خاور نزدیک باستان

خاور نزدیک باستان گهوارهٔ کهن‌ترین تمدن‌ها و دربرگیرندهٔ خاورمیانهٔ کنونی، میان‌رودان (عراق، جنوب باختری ایران، جنوب شرقی ترکیه، شمال شرقی سوریه و کویت کنونی)، مصر باستان، ایران باستان (شامل عیلام و تاریخ ایران)، آناتولی، سرزمین کوهستانی ارمنستان، شام، قبرس و شبه‌جزیره عربستان می‌باشد. مطالعات مربوط به این برهه در زمینه‌های باستان‌شناسی خاور نزدیک و تاریخ باستان انجام می‌پذیرد. در ظاهر تاریخ این جغرافیا سنتاً از هزاره چهارم (پیش از میلاد) و با سومریان آغاز می‌شود اما در واقع آثاری کشف شده در چغامیش (دزفول) نشان از تمدنی بسیار قدیمی تر(۷۰۰۰ سال ق. م) و بسیار قدیمی تر از سومریان و اعصار برنز و آهن را دربرمی‌گیرد.

تاریخ بشریت
↑ پیشاتاریخ
ثبت تاریخ
تاریخ باستان
تاریخ نگارش تاریخ آفریقا دوران پیشاکلمبی East Asia South Asia Southeast Asia خاور نزدیک باستان اروپای دوران قدیم
پس از کلاسیک
تاریخ آفریقا دوران پیشاکلمبی Central Asia East Asia South Asia Southeast Asia تاریخ خاورمیانه قرون وسطی
دوره مدرن
عصر جدید نخستین اواخر دوره مدرن جستارهای وابسته تاریخ معاصر مدرنیته آینده‌پژوهی
↓ آینده

نقشهٔ خاور نزدیک باستان

خاور نزدیک باستان
مناطق و ایالات
میان‌رودان • سومریان • اکد • آشوریه • تمدن بابل • امپراتوری آشوری نو • امپراتوری بابل نو • مصر • مصر باستان ایران • شاهنشاهی هخامنشی • ایلام (تمدن) • ماد آناتولی • هیتی‌ها • هوری‌ها • ممالک سوری-هیتی • اورارتو شام (سرزمین) • تاریخ قوم اسرائیل • فنیقی‌ها
دوره‌های باستان‌شناسی
گاه‌شناسی • عصر برنز • فروپاشی عصر برنز • عصر آهن
زبان‌ها
زبان اکدی • زبان آرامی • آشورشناسی • خط میخی • زبان عیلامی • عبری توراتی • زبان هیتی • زبان هوری • زبان فنیقی • زبان سومری • زبان اورارتویی
ادبیات
ادبیات اکدی • متون هیتی • ادبیات سومری
اسطوره شناسی
اساطیر بابلی • اساطیر هیتی • اساطیر بین‌النهرین • اساطیر مصر
مباحث دیگر
قانون آشوری • نجوم بابلی • قانون بابلی • ریاضیات بابلیان • قانون به خط میخی

خاور نزدیک باستان را یکی از نقطه‌های رشد بشری می‌دانند. پیشرفت کشاورزی، قشربندی، پدیداری دولت مرکزگرا، ادیان و جنگ‌های سازماندهی‌شده، نخستین امپراتوری‌ها و … از اینجا آغاز شدند. همچنین این منطقه را مهد اختراع موسیقی، دریانوردی، خط، حقوق، چرخ، اخترشناسی و ریاضیات می‌دانند.

دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره هشتم پیش از میلاد

پرچم برنزی کشف شده در منطقه شهداد نزدیک کرمان، ایران، هزاره سوم پیش از میلاد

در طول تاریخ، مهاجرت‌های انسانی و جابجایی انسان‌ها همواره به دلیل دستیابی به شرایط بهتر برای زندگی بوده‌است، در دوران باستان این شرایط بهتر عبارت از آب فراوان‌تر و خاک حاصلخیزتر برای کشاورزی بوده‌است. به عنوان نمونه‌ای از این‌گونه مهاجرت‌ها می‌توان از دو کوچ بزرگ نام برد: نخست، کوچ هندیان آریایی از پیرامون کوهستان‌های هندوکش به سرزمین‌های پنجاب و پیرامون رود سند و دیگری، کوچ ایلامیان و سومریان، به سرزمین‌های باتلاقی تازه خشک شده خوزستان در ایران و میانرودان انجام شده‌است. سومریان اندیشه ایجاد تمدن را با خود تا دره نیل و مصر در آفریقا پیش بردند. از این‌گونه مهاجرت‌ها تمدنهای بزرگ یا گروه‌هایی از تمدنهای بزرگ برخاستند.

تمدن‌های آسیای غربی

آسیای غربی زادگاه و پیدایشگاه بزرگ‌ترین و نخستین تمدنهای انسانی دوران باستان بود:

• تمدن باستانی الیپی در غرب ایران و شرق میانرودان
• تمدن باستانی ایلامیان در ایران
• تمدن باستانی سومریان در میانرودان
• تمدن باستانی هیتی‌ها در آناتولی
• تمدن باستانی اورارتو در ایران و آناتولی و میانرودان
• تمدن باستانی بابل در میانرودان
• تمدن باستانی آشوری در میانرودان
• تمدن باستانی ماد در ایران
• تمدن باستانی هخامنشی در ایران

کهن‌ترین نشانه‌های تمدن آسیای غربی، مربوطه به ۷۰۰۰ سال ق.م. است که در ایران و شهر چغامیش (دزفول) آثارش کشف شده و همچنین تمدن شهر سوخته در سیستان، تمدن عیلام در خوزستان، تمدن جیرفت در کرمان، تمدن تپه‌حصارِ در دامغان، تمدن تپه سیلک (در کاشان)، تمدن اورارتو (در آذربایجان)، تپه گیان نهاوند، تمدن کاسی‌ها (در لرستان امروز)، و در قسمت‌های شمالی میانرودان، تل حلف در خاور، پیدا شده‌است.

آثار تمدنی مکشوفه در هند - پنجاب و موهنجودارو - نمایانگر تمدن شهری قابل توجهی است که در مقایسه با تمدن میانرودان، اوج آن در ۲۸۰۰ تا ۲۵۰۰ ق.م. بوده‌است. این تمدن از راه سیستان و شوش با تمدن سومر مربوط می‌شده‌است. ویل دورانت، این آثار تمدن را کهن‌ترین آثار تمدن بشر دانسته‌است.

عصر کشاورزی

دوران نوسنگی را عصر کشاورزی دانسته‌اند. در این دوران، در برخی نواحی آسیای نزدیک (خاورمیانه)، انسان از مرحله جمع‌آوری و شکار به مرحله کشت و اهلی کردن برخی جانوران، انتقال یافت.

