گویش کرجی
گویش کرجی[1] در استان البرز[2] گویش می شود.[3] طبق گلاتولوگ گویش کرجی و طالقانی زیر مجموعه گویشهای فارسی-مازندرانی میباشد[4] که در شهرستان کرج از دهستان آدران تا شهر کرج، شهرستان فردیس و شهرستان ساوجبلاغ گویش میشود.[5] به اعتقاد زبانشناسان گویش منطقه کرج به شدت با زبان مازندرانی آمیخته شده است.[6] این گویش به زبانهای مازندرانی و تاتی نزدیکی دارد ولیکن ویژگیهای دستوری و واژگانی منحصر به فرد باعث شده که زبانشناسان این گویش را از مازندرانی و تاتی جدا بسازند و در شاخه ای مجزا به نام گویشهای فارسی-مازندرانی قرار دهند.[7] به اعتقاد حبیب برجیان گویش کرج و طالقان زیر مجموعه گویشهای فارسی-مازندرانی می باشد. [8] به اعتقاد برجیان این گویش دره کرج مرز بین گویش مازندرانی، تاتی و فارسی می باشد.[9] به نقل از استانشناسی البرز گویش کرج ، طالقان و شمال ساوجبلاغ شبیه و نزدیک به مازندرانی است.[10]
گویش کرجی | |
---|---|
کرجی | |
زبان بومی در | ایران استان استان البرز شهرستان کرج کرج |
منطقه | البرز جنوبی |
گویشها | کرجی
ده کرجی
کلاکی
بیلقانی
دُراانی
گوهردشتی
ورگردی
سرتآبادی
بَرَغانی
آتشگاهی
سیاهکُلانی
صوفیآبادی
آدرانی
هشتگردی
سیرودی
سیباندره ای
|
الفبای فارسی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | – |
به گفتهٔ حبیب برجیان در دامنه جنوبی رشته کوه البرز طیف وسیعی از لهجههای ترکیبی وجود دارند که میتوانند به دو گروه تقسیم شوند: گروه نخست گویشهای طبری هستند که تحت تأثیر زبان فارسی هستند که اصطلاحاً به آن گویش تبروید گفته میشود و گروه دوم گویشهای فارسی هستند که تحت تأثیر زبان طبری هستند و به نوعی مرز انتقال دو زبان طبری و فارسی محسوب میشوند که اصطلاحاً به آن گویش فارسی طبری گفته میشود. در گویشهای فارسی-مازندرانی یک واگرایی در واژگان فارسی دیده میشود که با لهجه تهرانی تلفظ میشوند و از نظر ریختشناسی بسیار شبیه به گویش تهرانی هستند ولیکن از نظر فعلی تحت تأثیر زبان مازندرانی هستند و دراین گویشها افعال مازندرانی در غالب فارسی صرف میشود. باوجود نزدیکی بین گویشهای فارسی-مازندرانی و فارسی، به علت وجود واژگان متفاوت و استفاده از افعال مازندرانی درک متقابل بین گویشوران این دو زبان به شدت پایین میباشد و پژوهشگرانی همچون صادق کیا از زبان طبری برای فهم این گونه گویشها بهره جستهاند.[11]
محدوده جغرافیایی
گویش کرجی گویش بومیان بخشهای مرکزی و جنوبی شهرستان کرج و گویش بومیان مردم شهرستان فردیس و شهرستان ساوجبلاغ میباشد که در تمام آبادیهای آدران و محلات کرج و هشتگرد توسط بومیان گویش میشود.[12] این گویش غربیترین گویش از گویشهای فارسی-مازندرانی میباشد که تا آبادیهای ساوجبلاغ ادامه دارد.[13]
دستور زبان
ضمایر
در گویش کرجی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[14]
ضمیر | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
فاعلی، کرجی | man | to | u | mâ | šomâ | unâ |
مفعولی، کرجی | mane | ture | onere | mârâ | šomârâ | unâre |
ملکی، کرجی | em | et | eš | mun/mân | tun/tân | šun/šân |
شناسه
در گویش کرجی شناسهها به صورت زیر در آخر فعل میآیند:[15]
گذشته | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
شناسه پس از همخوان (صامت) | am | i | ∅ | im | in | an |
شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال | m | y | e | ym | yn | n |
شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته | m | y | ∅ | ym | yn | n |
شناسه پس از واکه (ی) | am | ey | ∅ | eym | eyn | an |
صرف فعل
در جدول زیر فعل آوردن (biyordan) بر اساس گویش کرجی در زمانهای مختلف صرف میشود.[16]
زمان/شخص | ۱ مفرد | ۲ مفرد | ۳ مفرد | ۱ جمع | ۲ جمع | ۳ جمع |
---|---|---|---|---|---|---|
حال التزامی | biyoram | biyori | biyore | biyorim | biyorin | biyoran |
حال ساده | miyoram | miyori | miyore | miyorim | miyorin | miyoran |
حال در حال انجام | daram-miyoram | dari-miyori | dare-miyore | darim-miyorim | darin-miyorin | daran-miyoran |
گذشته ساده | biyordam | biyordi | biyorde | biyordim | biyordin | biyordan |
گذشته استمراری | miyordam | miyordi | miyorde | miyordim | miyordin | miyordan |
گذشته در حال انجام | dabom-miyordam | daboy-miyordi | dabo-miyorde | daboym-miyordim | daboyn-miyordin | daboyan-miyordan |
گذشته کامل | biyorde bom | biyorde bi | biyorde bo | biyorde boym | biyorde boyn | biyorde bon |
نشانه جمع
اسم در گویش کرجی با [hâ] و [ân] به اسم جمع تبدیل میشود.[17]
کوزهها | bestuhâ |
برهها | vareân |
گاوها | geuân |
مضاف مضافٌالیه
مضاف مضافٌالیه در گویش کرجی با دیگر گویشهای فارسی-مازندرانی مطابقت ندارد و مضاف مضافٌالیه در این گویش به گویش مازندرانی و گیلکی و طالقانی شباهت دارد.[18]
درخت چنار | chenare deraxt |
صورت آدم | dime adem |
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
درخت سیب آنقدر بار داد | sibe deraxt andin bar hâdâye |
بعضاً در جملات مضاف و مضافٌالیه برعکس حالت معمول نیز استفاده میشود.
