گویش قائمشهری

گویش قائمشهری[1] گویشی[2] از زبان مازندرانی[3][4][5] که در دو شهرستان قائمشهر و سیمرغ گویش می‌شود. گویش قائمشهری جز گویش‌های مازندرانی شرقی محسوب می‌شود [6] و به گویش‌های فیروزکوهی، سوادکوهی، جویباری و ساروی نزدیکی بسیاری دارد.[7] حبیب برجیان گویش قائمشهری، ساروی و بهشهری را جز گویش های شرقی مازندرانی می‌داند و شناسه‌های فعلی آن را با گویش های مرکزی همچون آملی و بابلی متفاوت می‌داند.[8] گویش شاهی یا قائمشهری یکی از گویش‌های زبان مازندرانی می‌باشد.[9]

قائمشهری
زبان بومی در	ایران استان مازندران
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی قائمشهری
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

دستور زبان

ضمیر

در مازندرانی ضمیر سه حالت دارد:[10] فاعلی، مفعولی و ملکی.[11]

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، قائمشهر	men	te	ve	emâ	šemâ	vešun
مفعولی، قائمشهر	mere	tere	vere	emâre	šemâre	vešunre
ملکی، قائمشهر	me	te	vene	ame	šeme	vešune

شناسه

در گویش قائمشهری دو نوع شناسه رواج دارد. که در این بین شناسه نوع اول بیشتر از شناسه نوع دوم در قائمشهر رواج دارد.[12]

شناسه نوع اول

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش قائمشهری سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[13] (نمونه زیر بر اساس گویش قائمشهر تنظیم شده‌است)[14]

۱. گذشته:

• بن ماضی ساده: -bait = گرفت
• بن ماضی استمراری: -git = می‌گرفت

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	eme	i	e	emi	eni	ene
شناسه (پس از واکه)	me	i	e	mi	ni	ne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -gir = می‌گیرد

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	emme	eni	ene	emmi	enni	enne
شناسه (پس از واکه)	mme	ni	ne	mmi	nni	nne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: -bair = بگیر

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	em	i	e	im	in	en
شناسه (پس از واکه)	m	i	e	im	in	n

شناسه نوع دوم

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش قائمشهر سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[15] (نمونه زیر بر اساس گویش قائمشهر تنظیم شده‌است)[16]

. گذشته:

• بن ماضی ساده: -bait = گرفت
• بن ماضی استمراری: -git = می‌گرفت

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	eme	i	e	emi	eni	ene
شناسه (پس از واکه)	me	i	e	mi	ni	ne

۲. حال ساده:

• بن مضارع اخباری: -gir = می‌گیرد

حال ساده	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	embe	eni	ene	embi	enni	enne
شناسه (پس از واکه)	mbe	ni	ne	mbi	nni	nne

۳. حال التزامی:

• بن مضارع التزامی: -bair = بگیر

حال التزامی	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه	em	i	e	im	in	en
شناسه (پس از واکه)	m	i	e	im	in	n

صرف فعل (قائمشهر) براساس شناسه نوع اول

در جدول زیر فعل گرفتن (baiten) بر اساس گویش قائمشهری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na جایگزین g در ابتدای فعل می‌گردد بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام حالت منفی ندارند.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	baiteme	baiti	baite	baitemi	baiteni	baitene
گذشته کامل	bait-bime	bait-bi	bait-bie	bait-bimi	bait-bini	bait-bine
گذشته التزامی	bait-buem	bait-bui	bait-bue	bait-buim	bait-buin	bait-buen
گذشته التزامی کامل	bait-bi-bum	bait-bi-bui	bait-bi-bu	bait-bi-buim	bait-bi-buin	bait-bi-buen
گذشته استمرای	giteme	giti	gite	gitemi	giteni	gitene
گذشته در حال انجام	daime-giteme	daii-giti	daie-gite	daimi-gitemi	daini-giteni	daine-gitene
حال ساده/آینده	giremme	girni	girne	giremmi	girenni	girenne
حال در حال انجام	darme-giremme	dari-girni	dare-girne	darmi-giremmi	darni-girenni	darne-girenne
حال التزامی	bairem	bairi	baire	bairim	bairin	bairen
آینده	xâmbe bairem	xâni bairi	xâne baire	xâmbi bairim	xânni bairin	xânne bairen