ساکنین ایران را قبل از رسیدن ایرانیان می‌توان زیر عنوان کلی کاسپین که دریای خزر بنام آنهاست جمع نمود، کاسپینها کشاورزی می‌کردند. این مردم نخستین کشاورزان جهان بوده‌اند و کشاورزی از سرزمین آن‌ها به خاکهای رسوبی رودخانه‌های سند و سیحون و جیحون و دجله و فرات رسیده‌است.

بین هفت تا هشت هزار سال پیش مراکز روستانشین در چند نقطه از ایران، در منطقه تمدن جیرفت در تمدن تپه سیلک نزدیک کاشان و در اطراف مرودشت و در فاصله کمی از شوش، قدیمیترین شهر موجود دنیا، وجود داشته‌است. از روی یک قسمت از آثار تمدن تپه سیلک، که گمان می‌رود مربوط به هزاره چهارم پ.م. باشد، پیدا شده‌است که اهالی آنجا به بافندگی و کار کردن با فلزات و استعمال مهر و چرخ گوزه گری پی برده بودند.

عصر فلز

آسیای غربی صحنه‌گذار انسان از مرحله نوسنگی به مراحل استفاده از فلزات مختلف بوده‌است. تعدادی از نخستین کوره‌های ذوب مس در تل ابلیس کرمان مربوط به هزاره پنجم ق.م. بدست آمد و اشیاء مسی شامل سنجاق و درفش، مهر و دستبند و حلقه انگشتر از آن‌ها کشف گردید. قدیمی‌ترین فلزی که مورد استفاده انسان قرار گرفته مس بوده‌است. این فلز در ۴۵۰۰ ق.م. در آسیای غربی مورد استفاده بوده‌است. ایران نخستین سرزمینی است که در آن مردم به استخراج و استعمال فلزات پی برده‌اند.

از اواسط دوران فلز، بجز مس، فلزات دیگری چون قلع، طلا، نقره در چرخه فناوری مردمان آن عصر پدیدار شدند و شاید به این دلیل است که این دوره را دوره فلز نام نهاده‌اند نه دوره مس. برنزهای مشهور به لرستان اهمیت ایران را به عنوان یک مرکز فلزکاری در آسیای غربی باستان به‌طور روشن نشان می‌دهد.

رویدادی مهم در هزاره سوم پ. م؛ که تأثیرگذار در زندگی ساکنان فلات ایران و خصوصاً دشت خوزستان است عبارت است از کشف فلز آلیاژی مفرغ. از مراکز مهم فرهنگهای عصر مفرغ ایران غرب ایران و حوزه زاگرس مرکزی (لرستان پیشکوه و پشتکوه) بوده‌است. مفرغ ساخته شده در کوهپایه‌های زاگرس به سومر و عیلام صادر می‌شده‌است.

اختراع خط

دبیرهٔ جیرفت، کهن‌ترین خط یا دبیرهٔ جهان است که حتی کهن‌تر از خط سومری نیز می‌باشد. این دبیره در یکی از سنگ‌نبشته‌های مربوط به شهرنشینی جیرفت ایران یافت شده‌است. بر پایهٔ کاوش‌هایی که به تازگی در کاوشگاه باستانی جیرفت انجام شد، بر خلاف نگر پیشین که سومریان مخترعین خط دانسته می‌شدند، ثابت شد که مردمان تمدن جیرفت ایران نخستین پدیدآورندگان خط (دبیره) در جهان بوده‌اند.[1][2]

به قدرت رسیدن حکومت ایلام

قدرت یافتن سلسله ایلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم‌ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ.م. است. تا پیش از ورود مادها و پارسها حدود یک هزار سال تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ ایلام است.

سرزمین اصلی ایلام در شمال دشت خوزستان بوده. فرهنگ و تمدن ایلامی از شرق رودخانه دجله تا شهر سوخته زابل و از ارتفاعات زاگرس مرکزی تا بوشهر اثرگذار بوده‌است. ایلامیان نه سامی نژادند و نه آریایی، آنان ساکنان اولیه دشت خوزستان هستند.

پیدایش شهرنشینی

شهرهای مهم ایران در هزاره‌های قبل از میلاد عبارتند از: تپه چغامیش دزفول - تپه حسنلو و هفتوان تپه در آذربایجان - تمدن تپه سیلک (در کاشان) - تپه‌حصارِ در دامغان - تپه گیان نهاوند، گودین، کنگاور - شاه‌تپه و تورنگ تپه گرگان - تپه قبرستان بویین زهرای قزوین - شوش، خوزستان - تمدن جیرفت، تپه یحیی و شهداد، کرمان - ملیان، فارس - شهر سوخته در زابل.

پایان عصر مفرغ و کشف آهن (شروع دوره آهن) مقارن است با رویدادهای مهم تاریخی و فرهنگی که در هزاره دوم پ.م. زمینه‌ساز تشکیل سلسله‌ها و ظهور نخستین حکومتهای مستقل در هزاره‌های دوم و اول پ.م. همچون: ماننا، اورارتو، الیپی و ماد و سرانجام امپراتوری وسیع هخامنشی شدند عبارتند از مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران، روی کار آمدن دولتهای مستقل به جای دولت شهرهای پیشین، و تجمع اقوام و قبایل مختلف (مقیم و مهاجر) خصوصاً در مناطق غربی و شمال غربی ایران هستیم که هر کدام قلمرو خاص خود را داشتند. این اقوام در شمال غربی ایران با اورارتو و آشور همسایه شدند.

تاریخ آسیا و تاریخ آسیای غربی، تاریخ فرهنگهای گوناگون است. در دوران باستان، تمدنهای آسیایی، به‌طور کلی، نمایانگر تضاد میان شیوه زندگانی در فرهنگهای یکجانشین (چین، هند، ایران و میانرودان) و اقوام کوچنده ترکستان، فرارود و عربستان بوده‌است.

