همسران محمد

همسران محمد، زنانی بودند که با محمد پیامبر اسلام ازدواج کرده بودند. مسلمانان به منظور تکریم و احترام به همسران محمد، عمدتاً از عبارت «امهات المؤمنین» یا «مادران مؤمنان» که برگرفته از قرآن ۳۳:۶ است، قبل یا بعد از اشاره به آن‌ها استفاده می‌کنند.[1][2]

همسران محمد
نام بومیأمهات المؤمنین
همسر(ها)
همسران محمد ازدواج
خدیجه دختر خویلد۵۹۵–۶۱۹
سوده دختر زمعه۶۱۹–۶۳۲
عایشه دختر ابی‌بکر۶۲۳–۶۳۲
حفصه دختر عمر خطاب۶۲۴–۶۳۲
زینب دختر خزیمه۶۲۵–۶۲۷
ام سلمه دختر ابوامیه۶۲۵–۶۳۲
زینب دختر جحش۶۲۷–۶۳۲
جویریه دختر حارث بن ابوضرار۶۲۸–۶۳۲
ام حبیبه دختر ابی‌سفیان۶۲۸–۶۳۲
ریحانه دختر زید قرظی۶۲۹–۶۳۱
صفیه دختر حیی بن اخطب۶۲۹–۶۳۲
میمونه دختر حارث الهلالیه۶۳۰–۶۳۲
ماریه دختر شمعون قبطیه۶۳۰–۶۳۲
خانوادهبیت محمد

محمد به مدت ۲۵ سال تک‌همسر بود و در این مدت، تنها با همسر نخست خود خدیجه بنت خویلد ازدواج کرد. پس از مرگ خدیجه در سال ۶۱۹ میلادی، به مرور زمان او با چند زن دیگر ازدواج کرد. زندگی او معمولاً به دو دوره تقسیم می‌شود: پیش از هجرت، در مکه، شهری در غرب شبه‌جزیره عربستان، که از سال ۵۷۰ تا ۶۲۲ میلادی بود، و پس از هجرت، در مدینه، که از ۶۲۲ تا زمان مرگ وی در سال ۶۳۲ بود. تمام ازدواج‌های وی به جز دو مورد، پس از هجرت (یا مهاجرت به مدینه) صورت گرفت.

از ۱۳ همسر او، تنها دو نفر برای او فرزند آوردند: خدیجه و ماریه بنت شمعون القبطیه.

همسران محمّد بن عبدالله
بخشی از نوشتارهای اسلام:
همسران محمد

خدیجه دختر خویلد
سوده دختر زمعه
عایشه دختر ابوبکر
حفصه دختر عمر خطاب
زینب دختر خزیمه
ام سلمه دختر ابوامیه
زینب دختر جحش
جویریه دختر حارث
رمله دختر ابوسفیان
ریحانه دختر زید قرظی
صفیه دختر حیی بن اخطب
میمونه دختر حارث

ماریه دختر شمعون قبطیه

محمّدحسین طباطبایی محقق و دانشمند شیعی تعداد زنان محمّد بن عبدالله را ۱۱ تن می‌داند که عبارت‌اند از:[3]

این زنان بر اساس آیه قرآن به امهات المؤمنین[4] مشهورند.

  1. خدیجه دختر خویلد بن اسد بن عبدالعزی
  2. عایشه دختر ابوبکر
  3. صفیه دختر حیی بن اخطب
  4. زینب دختر خزیمه
  5. زینب دختر جحش
  6. ام سلمه دختر امیه بن المغیره
  7. سوده دختر زمعه بن قیس
  8. ام حبیبه دختر ابوسفیان بن الحرب
  9. حفصه دختر عمر بن الخطاب
  10. جویریه دختر حارث بن ابوضرار
  11. میمونه دختر حارث الهلالیه
  12. زینب دختر عمیس
  13. خوله دختر حکیم سلمی (خود را به محمّد بن عبدالله بخشید؛ زن هِبِه‌ای)
  14. ماریه دختر شمعون قبطی
  15. ریحانه خندفیه
  16. عمره دختر یزید
  17. سناء بنت سفیان

البته محمدتقی جعفری تعداد زنان محمّد بن عبدالله را ۹ نفر می‌داند که جز عایشه، همگی بیوه بودند.

