دروازه ملل

کاخ دروازه کشورها، کاخ دروازه ملل،[1][2][3][4] کاخ انتظار،[5][6] کاخ دالان انتظار یا کاخ خشایارشا،[7] از کاخ‌های تخت جمشید بوده که در کنار پلکان ورودی و در شمال غربی این ارگ پادشاهی جای گرفته‌است. داده‌های امروزی دربارهٔ نام این کاخ از روی سنگ نبشته‌های بالای این کاخ گرفته شده‌است. کاخ دروازه کشورها دارای سه درگاه غربی، شرقی و جنوبی است. در درگاه غربی و شرقی به ترتیب تندیس گاوان غول آسا و جانداران افسانه‌ای با سر مردمان جای گرفته‌اند. در این کاخ، تالار یا اتاق بزرگی بوده‌است که در میانه آن چهار ستون جای دارد. از این چهار ستون، سه ستون آن هنوز پا برجاست. بر روی دیواره و حتی تنه تندیس‌های کاخ دروازه کشورها، گروهی از بازدیدکنندگان نامدار و گمنام نام و نشان خود و تاریخ دیدارشان از تخت جمشید را کنده‌اند.

مختصات: ۲۹°۵۶′۵٫۸۱″ شمالی ۵۲°۵۳′۲۵٫۲۶″ شرقی
کاخ دروازه کشورها
نامکاخ دروازه کشورها
کشورایران
استانفارس
شهرستانمرودشت
اطلاعات اثر
نام‌های دیگرکاخ دروازه ملل، کاخ انتظار، کاخ دالان انتظار، کاخ خشایارشا
فارسی باستان (با تلفظ: دوِرثیم ویسَه دَهیوم)
نوع بناحجاری
کاربریکاخ، سالن انتظار
کاربری کنونیگردشگری
دیرینگیهخامنشیان
بانی اثرخشایارشا
اطلاعات بازدید
امکان بازدیدوجود دارد. (نشانی: در مشرق جلوخان پلکان ورودی به فاصله ۲۲ متری از لبه صفه تخت جمشید)

نام و انگیزه ساخت
نمایی از کاخ از زاویه بستر زمین

این کاخ یا دروازه را کاخ دروازه همه کشورها، کاخ دروازه همه ملل، یا به فارسی باستان «دوِرثیم ویسَه دَهیوم» می‌نامند.

همچنین بر روی این کاخ نامهای کاخ انتظار، کاخ دالان انتظار یا کاخ خشایارشا نیز گذاشته‌اند.[8] در وبگاه‌ها و منابع انگلیسی زبان این سازه را (Gate of All Nations) یا ([7] The Gate of All Countries) می‌نامند.[9][10][11]

این ساختمان وابسته به خشایارشا می‌باشد. گمان می‌رود داریوش بزرگ آن را پی ریزی و خشایارشا به پایان برده باشد،[1][4][6][12][13] از این رو این کاخ را کاخ دروازه کشورها نیز می‌گویند، زیرا نمایندگان همه نژادهای گوناگون وابسته کشور ایران زمین، به درون آن آمده و سپس به سوی کاخ‌های دیگر رهسپار می‌شدند.[1][4][14] می‌توان گفت که این کاخ یک گونه اتاق انتظار بوده‌است. این گونه کاربری از کاخ مایه آن شده‌است نام کاخ انتظار را نیز بر این سازه بنهند.[7][15]

آگاهی ما دربارهٔ نام این کاخ از روی سنگ نبشته‌های بالای این کاخ گرفته شده‌است.[6][15][16][17] هنگامی که نمایندگان کشورهای گوناگون پادشاهی هخامنشی از پله‌های اصلی تخت جمشید بالا رفته و به درون کوشک شاهی می‌شدند، نخست از درگاه غربی کاخ دروازه کشورها به تالار چهار ستونی آن می‌آمدند و سپس روی سکوهای سنگی دور تالار چشم به راه می‌نشستند تا وزیر تشریفات دربار، روادید رفتن آنان را به تختگاه پادشاه (بارعام کاخ آپادانا) به آگاهی آنان برساند.[18]

سازه
قسمت‌های اصلی بنا
  چهار ستون بنا
  دیوارهای خشتی ستبر
  درگاه جنوبی
  درگاه شرقی
  درگاه غربی