اولین نشانه‌های تمدن بشری در خاورمیانه

چغامیش شهری از دوران پیش از اختراع خط است و قدمت آن به حدود ۳۴ قرن پیش از میلاد می‌رسد. چغامیش را باید نخستین مرکز در ایران دانست که خط و کتاب، اول بار در آنجا ظاهر شده‌است. وجود چنین تپه‌های باستانی در چغامیش سبب شده که چغامیش را شهری از سپیده دم تاریخ بنامند. هلن جی کانتر

در پناه کوه زاگرس وحدفاصل شهردزفول شوشتر وشوش، تپه‌های میان رودخانه دز و کارون از یک تپه بزرگ و نسبتاً مرتفع و چند تپه کوچک تشکیل شده‌اند. این تپه‌ها روزگاری پوشیده از کوزه شکسته‌های فراوانی بود که پس از نخستین مطالعه و بررسی روشن شد از عهد پیش از خط باقی‌مانده‌اند. شهرچغامیش در جلگه‌ای که جندیشاپور در شمال، چغابنوت در غرب و چغازنبیل در جنوب آن واقع اند و در میان دشتی وسیع قرار دارد. (علیدادی۱۵:۵۶)

هلن کانتور دربارهٔ کاوش‌های چغامیش در موزه ایران باستان و در سال ۱۳۵۱ سخنرانی ای در خصوص چغامیش با عنوان «شهری در سپیده دم تاریخ» ایراد کرده و در آن به این مطلب اشاره کرده‌است:

«در این تپه این واقعیت نهفته‌است که از هفتمین هزاره پیش از عصر، فرهنگهایی در این منطقه بی وقفه جانشین یکدیگر بوده‌اند. از قاعده تا راس این تپه ۱۵ لایه روی هم قرار گرفته‌است. بر خاک زرین آثاری از فرهنگ و تمدن و مدنیت در ۹ هزار سال پیش به چشم می‌خورد این انسانها چگونه می‌زیسته‌اند؟ دربارهٔ اینان نمی‌توان گفت عیلامی بوده‌اند. مردم این شهر کوچک ۷ هزار سال قبل از میلاد از کشاورزی و دامپروری گذران می‌کردند.» (افشار: ۱۷:۱۳۷۳)

حفاری و کاوش‌های علمی

حفاری و کاوش علمی دراین تپه عظیم باستانی در گذشته انجام شده کاوش‌های علمی تپه چغامیش در سال‌های ۱۳۴۱_۱۳۴۵ه‍.ش._۱۹۶۲_۱۹۶۶م) ادامه یافت و حفاری‌های آن در پاییز ۱۹۶۹ م. (۱۳۴۸ ه‍.ش) دنبال شد. برای اولین بار، چهارمین فصل کاوش‌ها در تپه چغامیش به صورت حفاری‌های مشترک ایران و مؤسسه شرقی دانشگاه کالیفرنیای لس آنجلس انجام پذیرفت. عملیات حفاری هیئت در این فصل از ۲۸ اکتبر ۱۹۶۹ تا اوایل آوریل ۱۹۷۰ م. به طول انجامید. بقایای فشرده استقرار در تپه چوغامیش، بر روی ناحیه‌ای به وسعت بیش از ۵۰ جریب گسترده شده بود. در برخی نقاط، ارتفاع تپه بیش از ۲۰ متر بود که شامل بقایایی از دوره‌های مختلف می‌شد. نتایج حاصل از این حفاری، با توجه به اشیای بدست آمده، از جدیدترین تا کهنترین دورانها، به‌طور اجمال به شرح زیر است: در واقع اگر بر فرض این تپه را مانند کیکی ببیریم و ان را از بالا به پایین نگاه کنیم به ترتیب به دوران‌های مختلف زیر می‌رسیم:

قبرستان دوره جدید که با توجه به گمانه زنی‌های انجام گرفته متعلق به اواخر دوران ساسانی بودند. یافته‌های دوره پارتیها یافته‌های دورههخامنشیان که از آن آثاری جالب توجه بدست آمد همچون گاو کوچکی که بسیار شبیه گاوهای سرستون‌های شناخته شده هخامنشیشوش بود. آثار ایلامیان یافته‌های دوره آغاز ادبیات نیز قابل تأمل بودند همچو خانه‌ها و راه‌های سفالی آب یافته‌های دوره شوش میانی که در ان آثار ومجسمه‌های فراوان یافت شد. لایه مربوط به زمان شوش قدیم لایه مربوط به دوره شوش آرکائیک یا باستانی ظاهراً باستان شناسان در زیر لایه دوره ادبیات باز هم به آثار تمدنی قدیمی تر برخورد کرده‌اند.

امتیاز حفاری این تپه را هیئت مشترک باستان شناسان اعزامی از دانشگاه کالیفرنیا و مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به سرپرستی پروفسور پینهاوس دلوگاز^[۱] به نام مؤسسه اورینال از ایران درخواست کرد. پس از وی دکتر هلن کانتور در سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۶ میلادی کاوش کرد. این دانشمندان ۴ بار و به تناوب در تپه‌های چغامیش به کاوش‌های باستان‌شناسی پرداختند.

گاهشمار حاکمان

در گاهشمار ذیل، حاکمان بر مناطق گوناگون خاور نزدیک را با توجه دوره‌های زمانی مختلف مشاهده می‌کنید. بازهٔ زمانی این جدول شامل ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، تا زمان فتوحات اسلامی را در بر می‌گیرد.