اسامی زیر نیز در تاریخ طبری، ذکر شده‌است:

  1. فاطمه دختر سریح
  2. هند دختر یزید
  3. عصما دختر سیاء
  4. زینب دختر یزید
  5. هبله دختر قیس
  6. لیلی بنت الخطیم
  7. ملائکه دختر کعب
  8. شنباء دختر عمر الغفریه
  9. ملائکه دختر داوود
  10. دختر الجهال
  11. تکانه

تعداد همسران

تاریخ نگاران و سیره نویسان در مورد تعداد همسران محمّد بن عبدالله، گوناگون سخن گفته‌اند؛ آنچه مورد پذیرش پژوهشگران تاریخ و سیره قرار گرفته، قول محمد بن اسحاق(۸۵–۱۵۱ هجری) است که در سیره‌نویسی پیشکسوت می‌باشد و نیز شاگردش، عبدالملک بن هشام(۲۱۳ م).

ابن اسحاق می‌نویسد: پیامبر با سیزده زن خطبه عقد خواند، از این تعداد با دو تن به برگزاری خطبه عقد بسنده کرد و بدون عروسی و زندگی مشترک از هم جدا شدند اما یازده تن را به خانه برد و با آنان زندگی کرد. دو نفر در هنگام حیات او به نام‌های خدیجه دختر خویلد و زینب دختر خزیمه، معروف به‌ام‌المساکین دیده از جهان فرو بستند. در هنگام رحلت، نه زن به نام‌های سوده، عایشه، حفصه، ام‌السلمه، ام حبیبه، زینب دختر جحش، جویریه، صفیه و میمونه در خانه او بودند. (در یک زمان بیش از نه زن در خانه پیامبر وجود نداشت).[5]

ابن هشام می‌نویسد: پیامبر با یازده زن خطبه عقد جاری کرد و آنان را به خانه برد. از جمع زنان، دو تن در زمان حیاتش درگذشتند. بالاترین شمار زنان پیامبر در یک زمان، نه نفر بود. با دوتن دیگر به نام‌های «اسماء کندیه و عَمره کلابیه» به خواندن خطبه عقد بسنده کرد.[6]

روایات پیرامون همسران محمّد بن عبدالله، مختلف است. گفته می‌شود محمد سیزده زن یا کنیز داشته‌است نسبت به وضعیت برخی به عنوان زن یا کنیز اختلاف است.[7][8] پیامبر اسلام با چهار نفر، به عقد ازدواج اکتفا نمود.[9]

در هنگام رحلت محمد، نه نفر از همسرانش در قید حیات بودند.[8]

محمد آنچه از امور خانه مربوط به خودش می‌شد را انجام می‌داد؛ همچنین در کارهای خانه مانند پختن غذا و دوختن لباس یا تعمیر کفش شرکت می‌کرد و گوسفندان را می‌دوشید.[10] او عادت داشت که با زنانش به گفت و شنود بنشیند؛ به توصیه زنانش گوش می‌کرد. زنانش گاهی اوقات با او به مناظره پرداخته و حتی برایش استدلال می‌کردند.[11] اوقات رفت‌وآمد به حجره هر کدام از همسرانش منظم بود. حتی در ایام بیماریِ قبل از فوت هم، با این‌که کسی چنین انتظاری نداشت، طبق برنامه معین به خانه‌های همسرانش می‌رفت، تا زمانی که بیماری وی شدت یافت و همگی اجازه دادند که در منزل عایشه بماند.[12]

با این‌که خشونت و بدرفتاری با زنان در عصر وی عملی رایج بود؛ اما محمد همیشه آن را نهی می‌کرد و مسلمانان را در مورد همسر و خانواده‌شان سفارش می‌کرد:

بهترین شما، برترین شما نسبت به خانواده‌اش است و من نیز بهترین شما برای خانواده خود هستم.

[13]

از نظر مسلمانان هیچ مرد مسلمانی حق ندارد در یک زمان بیش از ۴ همسر دائمی داشته باشد[14] و بنا بر نص قرآن، به گفته فضل‌الرحمن، استاد متوفی دانشگاه شیکاگو، در فرهنگ عربستان زمان محمد، ازدواج فقط یک تصمیم شخصی برای اهداف شخصی نبوده بلکه عموماً وابسته به نیازهای درون قبیله‌ای یا بین قبیله‌ای جهت تشکیل متحدین بود.[15][16]