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
درخت سیب آنقدر بار داد | deraxte sib andin bar hâdâye |
صفت و موصوف
صفت و موصوف در گویش کرجی با دیگر گویشهای فارسی-مازندرانی مطابقت ندارد و صفت و موصوف در این گویش به گویش مازندرانی و گیلکی و طالقانی شباهت دارد.[19]
برگ نازک | nâzeke valg |
خر پیر | pire xar |
گل پژمرده | bapelâsiye gol |
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
خر پیر افسار رنگی | pire xar usale rangi |
حرف اضافه
حرف اضافه در گویش کرجی از قبیل زیر است.[20]
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
از | a/az |
روی | bar |
به | be |
در | der/mon |
روی | ru |
با | vâ/vo |
برای | vase |
را | e/re |
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
از کجا آمد | a kuje bimu |
قید مکان
قید مکان در گویش کرجی از قبیل زیر است.[21]
این | in |
آن | on |
اینجا | inje |
آنجا | onje |
کجا | kuje |
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
من اینجا بودم | man inje bom |
آنجا خبری نیست | onje xabari dani |
این بره را از کجا تا کجا ببرم | in vare re a kuje ta kuje baberem |
این درخت امسال فراوان بار داد | in deraxt emsal ferâvân bar hâdâye |
ضمیر پرسشی
ضمایر پرسشی در گویش کرجی از قبیل زیر است.[22]
چه | či |
چرا | čerâ |
چه وقت | key |
کجا | kuje |
فارسی معیار | گویش کرج |
---|---|
چی میگویی | či miguy |
کجا میروی | kuje miši |
چرا نمیرود | čerâ nemišuy |
افعال
شماری از افعال کرجی و مقایسه آن با گویش ساری و فارسی:[23]
گویش کرجی | گویش ساری | فارسی |
---|---|---|
biyomiyam | biyâmome | آمدم |
biyordan | biyourden | آوردن |
bebaftan | baduten | بافتن |
hâdâyan | hedâen | دادن |
dabuyan | daviyen | بودن |
vegitan | baitan | گرفتن |
dabestan | davesten | بستن |
baresiyan | baresiyen | رسیدن |
واژگان
شماری از واژههای کرجی و مقایسه آن با گویش کجوری و فارسی:[24]
گویش کرجی | گویش کجوری (کندلوس) | فارسی |
---|---|---|
puser/peser | rikâ/pesar | پسر |
yâl/beče | vače | بچه |
čulu | merqene | تخم مرغ |
berâr zâ | berâr zâ | برادر زاده |
gungušd/mišgâ | mičkâ | گنجشک |
geugalbân | gâleš | گاودار |
geu | gu | گاو |
dim | dim | صورت |
vilig | valik | زالزالک |
hastexân | hestekâ | استخوان |
qalâq | kalâj | کلاغ |
bâl | bâl | دست |
جستارهای وابسته
منابع
- «گویش کرجی نمایانگر فرهنگ و ادبیات غنی استان البرز است».
- آقازاده، رضا (۱۳۸۹). «کرج و زبان آن» (PDF): ۱.
- آقازاده، رضا (۱۳۹۲). «گویش کرجی» (PDF). ۱ (۱): ۸۲.
- https://glottolog.org/resource/languoid/id/tale1240
- آقازاده، رضا (۱۳۹۲). «گویش کرجی» (PDF). ۱ (۱): ۸۷.
- ابراهیمی، مرضیه (۱۳۹۶). «فرآیندهای واژ واجی گونه ی طالقانی زبان تاتی: واجشناسی زایشی». دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی: ۱۳.
- آقازاده، رضا (۱۳۹۲). «گویش کرجی» (PDF). ۱ (۱): ۸۸.
- BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"" (PDF). Studia Iranica: 195.
- BORJIAN, HABIB (2012). "The Dialects of Velātru and Gachsar: The Upper Karaj Valley in the Caspian-Persian Transition Zone". Published online by Cambridge University Press.
- عزیزی، علیرضا (۱۳۹۷). «استان شناسی استان البرز» (PDF): ۶۱.
- BORJIAN, HABIB (2013). ""Perso-Tabaric Dialects in the Language Transition Zone Bordering Mazandaran"" (PDF). Studia Iranica: 196.
- حبیب برجیان، گویشهای پارسی-تبری در منطقه انتقال زبان با مرز مازندران، ۱۹۸.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۸۸.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۸.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۲.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۲.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۶.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۸.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۷.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۰.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۹.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۹.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۱۰۵.
- رضا آقازاده، گویش کرجی، ۹۱.
پیوند به بیرون
- BORJIAN, HABIB. "The Dialects of Velātru and Gachsar: The Upper Karaj Valley in the Caspian-Persian Transition Zone." Journal of the Royal Asiatic Society 22, no. 2 (2012): 227-63. Accessed December 18, 2020. http://www.jstor.org/stable/41490098.
معنای مازندران را در ویکیواژه، واژهنامهٔ آزاد، ببینید. |