زمان/دوره [3][4][5][6]	مصر		کنعان	ابلا	ماری	آکشاک/ اکد	کیش	اوروک	اداب	اوما	لاگاش	اور	عیلام
	پیش از آن: گاهشمار وقایع دوره نوسنگی
۴۰۰۰–۳۲۰۰ پ‌م	تمدن نقاده (۴۰۰۰–۳۱۰۰ پ‌م)		کنعان	دوره سومریان (۴۰۰۰–۲۳۴۰ پ‌م)									شوش ۱
				پیش از دودمان‌ها (۴۰۰۰–۲۹۰۰ پ‌م)
	نقاده یکم نقاده دوم		روابط مصر و بین‌النهرین	دوره اوروک (۴۰۰۰–۳۱۰۰ پ‌م) (با نام مستعار "شاه-روحانی") حاکمان افسانه‌ای سومریان: در اریدو: آلولیم، Alalngar, سپس در بادتیبیرا: ان‌من‌لوآنا، ان‌من‌گال‌آنا، تموز، سپس در لاراک: En-sipad-zid-ana, سپس در سیپار: ان‌من‌دورآنا، سپس در شوروپاک: اوبارا-توتو "بعد هم طوفان بزرگ"[7]									شوش ۲ (تحت تأثیر یا کنترل اوروک)
۳۲۰۰–۳۱۰۰ پ‌م	دوره پیش‌دودمانی پادشاهان افسانه‌ای یا باستانی:
	مصر علیا حلزون انگشتی ماهی فیل حیوانات لک لک فراعنه ورزا شاه عقرب یکم کروکودیل ایری هور کا پادشاه عقرب نارمر / منس	مصر سفلی Hedju Hor نهب سکیو خیو تیو تش (فرعون) نهب وزنر Nat-Hor مخ شاهین دوتایی واش
۳۱۰۰–۲۹۰۰ پ‌م	دوره نخستین دودمان نخست مصر Narmer Palette نارمر منس هورآها دجر دجت مرنیث^♀ دنآنجیب سمرخت قاعا Sneferka پرنده حوروس		کنعانیان	دوره جمده نصر									دوره نیاایلامی (شوش ۳) (۳۱۰۰–۲۷۰۰ پ‌م)
				طوفان بزرگ
۲۹۰۰ پ‌م	دودمان دوم مصر هوتپ سخموی رانب نینت جر با نوب نفر Horus Sa ونگ Wadjenes سنج پریبسن سخمیب نفرکارع یکم نفرکاسوکار هوجفای یکم خسه‌خموی			دوره دودمان نخستین یکم (۲۹۰۰–۲۷۰۰ پ‌م)
				پادشاهی نخست ابلای (سامی)	نخستین پادشاهی ماری (سامی)	دودمان نخست کیش Jushur, Kullassina-bel Nangishlishma, En-tarah-ana Babum, Puannum, Kalibum
۲۸۰۰ پ‌م						Kalumum Zuqaqip Atab Mashda Arwium اتن Balih En-me-nuna Melem-Kish Barsal-nuna		دودمان نخست اوروک Mesh-ki-ang-gasher
								Enmerkar ("فاتح آراتا")
۲۷۰۰ پ‌م				دوره دوم دودمان‌های نخستین (۲۷۰۰–۲۶۰۰ پ‌م)
						Zamug, Tizqar, Ilku Iltasadum		Lugalbanda Dumuzid, the Fisherman
						En-me-barage-si ("سرزمین عیلام را فتح کرد")[8]
						آگا کیش		گیلگمش					ایلام قدیم (۲۷۰۰–۱۵۰۰ پ‌م) Indus-Mesopotamia relations
۲۶۰۰ پ‌م	دودمان سوم مصر جوزر سخم‌خت ساناخت نبکا خبا Qahedjet هونی			Early Dynastic Period III (2600–2340 پ‌م)
				Sagisu Abur-lim Agur-lim Ibbi-Damu Baba-Damu		دودمان دوم کیش (۵ شاه) Uhub Mesilim		Ur-Nungal Udulkalama Labashum			لاگاش En-hegal Lugalshaengur	اور A-Imdugud Ur-Pabilsag Meskalamdug (Queen پوآبی) Akalamdug
								Enun-dara-anna Mes-he Melamanna Lugal-kitun	اداب Nin-kisalsi Me-durba Lugal-dalu
۲۵۷۵ پ‌م	پادشاهی کهن مصر دودمان چهارم مصر سنفرو خوفو جدفرع خفرع Bikheris منکورع شپ‌سسکاف Thamphthis				دودمان نخست اور Mesannepada "شاه اور و کیش. فاتح اوروک"
۲۵۰۰ پ‌م			فنیقی‌ها (۲۵۰۰–۵۳۹ پ‌م)		پادشاهی دوم ماری (سامی) Ikun-Shamash Iku-Shamagan Ansud Sa'umu Ishtup-Ishar Ikun-Mari Iblul-Il Nizi	دودمان آکشاک Unzi Undalulu	دودمان سوم کیش Ku-Baba	دودمان دوم اوروک Enshakushanna	Mug-si	دودمان نخست اوما Pabilgagaltuku	دودمان نخست لاگاش Ur-Nanshe Akurgal	A'annepada Meskiagnun Elulu Balulu	پادشاهی اوان Peli Tata Ukkutahesh Hishur
۲۴۵۰ پ‌م	دودمان پنجم مصر اوسرکاف ساحورع نفریرکارع کاکای نفرفرع شپسس‌کارع نیوسررع منکاوحور کایو جدکارع اوناس			Enar-Damu Ishar-Malik						Ush Enakalle
												فتح توسط عیلام (۳ شاه)[8]	Shushuntarana Napilhush
۲۴۲۵ پ‌م				کون-دامو		ایناتوم (شاه لاگاش، سومر، آکد و فاتح ایلام)
۲۴۰۰ پ‌م				Adub-Damu Igrish-Halam Irkab-Damu		Urur	دودمان چهارم کیش Puzur-Suen Ur-Zababa	Lugal-kinishe-dudu Lugal-kisalsi	E-iginimpa'e Meskigal	Ur-Lumma Il Gishakidu (Queen Bara-irnun)	Enannatum Entemena Enannatum II Enentarzi	دودمان دوم اور Nanni Mesh-ki-ang-Nanna II	Kiku-siwe-tempti
۲۳۸۰ پ‌م	دودمان ششم مصر تتی اوسرکارع پپی یکم مرنرع یکم پپی دوم مرنرع دوم نچرکارع			دودمان اداب Lugalannemundu "پادشاه چهار گوشه دنیا"
۲۳۷۰ پ‌م				Isar-Damu	Enna-Dagan Ikun-Ishar Ishqi-Mari	فتح توسط ماری انبو, انبا, بازی, زی‌زی, لیمِر, شاروم-ایتِر[8]				اوکوش	لوگالاندا اوروکاگینا		Luh-ishan
۲۳۵۰ پ‌م						Puzur-Nirah Ishu-Il Shu-Sin	دودمان سوم اوروک Lugalzagesi (حاکم اوما و پادشاه سرتاسر سومر)
۲۳۴۰ پ‌م					دوره اکدیان (۲۳۴۰–۲۱۵۰ پ‌م)
				اکد (سامی) سارگن بزرگ ریموش منیشتوشو									حاکمان اکدی: Eshpum Ilshu-rabi Epirmupi Ili-ishmani
۲۲۵۰ پ‌م				نارام‌سین							Lugal-ushumgal (مطیع اکدیان)
۲۲۰۰ پ‌م	دوره نخست میانی مصر دودمان‌های هفتم و هشتم مصر			دومین پادشاهی ابلا (سامی) (مطیع دودمان سوم اور)	دودمان شاکاناکو (سامی) Ididish Shu-Dagan Ishma-Dagan (مطیع اکدیان)	شار کالی شری
						ایگیگی، ایمی، نانوم، ایلولو (۳ سال) دودو شار تورول		پادشاهی چهارم اوروک Ur-nigin Ur-gigir			دودمان دوم لاگاش Puzer-Mama Ur-Ningirsu I Pirig-me Lu-Baba Lu-gula Ka-ku		Hishep-Ratep Helu هیتا کوتیک اینشوشیناک
۲۱۵۰ پ‌م	دودمان نهم مصر ختی یکم نفرکارع سوم ختی ششم ستوت				دوره نو سومری (۲۱۵۰–۲۰۰۰ پ‌م)
					Nûr-Mêr Ishtup-Ilum Ishgum-Addu Apil-kin	دودمان گوتیان (۲۱ شاه) La-erabum Si'um		Kuda (Uruk) Puzur-ili Ur-Utu		دودمان دوم اوما Lugalannatum (vassal of the Gutians)	Ur-Baba گودئا Ur-Ningirsu Ur-gar Nam-mahani
						تیریگان