کاخ دروازه کشورها دارای تالاری با دیوارهای خشتی ستبر،[7] سه درگاه بزرگ[9] و چهار ستون بلند[1][2] است که بام آن را نگه می‌داشته‌اند. تالار ۶۱۲٫۵ متر مربع (هر ضلع ۲۴٫۷۵ متر) گستره دارد.[1][2] بام ساختمان ۱۸ متر بلندتر از ترازِ جلوخان پلکان ورودی بوده و می‌توان گفت، تیغه کنگره‌هایش نزدیک ۳۳ متر از ترازِ دشت (در کنار دیوار سکو) بالاتر بوده‌است. ستون‌های کاخ کمی بیشتر از ۱۶٫۵ متر بلندا[1][2][9] داشته‌اند و دو تای آن‌ها تا سال ۱۹۶۵ میلادی بر سر پا بوده و یکی دیگر را هم با خرده ریزها و شکسته‌های دو ستون دیگر بر پا کرده‌اند. این ستون تازه بر پا شده دست نخورده‌ترین ستون تخت جمشید کنونی است.[6][19]

ستون‌ها

ستون‌های تالار کاخ از چند بخش درست شده‌است، زیرستونی به سیمای زنگوله[7] با شیارهای ایستاده که قاشقی خوانده می‌شود و بر فراز آن یک سنگ چرخ مانند که بدان شالی ستون می‌گویند، سپس قلمهٔ ستون است که به گونه استوانه‌ای شیاردار و بلند بر فراز شالی نهاده شده‌است (شمار شیارهای استوانه ۴۸ تا است). آنگاه گل ستون می‌آید که خود از چند بخش ساخته شده و به نقش برگ‌ها و غنچه‌های دوازده پر و گل نیلوفر آبی و برگ‌های طوماری و پیچکی درخت خرما آراسته‌است و بخش چهارم سرستون است که به گونه گاو زانو زده دو سر پشت به پشت داده‌است که با گل و برگ آرایش شده‌است. بر فراز سر ستون، یعنی در میان سر و گردن گاوهای پشت به پشت داده، سر یک شاه تیر جای می‌گرفته‌است. این شاه تیرها هر یک خود تیرهای کوچکتری را بر دوش می‌کشیده‌اند و بام بر روی آن‌ها نگه داشته می‌شده‌است.[6][20]

ستون‌های کاخ، عکسبرداری شده از کاخ آپادانا

درگاه‌ها

کاخ دروازه کشورها شامل سه درگاه است. درگاه‌های شرقی (یعنی درگاهی که رو به خیابان سپاهیان باز می‌شود) و درگاه غربی (یعنی درگاهی که رو به پلکان ورودی تخت جمشید باز می‌شود)، هر کدام ۱۰ متر بلندا و ۳٫۸۲ متر پهنا دارند اما درگاه جنوبی (یعنی درگاهی که رو به پلکان کاخ آپادانا باز می‌شود) بلندای بیشتری داشته و بر خلاف دو درگاه شرقی و غربی، ساده و بی نقش بوده‌است.[6][21] درگاه‌های غربی و شرقی مانند دروازه آر در پاسارگاد به ترتیب با گاوان بزرگ هیکل و گاو بال‌دار با سر انسان نگهبانی داده می‌شوند. در آن عصر عقیده بر این بوده‌است که این نوع موجودات دورکننده شیاطین هستند.[9]

درگاه غربی

درگاه غربی رو به به پلکان ورودی تخت جمشید باز می‌شود، یعنی بازدید کنندگانی که از پلکان تخت جمشید وارد می‌شوند با این درگاه رو در رو می‌شوند. در دو جانب درگاه غربی، دو گاو نر غول آسا (گاوان دروازه‌بان) جزرهای درگاه را بر پشت خود نگه داشته‌اند.[2][7] روی گاوها به جهت دشت (غرب) است و گردشگران تازه‌وارد شده را می‌نگرند. پاهای گاوها بر سکوهایی که ۱٫۵ متر از کف درگاه بلندا دارد، نهاده شده‌است.[6][22]

گاوان دروازه‌بان

گاوان دروازه‌بان یا گاو بال‌دار در هنر آشوری سابقه داشته و در این کاخ از همان سنت استفاده شده‌است اما هنرمندان سازنده تخت جمشید ابداعاتی هم در آن وارد کرده‌اند. مثلاً" بر خلاف نمونه‌های آشوری، که پنج پا دارند، این دو ابوالهول به‌طور طبیعی چهار پا دارند و دو پای عقبشان حالت حرکت را نشان می‌دهد.[23] هر یک از گاوان ریشی بلند و مستطیل شکل دارد که با گل دوازده پر و غنچه‌ای از گل نیلوفر آبی آراسته شده و بر روی سینه، پهلوها، کپل، شانه و مازهٔ هر یک رشته‌های بسیار مجعد مو، به صورت پولک‌های برجسته، نمودار است و حلقه‌ای از گل‌های دوازده پر به گردن هر کدام آویخته‌است.[6][24]

