلف در لهجه های مختلف گویش فیروزکوهی صرف می شود و با گویش های همسایه اش مقایسه می شود.[16]

گویش	گذشته ساده	گذشته کامل	گذشته استمراری	گذشته در حال انجام	حال ساده	حال در حال انجام	زمان آینده
گویش فیروزکوهی (فیروزکوه)	burdeme	burde bima	šima	daime šime	šumbe	dareme šumbe	xâmbe burem
گویش فیروزکوهی (لزور)	burdeme	burde bima	šima	daime šime	šume	dareme šume	xâme burem
گویش فیروزکوهی (جلیزجند)	burdeme	burde bima	šima	daime šime	šumbe	darembe šumbe	xâmbe burem
گویش فیروزکوهی (حصاربن)	burdeme	burde bima	šima	dašteme šime	šumbe	darembe šumbe	xâmbe burem
گویش الیکایی (گرمسار)	burdeme	burde bima	šima	dašteme šime	šumbe	dareme šumbe	xâmbe burem
گویش رامه (گرمسار)	burdeme	burde bime	mašime	dašteme mašime	šumbe	darembe šumbe	xâmbe burem
گویش قالیباف (آرادان)	bašime	baši bime	mašime	dašteme mašime	šume	dareme šume	xâme bašem
گویش چهارطاق (آرادان)	bašima	baši bima	mašima	daštema mašima	šuma	dareme šuma	xâma bašem
گویش شهمیرزاد (شهمیرزاد)	bašema	baši bema	mašima	davema mašima	šumma	darema šumma	xâmma bašem

جستارهای وابسته

• مردم طبری
• زبان مازندرانی
• گویش سوادکوهی
• استان تهران
• استان مازندران
• شهرستان فیروزکوه
• فیروزکوه

منابع

1. نجفیان، آرزو؛ سراج، فرشته. «بررسی صيغگان فعل در لهجۀ جليزجندی زبان مازندرانی». وبگاه مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۲۱.
2. Voskanian، Vardan السادات (۱۹۹۸). «Some Mazandarani Materials From Firuzkuh». Iran and The Caucasus: ۱.
3. جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال). تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
4. قاسمی، علیرضا؛ به کوشش انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه گیلان (۱۳۷۷). سیری در زبان و شعر مازندرانی. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان. ص. ۳.
5. نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی، سید کاظم مداح، کریم الله قائمی، علی اصغر یوسفی نیا، محمود داوودی درزی، محمد حسن شکوری، عسکری آقاجانیان میری، جهانگیر نصری اشرفی، ابوالحسن واعظی، ناصر یداللهی، جمشید قائمی، فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۳۰ و ۳۲ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
6. اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۱۲.
7. بهزادباطبی، خلیل الله (۱۳۹۷). زهرا تقی زاده، ویراستار. سیری در گویش مردم فیروزکوه به انضمام کنایات، اشارات، ناسزاها، سوگندها و …. نشر اریش. ص. ۱۲.
8. The present Geographical domain of Mazandarani extends from the border of Gilan in the west to the plains of Gorgan in the east. the southern border reaches somewhat unexpectedlly, beyond the lofty chain of alborz, to include firuzkuh and damavand, and countinues all the way south to the outskirts of tehran in Lavasanat, Rudehen etc ...., HABIB BORJIAN., “Mazandaran: Language and People (The State of Research) pp 295,” Academic Commons Columbia University , online edition
9. برجیان، حبیب (۱۳۸۸). متون طبری. تهران: آینه میراث صاحب امتیاز مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب. صص. ۱۰ ۱۱. شابک ۱۵۶۱-۹۴۰۰ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
10. اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۱۲.
11. اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۵۳.
12. اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۶۲.
13. اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۶۲.
14. ASATRIAN, GARNIK (1998). "Some Mazandarani Materials From Firuzkuh" (PDF). Yerevan State University. 2 (2): 126.
15. ASATRIAN, GARNIK (1998). "Some Mazandarani Materials From Firuzkuh" (PDF). Yerevan State University. 2 (2): 129.
16. نجفیان، آرزو (۱۳۹۵). «بررسی صیغگان در لهجه جلیزجندی زبان مازندرانی» (PDF). ۱ (۱): ۲–۱۴.

پیوند به بیرون

معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.