۲۱۲۵ پ‌م	دودمان دهم مصر Meryhathor Neferkare VIII Wahkare Khety مریکارع				Iddi-ilum Ili-Ishar Tura-Dagan Puzur-Ishtar Hitial-Erra Hanun-Dagan (مطیع دودمان سوم اور)[9]	دودمان پنجم اوروک اوتو-هنگال
۲۱۰۰ پ‌م						سلسله سوم اور "شاه اور، سومر و آکد" اورنامو شولگی امرسین شوسین ایبی-سین
۲۰۵۰ پ‌م
۲۰۰۰ پ‌م	پادشاهی میانه مصر دودمان یازدهم مصر منتوهوتپ یکم اینتف یکم اینتف دوم اینتف سوم منتوهوتپ دوم منتوهوتپ سوم منتوهوتپ چهارم
حدود ۲۰۰۰ پ‌م				فتح توسط عموری‌ها				فتح توسط عیلامی‌ها کین دتو (سیماشکی)
۲۰۲۵–۱۷۶۳ پ‌م	دودمان دوازدهم مصر آمنمهات یکم سنوسرت یکم آمنمهات دوم سنوسرت دوم سنوسرت سوم آمنمهات سوم آمنمهات چهارم سوبک‌نفرو^♀			سومین پادشاهی ابلا (سامی) Ibbit-Lim Immeya Indilimma	امپراتوری آشور قدیم (۲۰۲۵–۱۳۷۸ پ‌م) Puzur-Ashur I Shalim-ahum ایلو-شوما اریشوم یکم Ikunum سارگون یکم Puzur-Ashur II Naram-Sin Erishum II Shamshi-Adad I Ishme-Dagan I Mut-Ashkur Rimush Asinum Ashur-dugul ... Adasi Bel-bani Libaya ... Iptar-Sin Bazaya Lullaya Shu-Ninua ... Shamshi-Adad II Ishme-Dagan II شمشی-اداد سوم Ashur-nirari I Puzur-Ashur III Enlil-nasir I نور-ایلی Ashur-shaduni آشور-ربی یکم آشور-ندین-آهه یکم انلیل-نسیر دوم Ashur-nirari II Ashur-bel-nisheshu Ashur-rim-nisheshu Ashur-nadin-ahhe II	دوره ایسین-لارسا (عموری‌ها) دودمان ایسین: Ishbi-Erra Shu-Ilishu Iddin-Dagan Ishme-Dagan Lipit-Eshtar Ur-Ninurta Bur-Suen Lipit-Enlil Erra-imitti Enlil-bani Zambiya Iter-pisha Ur-du-kuga Suen-magir Damiq-ilishu دودمان لارسا: ناپلانوم امیسوم سامیوم زابایا Gungunum Abisare Sumuel نور-اداد Sin-Iddinam سین-اریبام Sin-Iqisham Silli-Adad Warad-Sin Rim-Sin I (...) ریم-سین دوم							دودمان اپرتی Siwe-Palar-Khuppak
۱۸۹۴–۱۵۹۵ پ‌م	دوره دوم میانی مصر دودمان سیزدهم مصر دودمان چهاردهم مصر		ابراهیم (کتاب مقدس)	یمحاض		دودمان نخست بابل ("دوره بابل قدیم") (عموری‌ها) Sumu-abum Sumu-la-El ریم-سین یکمSabium Apil-Sin ریم-سین یکم حمورابی سامسو-ایلونا ابی اشوه Ammi-ditana Ammi-saduqa Samsu-Ditana حاکمان اولیه کاسی					دودمان دوم بابل ("Sealand Dynasty") Ilum-ma-ili Itti-ili-nibi Damqi-ilishu Ishkibal Shushushi Gulkishar ^mDIŠ+U-EN Peshgaldaramesh Ayadaragalama Akurduana Melamkurkurra Ea-gamil
	دودمان شانزدهم دودمان ابیدوس دودمان هفدهم	دودمان پانزدهم ("هیکسوس") Pharaoh Ahmose I slaying a Hyksos Semqen 'Aper-'Anati Sakir-Har خیان آپوپی خامودی		میتانی (۱۶۰۰–۱۲۶۰ پ‌م) Kirta Shuttarna I Parshatatar
۱۵۳۱–۱۱۵۵ پ‌م	Tutankhamun پادشاهی نوین مصر دودمان هجدهم مصر اهمسه یکم آمنهوتپ یکم					سومین دودمان بابل (کاسیان) آگوم دوم Burnaburiash I Kashtiliash III Ulamburiash Agum III Karaindash Kadashman-harbe I Kurigalzu I Kadashman-Enlil I Burnaburiash II Kara-hardash Nazi-Bugash Kurigalzu II Nazi-Maruttash Kadashman-Turgu Kadashman-Enlil II Kudur-Enlil Shagarakti-Shuriash Kashtiliashu IV Enlil-nadin-shumi Kadashman-Harbe II Adad-shuma-iddina Adad-shuma-usur Meli-Shipak II Marduk-apla-iddina I Zababa-shuma-iddin Enlil-nadin-ahi							دوره میانی ایلام (۱۵۰۰–۱۱۰۰ پ‌م) دودمان کیدینوید ایگهالدید اونتاش ناپیریشا
	توتمس یکم توتمس دوم توتمس سوم
	حتشپسوت^♀ آمنهوتپ دوم توتمس چهارم آمنهوتپ سوم آخناتون اسمنخ‌کارع Neferneferuaten^♀ توت‌عنخ‌آمون آیی هرمهب			هیتی‌ها
	دودمان نوزدهم مصر رامسس یکم ستی یکم رامسس دوم مرنپتاه آمنمسسs ستی دوم سیپتاه تااوسرت^♀					دودمان شوتروکی ایلام شوتروک ناهونته
۱۱۵۵–۱۰۲۵ پ‌م	دودمان بیستم مصر ست‌ناخت رامسس سوم رامسس چهارم رامسس پنجم رامسس ششم رامسس هفتم رامسس هشتم رامسس نهم رامسس دهم رامسس یازدهم دوره سوم میانی مصر دودمان بیست و یکم مصر اسمندس آمنم‌نیسو پسوسنس یکم آمنم‌اوپه اوسورکن ارشد سی‌آمون پسوسنس دوم		فنیقی‌ها پادشاهی اسراییل طالوت Ish-bosheth داوود سلیمان	ممالک سوری-هیتی	امپراتوری آشور میانه Eriba-Adad I آشوراوبالیت یکم Enlil-nirari Arik-den-ili اددنراری یکم شلمنسر یکم توکولتی نینورتای یکم Ashur-nadin-apli Ashur-nirari III Enlil-kudurri-usur Ninurta-apal-Ekur Ashur-dan I Ninurta-tukulti-Ashur Mutakkil-Nusku Ashur-resh-ishi I تیگلت‌پیلسر یکم Asharid-apal-Ekur Ashur-bel-kala Eriba-Adad II Shamshi-Adad IV آشور نصیرپال یکم Shalmaneser II Ashur-nirari IV Ashur-rabi II Ashur-resh-ishi II تیگلت‌پیلسر دوم آشور-دان دوم	چهارمین دودمان بابل ("دومین دودمان ایسین") ماردوک-کابیت-آهشو ایتی-ماردوک-بالاتو نینورتا-نادین-شومی بخت‌النصر اول انلیل-نادین-آپلی ماردوک-نادین-آهه ماردوک-شاپیک-زری آداد-آپلا-ایدینا ماردوک-آبه-اریبا ماردوک-زر-دهم نابو-شوم-لیبور							دوره نو عیلامی (۱۱۰۰–۵۴۰ پ‌م)
۱۰۲۵–۹۳۴ پ‌م						دودمان‌های پنجم، ششم، هفتم و هشتم بابل ("دوره چائوس") سیمبار-شیپاک ای-موکین-زری کاش شو-نادین-آهی ایولماش-شاکین-شوهی نینورتا-کودوری-یوزر اول شیریکتی-شوکامونا مار-بیتی-آلپا-یوزر نابو-موکین-آپلی