مسلمانان با نگرشی تاریخی و عقلانی، تمام ازدواج‌های او را در آن فضای تاریخی ارزیابی و توجیه می‌کنند و برخی از ازدواج‌های وی را سیاسی یا در جهت تقویت اسلام با توجه به نظام موجود قبیله‌ای و عشیره‌ای عرب در آن زمان یا بعضی را مانند «ام سلمه» به صورت حمایتی و سرپرستی می‌دانند. بنا بر نوشته‌های مورخین مسلمان و روایات اسلامی، محمّد در دوران زندگی خود و پس از درگذشت خدیجه، همسران دیگری برگزید.[17]

به عقیده جان اسپوزیتو استاد دانشگاه جرج تاون، ازدواج مجدد برای بیوه‌ها در فرهنگ عرب که بر روی باکره بودن دختر تأکید می‌کرد، مشکل بود. بیشتر این ازدواج‌ها برای متمایل‌کردن قبایل گوناگون به اسلام و کاهش کینه‌ها صورت می‌گرفت.[18]

«جان دیون پورت» دانشمند مسیحی در کتاب «عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن» می‌نویسد: آیا ممکن است مردی که به شهوت توجهی بسیار دارد، در چنان کشوری که تعدد زوجات عمل عادی محسوب می‌شد، برای مدت بیست و پنج سال به یک زن قانع باشد، آن هم پانزده سال از او بزرگ‌تر؟![19]

همچنین محمّد حسین طباطبایی در این باره می‌نویسد: داستان تعدد زوجات پیامبر را نمی‌توان حمل بر زن دوستی و شیفتگی او نسبت به جنس زن نمود، چه آن که برنامه ازدواج پیامبر در آغاز زندگی (که تنها به خدیجه اکتفا نمود و همچنین در پایان زندگی که اصولاً ازدواج بر او حرام شد) منافات با بهتان زن دوستی آن حضرت دارد.[20]

مهریه همسران محمّد بن عبدالله

از متون روایی و فقهی عالمان شیعه و برخی از علمای اهل سنت مانند ابن کثیر بدست می‌آید که مهریه همسران محمّد بن عبدالله، دوازده و نیم اوقیه، برابر با پانصد درهم درست است البته سایر مستندات تاریخی یا چهارصد درهم بیان کرده‌اند یا چهارصد و هشتاد درهم از جمله نسایی در السنن الکبری جلد سوم ص ۳۱۵ از قول ام حبیبه یکی از همسران محمّد بن عبدالله می‌نویسد: پیامبر برای همه همسرانش چهارصد درهم مهریه مقرر کرد، ولی مهریه‌ام حبیبه را که چهارصد دینار بود، نجاشی پادشاه حبشه، مقرر نمود و خود پرداخت کرد و پیامبر چیزی پرداخت نکرد.[21]

خدیجه

خدیجه بنت خویلد قبل از ازدواج با محمد، دو بار ازدواج کرده بود. یک بار با ابوهاله هند بن نباش بن زرارهو سپس عتیق بن عائذ بن عبدالله مخزومی.[22]

محمد در ۲۵ سالگی با خدیجه بنت خویلد که ۴۰ ساله و بیوه بود با مهریه ۲۰ شتر جوان ازدواج کرد. ثمره این ازدواج یک زندگی مشترک موفق بود.[23] وی بافضیلت‌ترین همسر محمّد بود، و محمد از راه‌های گوناگون بر خدیجه تکیه می‌کرد. محمد تا زمانی که خدیجه زنده بود (تا ۵۰ سالگی محمد و ۶۵ سالگی خدیجه)، همسر دیگری اختیار نکرد.[24][25] خدیجه در ۶۵ سالگی در ۱۰ رمضان سال دهم بعثت، درگذشت و در جیحون مکه به خاک سپرده شد.[26]

  • ابن سعد، طبقات الکبری، ج ۸، ص. ص ۵۲ به بعد
  • الاعلام زرکلی، ج ۳، ص. ص ۱۴۵
  • الاصابه، ج ۴، ص. ص ۳۳۹
  • سیره النبی، ج ۱، ص. ص ۳۵۲

سوده

سکران بن عمر که شوهرش و پسر عموی سوده بود پس از هجرت به حبشه درگذشت و او بی‌سرپرست ماند و برای زندگی و تأمین معاش خود مجبور بود از آیین اسلام دست بردارد و به خاندان بت‌پرست و مشرک خود بپیوندد. در این زمان، محمد با هدف ترویج دین و قدردانی از خدمات یک مسلمان مهاجر و تقویت و دلداری مسلمانان مجاهد دیگر، پس از مرگ خدیجه با سوده ازدواج کرد.[27]