  • در شب
  • نمای پلکان ورودی تخت جمشید و کاخ دروازه کشورها (درگاه غربی)
  • یکی از دو گاو دروازه بان و سنگ نبشته بالای آن
  • درگاه غربی و ستون‌هایی از کاخ
  • یکی از دو گاو دروازه بان

درگاه جنوبی

درگاه جنوبی کاخ دروازه کشورها به سمت حیاط برگی که در شمال آپادانا واقع است، باز می‌شود[9][7] و ۵٫۱۲ متر پهنا دارد و به کلی از سنگ ساخته شده بوده که اکنون تنها کف و قسمت‌های پایینی دو طرفش به جای مانده‌است. در درگاه جنوبی دو لنگه بوده و رو به سمت داخل باز می‌شده‌است و هنوز جای پاشنه‌هایش در گوشه‌های شمالی درگاه و رو به داخل تالار باقی است. این پاشنه به شکل یک پیاله گرد و آراسته به گلبرگ است. جنس در از چوب بوده اما روی آن را به احتمال بسیار قوی با ورقه‌هایی از فلزهای گرانبها پوشانیده و با نقوش حیوانات آراسته بوده‌اند. این درهای بزرگ، بیشتر اوقات بسته بوده و از در کوچکی که در پایین آن‌ها تعبیه کرده بودند، استفاده می‌کرده‌اند.[6][25]

درگاه شرقی
ابوالهول گاو بال‌دار با سر انسان در درگاه شرقی کاخ دروازه کشورها

درگاه شرقی همان ساختار و اندازه درگاه غربی را دارد در این درگاه به جای گاوان دروازه‌بان، ابوالهول‌های گاو بال‌دار با سر مردمان، تنه گاو و بال عقاب جرزهای درگاه را بر پشت نگه داشته‌اند. بر این سرها تاج بلند استوانه ای دیده می‌شود که در بالا و پایین، دو نوار آراسته به گل‌های دوازده پر دارند و از نوار پایینی سه جفت شاخ به‌گونه همراستا روییده و نمای شماره ۸ رادرست کرده‌اند. بال‌ها به سیمای داس و با پرها و شاه پرهای شکوهمند و همراستا نمودار گشته‌اند و پاها استوار بر روی سکوها نهاده شده‌اند. روی این ابوالهول‌ها به سوی کوه رحمت (سوی شرق) است. درگاه شرقی به خیابان سپاهیان باز می‌شود و به دروازه نیمه ساخته می‌رسد. کارشناسان بازسازی تخت جمشید، سر درگاه شرقی را که ۸ متر درازا دارد و تاج روی آن را که سنگ بزرگ‌تری است و با نقش برگ‌های خرما می‌باشد، پیدا و بازسازی کرده و در جای خودش پیاده‌سازی کرده‌اند.[6][26]

  • دورنمای درگاه شرقی و ابوالهول‌های گاو بال‌دار با سر انسان
  • یکی از ابوالهول‌ها با بال برافراشته به همراه سنگ نبشته بالای آن و یکی از سرستون‌های کاخ.
  • تاج استوانه‌ای، شاخ‌های همراستا مانند شماره ۸، بال‌ها به گونه داس و پاهای استوار بر روی سکوها

تالار

با گذر از درگاه غربی، تالار یا اتاق بزرگی است که در میانه آن چهار ستون جای دارد.[1][7] دور تا دور اتاق سکویی به پهنا و بلندای ۵۲ سانتی‌متر از سنگ سیاه رنگ خوش تراشیده، کار گذاشته‌اند که جایگاه نشستن میهمانان و بزرگ زادگانی بوده‌است که به این اتاق انتظار می‌آمده‌اند. در میانه سکوی شمالی، یک برجستگی میز مانند و پله دار دیده می‌شود که شاید سکو یا تختی برای یکی از پیشکاران شاه بوده‌است که می‌توانسته با ایستادن بر آن، از درون درگاه شرقی کاخ و درگاه شمال غربی تالار آپادانا، به درون تالار بنگرد و چشم به پیشکار کنار تخت پادشاه داشته باشد تا با نشانه او، گروهی را به پیشگاه بفرستد. همه درونی دیوارهای اتاق با کاشی‌های رنگین سبز، آبی نارنجی پوشیده شده بوده که گل‌های دوازده پر و رج‌هایی از درخت خرما و آراستگی‌های دیگر را نشان می‌داده‌اند. از این‌ها نمونه‌هایی به دست آمده که در انبار موزه تخت جمشید نگهداری می‌شود.[6][27]