۹۱۱–۷۴۵ پ‌م	دودمان بیست و دوم مصر ششونک یکم اوسورکن یکم Shoshenq II Takelot I Osorkon II Shoshenq III Shoshenq IV Pami Shoshenq V Pedubast II Osorkon IV Twenty-third Dynasty of Egypt Harsiese A Takelot II Pedubast I Shoshenq VI Osorkon III Takelot III Rudamun Menkheperre Ini Twenty-fourth Dynasty of Egypt Tefnakht Bakenranef		پادشاهی شمالی اسرائیل پادشاهی یهودا		امپراتوری آشوری نو آداد-نراری دوم توکولتی-نینورت ی دوم آشور-ناصیر-پال دوم شلمنسر سوم شمشی-اداد پنجم Shammuramat (نایب) آداد-نراری سوم شلمنسر چهارم آشور-دان سوم آشور-نراری پنجم	دودمان نهم بابل نینورتا-کودورا-یوزر دوم مار-بیتی-احه-ایدین شمش-مودمیق نبو-شوم-اوکین اول نبو-اپل-ایدین مردوک-زاکیر-شومی اول مردوک-بلاسو-ایقبی بابه-اخه-ایدین (۵ شاه) نینورتا-اپل-ایکس مردوخ‌بعل‌ذریه مردوخ‌پلسر اریب-مردوک نبو-شوم-ایشکون نبوناسر نبو-نادین-زری نبو-شوم-اوکین دوم نبو-موکین-زری							دودمان هومبان-تهره اورتک Teumman هومبان نیکش تمه ریتو اینده‌بی‌بی هومبان هلتش سوم
۷۴۵–۶۰۹ پ‌م	Twenty-fifth Dynasty of Egypt Taharqa ("Black Pharaohs") بعنخی Shebitku Shabaka تهارقا Tanutamun		امپراتوری آشوری نو (دودمان سارگونی) تیگلت‌پیلسر سوم^† شلمنسر^† مردوک-اپل-ایدین دوم سارگون^† سناخریب^† مردوک-زاکیر-شومی دوم مردوک-اپل-ایدین دوم بل-ایبنی آشور-ندین-شومی^† نرگال-اوشزیب موشزیب-مردوک اسرحدون^† آشوربانی‌پال آشور-اتیل-ایلنی سین-شر-ایشکون سین-شومو-لیشیر آشور-اوبلیت دوم
	فتح مصر توسط آشور
۶۲۶–۵۳۹ پ‌م	دودمان بیست‌وششم مصر نخو یکم پسامتیخ یکم نخو دوم پسامتیخ دوم آپریس آماسیس دوم پسامتیخ سوم		امپراتوری بابل نو نبوپلسر بخت نصر اویل-مردوک نریگلیسار لاباشی-ماردوک نبونعید										پادشاهی ماد دیاکو فرورتیش مادیای سکایی هووخشتره ایشتوویگو
۵۳۹–۳۳۱ پ‌م	دودمان بیست و هفتم مصر (دودمان بیست و هفتم مصر)		شاهنشاهی هخامنشی کوروش کمبوجیه داریوش خشایارشا اردشیر یکم داریوش دوم اردشیر دوم اردشیر سوم اردشیر چهارم داریوش سوم
	دودمان بیست و هشتم مصر دودمان بیست و نهم مصر دودمان سی‌ام مصر
	دودمان سی و یکم مصر
۳۳۱–۱۴۱ پ‌م	دودمان بطلمیوسی بطلمیوس یکم سوتر Ptolemy Keraunos بطلمیوس دوم Ptolemy III Euergetes Ptolemy IV Philopator بطلمیوس پنجم Cleopatra I Syra (regent) بطلمیوس ششم Ptolemy VII Neos Philopator Cleopatra II Philometor Soter Ptolemy VIII Physcon Cleopatra III بطلمیوس نهم لاتیروس Ptolemy X Alexander Berenice III Ptolemy XI Alexander بطلمیوس دوازدهم Cleopatra VI Tryphaena برنیس چهارم بطلمیوس سیزدهم بطلمیوس چهاردهم کلئوپاترا سزاریون		دوره هلنیستی Seleukos I Nikator Tetradrachm from Babylon دودمان آرگید: اسکندر مقدونی فیلیپ اسکندر چهارم آنتیگون یکم امپراتوری سلوکی: سلوکوس یکم آنتیوخوس یکم آنتیوخوس دوم سلوکوس دوم سلوکوس سوم آنتیوخوس سوم سلوکوس چهارم آنتیوخوس چهارم آنتیوخوس پنجم دیمتریوس یکم الکساندر بالاس دیمتریوس دوم آنتیوخوس ششم تروفون آنتیوخوس هفتم
۱۴۱–۳۰ پ‌م			پادشاهی یهود شمعون حسمونی هورکانوس آریستوبولوس یکم الکساندر یانائوس سالومه اسکندر هورکانوس دوم آریستوبولوس دوم آنتیگون دوم	الکساندر دوم سلوکوس پنجم آنتیوخوس هشتم آنتیوخوس نهم سلوکوس ششم آنتیوخوس دهم آنتیوخوس یازدهم دیمتریوس سوم فیلیپ یکم سلوکی آنتیوخوس دوازدهم آنتیوخوس سیزدهم فیلیپ دوم سلوکی	شاهنشاهی اشکانی مهرداد یکم فرهاد دوم هیسپاوسین اردوان دوم مهرداد دوم گودرز یکم مهرداد سوم ارد یکم سیناتروک فرهاد سوم مهرداد سوم ارد دوم فرهاد چهارم تیرداد دوم موزا فرهاد پنجم ارد سوم بهنام یکم اردوان سوم تیرداد سوم اردوان سوم وردان یکم گودرز دوم مهرداد بهنام دوم بلاش یکم وردان دوم پاکور دوم بلاش دوم اردوان چهارم خسرو یکم اشکانی
۳۰ پ‌م–۶۱۸ م	امپراتوری روم (فتح مصر توسط روم) استان مصر		امپراتوری روم یهودیه	امپراتوری روم سوریه	امپراتوری روم استان بین‌النهرین				بلاش سوم پارتاماسپت سیناتروک دوم مهرداد چهارم بلاش چهارم خسرو دوم بلاش پنجم بلاش ششم اردوان پنجم
									شاهنشاهی ساسانی دل ایران‌شهر Coin of Ardashir I, Hamadan mint. اردشیر شاپور یکم هرمز یکم بهرام یکم بهرام دوم بهرام سوم نرسه هرمز دوم آذرنرسه شاپور دوم اردشیر دوم شاپور سوم بهرام چهارم یزدگرد یکم شاپور چهارم خسرو بهرام گور یزدگرد دوم هرمز سوم پیروز یکم ولاش قباد یکم جاماسپ قباد یکم خسرو انوشیروان هرمز چهارم خسرو پرویز بهرام چوبین ویستهم
۶۱۸–۶۲۸ م	شاهنشاهی ساسانی (فتح مصر توسط ساسانیان) مصر ساسانی شهربراز شهرآلان‌یوزان شهربراز		شاهنشاهی ساسانی دل ایران‌شهر خسرو پرویز شیرویه اردشیر سوم شهربراز خسرو سوم بوراندخت شاپور شهروراز آزرمی‌دخت فرخ‌هرمز هرمز ششم خسرو چهارم بوراندخت یزدگرد سوم پیروز سوم نرسی
۶۲۸–۶۴۱ م	امپراتوری روم استان مصر		امپراتوری روم یهودیه	امپراتوری روم سوریه	امپراتوری روم استان بین‌النهرین
۶۳۹–۶۵۱ م	فتح اسلامی مصر		فتح شام به‌دست مسلمانان		حمله اعراب به ایران
Press TV - Iran finds world's oldest script CHN | News W. Hallo; W. Simpson (1971). The Ancient Near East. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich. pp. 48–49. "Rulers of Mesopotamia". cdli.ox.ac.uk. University of Oxford, CNRS. Thomas, Ariane; Potts, Timothy (2020). Mesopotamia: Civilization Begins. Getty Publications. p. 14. ISBN 978-1-60606-649-2. Roux, Georges (1992). Ancient Iraq. Penguin Books Limited. pp. 532–534 (Chronological Tables). ISBN 978-0-14-193825-7. "The Sumerian king list: translation". etcsl.orinst.ox.ac.uk. Archived from the original on 2008-05-08. بر اساس فهرست پادشاهان سومری Unger, Merrill F. (2014). Israel and the Aramaeans of Damascus: A Study in Archaeological Illumination of Bible History. Wipf and Stock Publishers. p. 5. ISBN 978-1-62564-606-4.