صرف فعل (قائمشهر) براساس شناسه نوع دوم

در جدول زیر فعل گرفتن (baiten) بر اساس گویش قائمشهری در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. برای منفی کردن این فعل در زمان‌های: گذشته ساده، گذشته کامل، گذشته التزامی، گذشته کامل التزامی و حال التزامی n جایگزین b در ابتدای فعل می‌شود و در زمان‌های گذشته استمراری و حال ساده na جایگزین g در ابتدای فعل می‌گردد بنابراین نفی زمان‌های گذشته ساده و گذشته استمراری یک صورت دارد. همچنین دو زمان گذشته و حال در حال انجام حالت منفی ندارند.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	baiteme	baiti	baite	baitemi	baiteni	baitene
گذشته کامل	bait-bime	bait-bi	bait-bie	bait-bimi	bait-bini	bait-bine
گذشته التزامی	bait-buem	bait-bui	bait-bue	bait-buim	bait-buin	bait-buen
گذشته التزامی کامل	bait-bi-bum	bait-bi-bui	bait-bi-bu	bait-bi-buim	bait-bi-buin	bait-bi-buen
گذشته استمرای	giteme	giti	gite	gitemi	giteni	gitene
گذشته در حال انجام	daime-giteme	daii-giti	daie-gite	daimi-gitemi	daini-giteni	daine-gitene
حال ساده/آینده	girembe	girni	girne	girembi	girenni	girenne
حال در حال انجام	darme-girembe	dari-girni	dare-girne	darmi-girembi	darni-girenni	darne-girenne
حال التزامی	bairem	bairi	baire	bairim	bairin	bairen
آینده	xâmbe bairem	xâni bairi	xâne baire	xâmbi bairim	xânni bairin	xânne bairen

افعال

• صرف فعل شدن (baien\bavien) در زمان حال، گذشته و حال التزامی به گویش قائمشهری.[17]

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال (نوع اول)	vumme	vuni	vune	vummi	vunni	vunne
زمان حال (نوع دوم)	bumme	buni	bune	bummi	bunni	bunne
زمان گذشته	baime	bai	baie	baimi	baini	baine
زمان گذشته کامل	bai bime	bai bii	bai bie	bai bimi	bai bini	bai bine
زمان حال التزامی	bavvem	bavvi	bavve	bavvim	bavvin	bavven

فارسی معیار	گویش قائمشهری
ظهر درست می‌شود	čâšt deres vune
چطور شدیم	četi baimi
می‌خواهم بزرگ بشم	xâmme gat bavvem

• صرف فعل بودن (bien) در زمان حال و گذشته به گویش قائمشهری.[18]

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	hasseme	hassi	hasse	hassemi	hasseni	hasene
زمان گذشته	bime	bi	bie	bimi	bini	bine
زمان گذشته	buem\bavošem	bui\bavoši	bue\bavoše	buim\bavošim	buin\bavošin	buen\bavošen

فارسی معیار	گویش قائمشهری
دخترهایتان زیبا هستند	šeme kijâon xojir hasene
آنها مانند من بودند	vešun me vâri bine

• صرف فعل بودن در جایی (daien\davien)در زمان حال، گذشته و حال التزامی در زمان‌های مختلف به گویش قائمشهری.[19]

فعل شدن	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
زمان حال	dareme	dari	dare	daremi	dareni	darene
زمان گذشته	daime	dai	daie	daimi	daini	daine
زمان حال التزامی	davvem	davvi	davve	davvim	davvin	davven

فارسی معیار	گویش قائمشهری
من خانه هستم	men sere dareme
پایین خانه ات بودم	te sere ben daime
می‌توانم کنارت باشم	tumme te pali davvem