سنگ نبشته‌ها
نوشتار اصلی: سنگ‌نبشته کاخ دروازه کشورها
چیدمان یک سری از چهار سری سنگ‌نبشته کاخ دروازه کشورها بر روی دیواره درگاه شرقی. ۱) متن بابلی ۲) متن پارسی ۳) متن ایلامی

در بالای هر یک از چهار جرز این دو درگاه (درگاه‌های شرقی و غربی)، به شکلی قرینه و به صورت لوح‌هایی چهارگوش، سنگ‌نبشته‌هایی از خشایارشا به سه خط میخی پارسی باستان، عیلامی و بابلی یا اکدی بر جای مانده‌است. در این کتیبه‌ها به موضوعاتی اشاره شده‌است که در ترجمه آن‌ها آورده شده‌است.[3][6][9][7][28][29] متنی که در میان است به فارسی باستان، متنی که رو به دشت است به خط میخی عیلامی و متن رو به تالار به خط میخی بابلی می‌باشد. مضمون تمام کتیبه‌ها یکسان است یعنی در واقع ۱۲ نسخه از یک متن نگاشته شده‌است.[6][9][30]

سنگ‌نبشته کاخ دروازه کشورها

خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که خوشبختی را آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری، یکی را سرور بسیاری، من [هستم] خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که مردم گوناگون دارند، شاه این جهان فراخ و دور، پسر داریوش شاه، [از تخمهٔ] هخامنشی.
گوید خشایارشا شاه: این بارگاه همه ملل (دوِرثیم ویسَه دَهیوم) را من به توفیق اهورامزدا ساختم. بسا ساختمان‌های خوب دیگر در این پارسه (تخت جمشید) کرده آمد، که من برآوردم و پدرم بر پا کرد. هر آن بنایی که زیبا می‌نماید، همه را به تأیید اهورامزدا، ما ساختیم. گوید خشایارشا شاه: اهورامزدا مرا بپایاد؛ و کشورم را و هر چه بر دست من ساخته آمده و هر چه بر دست پدرم (داریوش) بر پا گشته، اینها را نیز اهورامزدا بپایاد.[6][9][15][28][31][32]

سنگ نبشته‌های گردشگران
سنگ‌تراشی هنری مورتون استانلی که خود را نیویورک هرالد معرفی کرده‌است.[6][9][33]

بر روی دیواره و حتی تنه تندیس‌های کاخ دروازه کشورها، گروهی از بازدیدکنندگان نامدار و گمنام اسم و رسم خود و تاریخ دیدارشان از تخت جمشید را کنده‌اند. از میان این یادنوشت‌ها، مشهورتر از همه کارستن نیبور، کاپیتان جان مالکولم، سر هارفورد جونز بریجز، جیمز موریه، آرتور دو گوبینو، هنری مورتون استانلی (Henry Morton Stanley)، فلیکس ماری شارل تکسیه (Félix Marie Charles Texier) می‌باشند.[6][9][34]

جایگاه

کاخ دروازه کشورها در همسایگی پلکان ورودی تخت جمشید واقع شده‌است،[1] به‌طوریکه پس از عبور از این پلکان‌ها به این کاخ برمی‌خوریم.[3][7] به عبارتی دیگر این کاخ در مشرق جلوخان پلکان ورودی به فاصله ۲۲ متری از لبه صفه تخت جمشید جای گرفته‌است.[2][4] در مجموع می‌توان گفت کاخ دروازه کشورها در میان کاخ آپادانا، پلکان ورودی تخت جمشید، استحکامات شمالی تخت جمشید و خیابان سپاهیان بنا شده‌است.[35][36][37][38] کاخ دروازه کشورها در شمال کاخ آپادانا جای دارد.[7]

  • کاخ دروازه کشورها (میانه نگاره)، ستون‌های کاخ آپادانا (سمت راست نگاره)، پلکان ورودی تخت جمشید (پایین نگاره).