آثار جالب توجه

اولین سند دریانوردی جهان

در میان اشیای مکشوفه، قدیمی‌ترین سند دریانوردی را که ریشه فرهنگی آن به ۶ هزار سال قبل از میلاد برمی گردد کشف شده‌است. این مهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد.

در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می‌شوند. همچنین در این مهر یک گاو نر و یک پرچم هلالی شکل هم دیده می‌شوند.

لوح تاریخی موسیقی

در کاوش‌هایی که از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۶ توسط مؤسسه شرقی دانشگاه شیکاگو انجام گرفت، مُهری به دست آمد که یکی از سندهای مهم تاریخ تکامل موسیقی در تمدن انسان به‌شمار می‌رود. این مهر توسط دو باستان‌شناس از دانشگاه شیکاگو به نام‌های پیناس دلوگاز (pinhas delougaz) و هلن کانتور (Helene Kantor)کشف و در گزارش کاوش آن‌ها معرفی شد. در این گزارش آمده‌است:

«این تصاویر با توجه به ارزشی که از نظر هنری و آگاهی ما نسبت به زندگی این دوران دارند از ارزشهای والایی برخوردارند و به راستی نخستین یافته‌های بشری هستند که ارزش جهانی دارند. یکی از این نمونه‌ها، نخستین سندی است که بشر از موسیقی به شکل سازمان یافته دارد. دراین تصویر گروهی نوازنده نشان داده می‌شوند که در حقیقت پیشرو و نخستین شکل ارکسترهای امروزی را مجسم می‌کند. دراین تصویر چنگ بزرگی مشاهده می‌شود که در پشت سر آن نیمرخ نوازنده‌ای در حال زانو زدن دیده می‌شود. فرد دیگری با دستهای باز در حال طبل زدن به چشم می‌خورد. نوازنده سوم دو آلت شاخ مانند در دست دارد که نشان می‌دهد نوازنده در حال نواختن ساز بادی است که احتمالاً بوق می‌باشد و آن دیگری که در دست دارد ظاهراً نواختنش متفاوت است. نفر چهارم خواننده را در حال آواز خواندن نشان می‌دهد که دستش را زیر گوشش نهاده، این حالت در آواز خوانی مصر باستان مشاهده می‌شود. این شیوه آواز خوانی هنوز در خاورمیانه متداول است؛ بنابراین در این تصویر ارکستری را مشاهده می‌کنیم که سازهای زهی، بادی و کوبه‌ای را دربردارد و خواننده با آن‌ها همکاری می‌کند. اما این ارکستر گوشه‌ای از صحنه اصلی را نشان می‌دهد و نوازندگان به جز طبل زن همه به سمت راست چرخیده‌اند. در برابر، مردی مشاهده می‌شود که روی بالشی نشسته و میزی در جلویش قرار دارد که روی آن خوراکی‌های گوناگون چیده شده‌است و خدمتکار در حال پذیرایی از اوست. می‌توان چنین پنداشت که این تصویر صحنه‌ای را نشان می‌دهد که به مراسم مذهبی بستگی دارد.»(Delouoaz-kantor: 1996)