پس از درگذشت خدیجه، خوله بنت حکیم به محمد پیشنهاد داد که یا با سودة بنت زمعة (یک بیوه مسلمان) یا با عایشه، دختر جوان ابوبکر (که قبلاً نامزد کرده بود) ازدواج کند.[28] گفته شده که محمد درخواست ازدواج با هر دو را کرده‌است.[29] همچنین بنا به روایتی در تاریخ طبری ازدواج با سوده بعد از ازدواج با عایشه بوده‌است، چنان‌که می‌خوانیم «خوله پیمبر را دعوت کرد که بیامد و عایشه را عقد کرد و آن هنگام وی شش سال داشت. گوید: پس از آن خوله پیش سوده رفت و گفت: سوده خدای عزوجل چه خیر و برکتی برای تو خواسته است! گفت: مقصود چیست؟ خوله گفت: پیمبر مرا فرستاده که ترا خواستگاری کنم. گفت: راضیم، بیا و این سخن را با پدرم بگوی»[30]

جویریه

جویریه زن بیوه‌ای از قبیله بنی المصطلق بود. این قبیله به قصد شورش بر ضدّ محمّد بن عبدالله، مشغول جمع‌آوری سلاح بودند که مسلمین به سوی آن‌ها حرکت کردند. هنگامی که بنی المصطلق خود را در محاصره دیدند تسلیم شدند و اموال و زنان و مردان قبیله به اسارت درآمدند. جویریه که دختر رئیس قبیله بود به نزد محمّد بن عبدالله آمد و آزادی خود را درخواست نمود. محمّد، پول آزادی او را پرداخت و سپس او را از پدرش خواستگاری کرد. پدرش موافقت کرد و مسلمان نیز شد. وقتی خبر این ازدواج به مسلمانان رسید همگی گفتند این اسیران، خویشاوندان پیامبر هستند و همه را آزاد کردند. بعد از این ماجرا تعداد زیادی از آن قبیله مسلمان شدند و سوگند خوردند زین پس در سپاه مسلمین بجنگند.[31] بدین ترتیب از دشمنان اسلام کاسته و بر پیروانش افزوده شد و کینه قبیله بنی المصطلق (ناشی از اسارت و شکست در جنگ) فروکش کرد.

ماریه قبطیه

ماریه دختر شمعون قبطی کنیزی بود که به همراه خواهرش سیرین، مقوقس قبطی حاکم اسکندریه و مصر برای محمد هدیه فرستاد. سیرین به عقد مؤذن مسجدالنبی و ماریه به عقد محمد درآمد. وی ابراهیم را به دنیا آورد که در ۱۸ ماهگی درگذشت.[32]

امّ‌حبیبه

ام‌حبیبه دختر ابوسفیان، دشمن سرسخت محمّد بن عبدالله بود. ام‌حبیبه با همسرش عبدالله بن جحش به حبشه مهاجرت کرده بود اما شوهرش در حبشه بر اثر تبلیغات مسیحیان از آیین اسلام برگشت و نصرانی شد و در همان‌جا نیز از دنیا رفت. مهاجرین حبشه هم از ترس پدر ام‌حبیبه جرأت نگهداری از او را نداشتند. در این هنگام محمّد بن عبدالله با او ازدواج کرد و علاوه بر قبول مسئولیت او، گامی برای رضایت و جلب قلوب بنی امیه به اسلام برداشت. نویسنده مسیحی، گیورگیو، در کتاب «محمد، پیامبری که از نو باید شناخت» در این مورد می‌نویسد: «محمد، ام‌حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان یعنی دشمن اصلی خود شده و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد. در نتیجه این وصلت، محمّد بن عبدالله با خاندان بنی‌امیه و هند همسر ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود جنبه فامیلی و خویشاوندی پیدا می‌کرد. ام حبیبه هم عاملی مؤثر برای تبلیغ اسلام در خانواده‌های مکه شد.»[33]

عایشه

عایشه دختر خلیفه اول اهل سنت، ابوبکر، چندین دهه پس از او زنده ماند و به گردآوری سخنان پراکنده محمد کمک کرد.[29]

محمّد بن عبدالله، پس از مرگ خدیجه، با وساطت خوله بنت حکیم بن اوقص، و خواست پدرش ابوبکر او را با مهریه چهارصد درهم به عقد خود درآورد عایشه با ۹ سال سن جوانترین زن او محسوب می‌شود.