پانویس
  1. پایگاه اینترنتی روزنامه دنیای اقتصاد.
  2. پایگاه مرجع شهرهای ایران، کاخ دروازه ملل.
  3. خجندی، پارسه عظمت تاریخ، ۱۰.
  4. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۰.
  5. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۷.
  6. پایگاه میراث جهانی پارسه پاسارگاد، دروازه ملل.
  7. دانشگاه شیکاگو، دانشکده شرق‌شناسی
  8. ضیایی، ترجمه کتیبه‌های هخامنشی، ۱۴.
  9. www.livius.org، Gate of All Nations.
  10. www.persepolis3d.com، Gate of All Nations.
  11. www.wikimapia.org، Gate of All Nations.
  12. http://www.bavanatecotour.com
  13. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۲ نقل قول.
  14. http://www.pilotguides.com%7CVisiting%5Bپیوند+مرده%5D Persepolis today
  15. محمدپناه، کهن‌دیار، ۷۱.
  16. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۲ و ۲۴۶.
  17. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، فهرست ضمیمه جلدی پایان کتاب، برگرفته از آرشیو گروه معماری بنیاد پژوهشی پارسه - پاسارگاد.
  18. محمدپناه، کهن‌دیار، ۷۲.
  19. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۰ و ۵۱.
  20. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۱.
  21. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۱ و ۵۲.
  22. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۲ و ۲۴۷.
  23. دانشگاه شیکاگو، دانشکده شرق‌شناسی
  24. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۰، ۵۲ و ۵۹.
  25. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۴، ۵۵، ۶۰ و ۶۱.
  26. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۴ الی ۵۷.
  27. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۳ و ۵۴.
  28. ضیایی، ترجمه کتیبه‌های هخامنشی، ۲۶.
  29. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۲.
  30. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، شرح پیش از نقل قول ص ۵۲.
  31. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۲ توضیحات نقل قول.
  32. خجندی، پارسه عظمت تاریخ، ۲۴.
  33. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۳.
  34. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، ۵۲ و ۵۳.
  35. شهبازی، راهنمای مستند تخت جمشید، نقشه ضمیمه جلدی پایان کتاب، برگرفته از آرشیو گروه معماری بنیاد پژوهشی پارسه - پاسارگاد.
  36. خجندی، پارسه عظمت تاریخ، ۱۶.
  37. هایدماری کخ، از زبان داریوش، ۱۵۸.
  38. محمدپناه، کهن‌دیار، ۷۰.

منابع
  • جمشید خجندی (زمستان ۱۳۸۹)، پارسه عظمت تاریخ، تهران: رخشید، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۱۳۵۲-۹-۵
  • علیرضا شاهپور شهبازی (فروردین ۱۳۸۹)، راهنمای مستند تخت جمشید، تهران: سفیران - فرهنگسرای میردشتی، شابک ۹۶۴-۹۱۹۶۰-۶-۴
  • هاید ماری کخ (آبان ۱۳۸۷)، از زبان داریوش، ترجمهٔ پرویز رجبی، تهران: کارنگ، شابک ۹۶۴-۹۰۳۸۰-۴-۳
  • بهنام محمد پناه (۱۳۸۸)، کهن‌دیار (جلد اول)، تهران (چاپ هشتم): کارنگ، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۲۴۹-۳۴-۷
  • محسن ضیایی (۱۳۸۹)، ترجمه کتیبه‌های هخامنشی، شیراز (چاپ دوم): فاتحان راه دانش مرودشت، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۶۱۳-۶۰-۵
  • «The Gate of Xerxes». (دانشگاه شیکاگو، دانشکده شرق‌شناسی) Oriental Institute of the University of Chicago. دریافت‌شده در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «Persepolis: Gate of All Nations». www.livius.org. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «The Gate of All Nations». www.wikimapia.org. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «The Gate of All Nations». www.persepolis3d.com. دریافت‌شده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «Gate of All Nations: Persepolis». www.pilotguides.com. دریافت‌شده در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «Iran Cultural & Iran Historical Highlights». www.bavanatecotour.com. دریافت‌شده در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «دروازه ملل». پایگاه میراث جهانی پارسه پاسارگاد. دریافت‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «تخت جمشید شهر مرودشت». پایگاه مرجع شهرهای ایران. دریافت‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۱.
  • «تخت جمشید؛ شهری بر بلندای تاریخ». پایگاه اینترنتی روزنامه دنیای اقتصاد. ۲۷ اسفند ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۱.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ دروازه ملل موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.