ابداع اپرا توسط بشر

در سمت راست تصویر دو تن در حال خرید و فروش یا معاوضه جنسی مشاهده می‌شوند که رعایت پوزیسیون و اکت نمایانگر هنرپیشه بودن آنهاست. با توجه به دو بعدی بودن تصویر این دو فرد در صحنه واقعی در عرض صحنه در حال ایفای نقش خویش در نمایشی با موضوعی اجتماعی و روزمره هستند. می‌توان تصویر فوق را به اولین اجرای اپرا توسط بشر منتسب دانست. در سمت چپ ارکستر متشکل از سازهای بادی، زخمه‌ای و کوبه‌ای ملاحظه می‌گردد و فردی که غرق در تماشای بازی بازیگران همزمان با اجرای ارکستر است که می‌تواند کارگردان یا رهبر ارکستر باشد. (Mohammadkeya Khosravi 2014)

از مهم‌ترین مُهرنگاره‌های خنیاگری (:موسیقی) در جهان؛ باید از آنچه که در «چغامیش» خوزستان برجای مانده، یاد کرد که در سال‌های ۱۹۶۱–۱۹۶۶ میلادی، یافت شده‌است. این مهرنگاره ۳۴۰۰ ساله؛ سیمایی از بزم رامشگران را نشان می‌دهد. در این بزم باستانی، دسته‌ای خنیاگر(:نوازنده) دیده می‌شوند که هر کدام، به نواختن سازی سرگرم هستند. چگونگی نواختن و نشستن این رامشگران، نشان می‌دهد که آنها، نخستین دسته خنیاگران(:ارکستر) جهان هستند. در این گروه رامشگران، می‌بینیم که نوازنده‌ای «چنگ» و دیگری «شیپور» و آن دیگر «تنبک» می‌نوازد. چهارمین رامشگر در این میان، خواننده‌ای است که «آواز» می‌خواند. همچنین در این بزم کهن، آزاده‌ای را می‌بینیم که بر فرشی نشسته و از او پذیرایی می‌شود.^[۲] گروه نوازندگان، مُهر بازمانده از چغامیش

مهرهای استوانه‌ای

گویاترین کشفیات در چغامیش اثر مهرهای استوانه‌ای است. این مهرها قطعات سنگی بودند که روی آن‌ها تصاویری حک شده بود که با این وسیله روی ظروف و غیره علامت گذاری می‌کردند.

یکی از این مهرها پادشاهی را نشان می‌دهد که از جنگ برمی گردد که در قایقی نشسته و عده‌ای اسیر دست بسته در جلوی پاهای او افتاده‌اند. در یک دست فرمانده، گرز و در دست دیگرش ریسمانی است که با آن اسیران را نگاه داشته‌است. در این کشتی تصویر دریانوردی به چشم می‌خورد که یکی از آن‌ها روی دماغه کشتی نشسته و شیئی شبیه علامت یا پرچمی را در دست دارد.

به اعتقاد پروفسور دولوگاز این تصویر نمایشگر یک جنگ دریایی است که به احتمال زیاد در رودخانه‌های داخلی روی داده. چند لوح گلی نیز با اشکالی از نقطه و خط فشرده کشف شده و عقیده بر این است که این‌ها تنها سیستم اعداد بود که به احتمال قوی برای مقاصد حسابداری به کار می‌رفته‌است. اما مشاهده گاو لوح روی این نقش گلی که یکی از جاشوها به مراقبت از آن می‌پردازد حاکی از آن است که فرمانده کشتی از راه دوری برمی گردد و نیز رسم همراه بردن حیوانات زنده در کشتی‌ها از زمان‌های گذشته میان دریانوردان ایرانی خلیج فارس معمول بوده‌است.

صحنه‌ها و موضوع‌هایی که صدها اثر مهر یافته شده در چغامیش را نشان می‌دهند بسیار تنوع دارد. در این نقش‌ها جانور، آدم و دیو هر کدام به فعالیتی سرگرم هستند و ساده‌ترین این طرح‌ها که تنها جانوران و گیاهان را نشان داده از هنر پیشرفته حکاکی روی سنگ حکایت می‌کند. حالت‌های اصلی جانوران با برجستگی‌های دقیق تجسم یافته‌است. در آن‌ها صحنه‌های فعالیت انسانی با واقع بینی ترسیم شده‌است. از جمله در آن‌ها مردانی دیده می‌شوند که بز و گوسفندی را راهنمایی می‌کنند، قسمت‌های خالی صحنه عموماً با ظرف‌هایی پر شده که ظاهراً شبانان و ماست بندان به کار می‌برده‌اند، روی دو قطعه گل که اثر یک مهر منعکس است ۲ زن دیده می‌شود، یکی سمت راست نشسته نخ می‌ریسد و دیگری مشکی دو دهانه را می‌زند.

بخش بزرگی از مهرهای چغامیش موضوع‌های نظامی را نشان می‌دهد. روی دیگر نمونه‌هایی از جنگ‌ها دیده شده‌است. روی یک اثر مهر چهره بزرگ تیراندازی دیده می‌شود که تجهیزات وی جزو به جزو پیداست. این صحنه که تا به امروز در هیچ‌کجا مانندی ندارد گروهی مرد را نشان می‌دهد که با گام‌های فشرده راه می‌روند، گویا یک واحد نظامی آزموده و با انضباط است. همچنین در این تپه تعداد زیادی الواح گلی (شمارشی) و قطعات و ظروف و کاسه‌های سفالی مشهور به «لبه واریخته» که از سفالینه‌های شاخص دوره آغاز کتابت است به دست آمده‌است؛ سفال‌هایی که سخت صیقل یافته و اغلب این سفال‌ها با موضوع‌هایی نقاشی شده که به طرز شگفت‌انگیزی به نسبت آن زمان پیشرفته بوده‌است. سفال‌های دوران‌های بعدی با نقش‌های هندسی تزئین شده که تَنگ هم و با موتیف‌های مخصوص قلم خورده‌است.

جستارهای وابسته

• خاور نزدیک
• تاریخ باستان
• الیپی

منابع

Wikipedia contributors, "Ancient Near East," Wikipedia, The Free Encyclopedia, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ancient_Near_East&oldid=705306712 (accessed February 22, 2016)

• تاریخ ایران - دکتر خنجی
• تاریخ ماد. ایگور میخائیلویچ دیاکونوف. ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشر امیرکبیر.
• تاریخ ایران باستان. دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. روحی ارباب. انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم ۱۳۸۰
• مرتضی راوندی: تاریخ اجتماعی ایران. (جلد ۱) ۱۳۵۴
• کمرون، جرج. ایران در سپیده دم تاریخ. ترجمه حسن انوشه. تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۹