فرزندان
نوشتار اصلی: فرزندان محمد

در تعداد فرزندان محمد اختلافاتی است. بسیاری براین باورند که محمد از خدیجه دارای سه پسر و چهار دختر شد: قاسم (که کنیه محمد را به همین خاطر ابوالقاسم می‌دانند)، طیب، طاهر و دختران، رقیه، زینب، ام‌کلثوم و فاطمه.

پسران همگی قبل از بعثت، از دنیا رفتند ولی دختران، اسلام را درک نموده، همراه پدر به مدینه هجرت نمودند.[34] محمّد از دیگر همسران خود فرزندی نداشت جز از ماریه قبطیه که صاحب پسری به نام ابراهیم گردید. ابراهیم نیز در کودکی از دنیا رفت. آنچه مسلمانان برآن اتفاق نظر دارند این است که فاطمه کوچکترین دختر او و تنها فرزند باقی‌مانده از محمّد در زمان درگذشتش بوده‌است. در منابعی دیگر تعداد پسران وی که مادرشان خدیجه بود دوتن ذکرشده به نام‌های قاسم و عبدالله.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. Aleem, Shamim (2007). "12. Mothers of Believers". Prophet Muhammad(s) and His Family. AuthorHouse. p. 85. ISBN 978-1-4343-2357-6.
  2. [قرآن احزاب ۶]
  3. طباطبایی، محمد حسین. «ترجمه تفسیر المیزان جلد:6». صص. ۳۰۷–۳۱۱. پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)
  4. ﴿النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ۗ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلَىٰ أَوْلِيَائِكُمْ مَعْرُوفًا ۚ كَانَ ذَٰلِكَ فِي الْكِتَابِ مَسْطُورًا﴾
  5. سیره رسول‌الله، ج2 ص1102-1099
  6. ابن هشام، السیره النبویه، جلد 4، ص305-304
  7. به عنوان مثال در مورد وضعیت ریحانه نظرات مختلفی است. برای منبع مقاله بنو قریظه نوشته مرکو شلر در را دائرةالمعارف قرآن ببینید.
  8. باربارا فریر ستواسر، مقاله زنان پیامبر، دائرةالمعارف قرآن
  9. مقریزی، احمد بن علی. امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفده و المتاع جلد:6. دارالکتب العلمیه بیروت. صص. ۹۳.
  10. مکارم الاخلاق، ج 1، ص 15.
  12. همسران پیامبر، ص ۱۰۹.
  13. نهج الفصاحه، ص ۱۵۲.
  14. سوره نساء، آیه ۳.
  15. فضل الرحمن، اسلام، ص ۲۸
  16. Amira Sonbol, Rise of Islam: 6th to 9th century, Encyclopedia of Women and Islamic Cultures
  17. زوجات النبی صلی الله علیه و آله وسلم، امیر مهنا الخیامی
  18. تربیت نبوی-ذبیح‌الله اسماعیلی
  19. عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، ترجمه سید غلامرضا سعیدی ص 35
  20. فرازهایی از اسلام، سید محمد حسین طباطبایی ص 174
  21. همسران پیامبر، حسن عاشوری صص 114-118
  23. اسپوزیتو ۱۹۹۸ ص ۱۸
  24. بولوق ۱۹۹۸، ص ۱۱۹ p. 119
  25. ریوز ۲۰۰۳، ص ۴۶
  26. ابن سعد، طبقات الکبری، ج ۸، ص. ص ۵۲ به بعد
  27. همسران پیامبر، عقیقی بخشایشی، ص 20 و 21.
  28. د. ا. سپلبرگ، ۱۹۹۶، ص ۴۰ - ابن هشام سن عایشه در هنگام ازدواج را بین ۶ تا ۷ نقل کرده‌است.
  29. وات، عایشه، دانشنامه اسلام
  30. تاریخ طبری ص 1291
  31. همسران پیامبر، عقیقی بخشایشی، ص 60-59.
  32. ماریه مادر ابراهیم
  33. همسران پیامبر، عقیقی بخشایشی، ص 64-63.
  34. سیره ابن هشام؛ چاپ مؤسسه نور-بیروت، ج ۱، ص ۱۱۴

پیوند به بیرون

دهخدا، لغت‌نامه: ام‌المؤمنین

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.