نمونه واژگان

شماری از واژه‌های مازندرانی با برابر گیلکی و فارسی و انگلیسی آن در اینجا به الفبای فونتیک بین‌المللی آوانویسی شده‌است:

مازندرانی (لهجه قائمشهر)	مازندرانی (لهجه کلاردشت)[20]	گیلکی	فارسی	فارسی آوانویسی شده	انگلیسی
dim	dim	dim	روی/چهره/دیم	ruy/čehreh	face
vače	vače	zäy	کودک/بچه	kudæk/bæčé	Child
piyer	piyar	pier	پدر	pedær	Father
ši piyer	ši piyar	mərdə per	پدرشوهر	pedær šohar	Father-in-law
kijâ/deter	kijâ/detar	kor/kilka/läku	دختر	doxtær	Girl/Daughter
rikâ/peser	rikâ/pesar	rey/ri	پسر	pesær	Boy/Son
kerk	kerk	kark	مرغ خانگی	morgh khanegi	Hen
guw	gow	gäb	گاو	gāv	Cow
melije	malije	pitär	مورچه	murčé	Ant
kangeli	zanbur/kangali	siftäl=garzak	زنبور	zanbur	Bee
bâmeši	piča/bameši	piča/piche	گربه/پیشی	gorbe/piši	Cat
mičkâ	miška	malĵå, čičini	گنجشک	gonješk	Sparrow
zemun/geder	zamon	zəmat	زمان	zaman	Time
esare/rooja	esâre/setâre	kiĵi/setarə	ستاره	setare	Star
nesum/sâyne	nesum/sâye	nesä/saye	سایه	saye	Shadow
jur	jur	buĵor / jor	بالا	bāla	Up
gat	gat	pilə=pila	بزرگ	bozorg	Big
vene	vene/eštehâ	vastån	اشتها یا میل	ešteha یا meyl	Appetite
bašendiyen	barixtan	šondån/fotan	ریختن مایعات	rixtan e mayeāt	Bottling

جستارهای وابسته

• مردم طبری
• زبان مازندرانی
• گویش کجوری
• گویش کلارستاق
• گویش تنکابنی
• گویش فیروزکوهی
• استان مازندران
• شهرستان قائمشهر
• قائمشهر

منابع

1. [https://iranicaonline.org/articles/iran-vi2-documentation = The dictionary edited by Naṣri Ašrafi (1381 Š./2002) contains vocabulary from the dialects of ʿAbbāsābād, Āmol, Bābol, Behšahr, Katul, Kord-kuy, Nowšahr, Sāri, Qāʾem-šahr, Tonokābon, etc. (in part compared with Pahlavi)
2. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۲.
3. قاسمی، علیرضا؛ به کوشش انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه گیلان (۱۳۷۷). سیری در زبان و شعر مازندرانی. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان. ص. ۳.
4. جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال). تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
5. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
6. اسفندیاری, مصطفی (1384). "تأثیر تکیه در زمان افعال در گویش مازندرانی قائم شهر". گویش شناسی (4): 77–78.
7. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۲.
8. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه‌های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۶.
9. BORJIAN, HABIB (2013). "Yushij: A Dialect of Central Alborz". Encyclopaedia Iranica: 128.
10. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۲۵.
11. راهنمای زبانهای ایرانی، رودریگر اشمیت، انتشارات ققنوس، سال 1388، جلد دوم، ص 503
12. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۷.
13. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۷.
14. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۵۰.
15. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۷.
16. آقاگل‌زاده، فردوس (۱۳۹۵). زبان مازندرانی (طبری) توصیف زبان‌شناختی (تحقیقی میدانی - اطلس زبانی). نشر دانشگاه تربیت مدرس. ص. ۱۵۰.
17. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۶.
18. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۶.
19. برجیان، حبیب (۱۳۸۳). «شناسه های فعل در مازندرانی شرقی» (PDF). ویژه نامه نامه فرهنگستان (گویش شناسی). ۱ (۳): ۱۶.
20. کلباسی، گویش کلاردشت (رودبارک)، ۱٧۴_۲۷۲.

پیوند به بیرون

معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.