اسبچه خزر

اسب کاسپین (به انگلیسی: Caspian horse) گیل اسب یا اسبچه خزر[1] یا اسب شاه یا اسب مازندرانی[2] یا اسبچه خزری با قدمت بیش از ۵ هزار سال به عنوان یکی از قدیمی‌ترین نژاد اسبهای موجود در جهان تا سال ۱۳۴۵ پیش منحصراً در ایران وجود داشت.[3][4] نام رسمی این اسب در ایران بنابر اعلام وزارت جهاد کشاورزی ایران مطابق با نام بومی و بین اللملی اسب کاسپین است.[5][6][7] این نژاد جد اولیه کلیه اسبهای خونگرم دنیا است.[8] خاستگاه اصلی و اولیه این نژاد در مازندران است.[9] اسب خزر همان‌طور که از نامش پیداست بومی منطقه خزر بوده و پراکندگی فعلی آن از بهشهر در نزدیکی دشت ترکمن تا تالش در غرب دریای مازندران است[10][11].

سربرگ شناسنامه رسمی اسب کاسپین مشخص کننده نام رسمی فارسی در ایران
اسب کاسپین

کشف بقایای باستانی و جایگاه اسب کاسپین در ایران باستان

در جدیدترین اکتشافات محققان در مورد بقایای نژادهای قدیمی اسب‌ها مشخص شد که اسب کاسپین مشهور به اسب شاه یا اسب مازندرانی که قدیمی‌ترین نژاد اسب زنده است، از آنچه تاکنون تصور می‌شد قدیمی‌تر است. باستان‌شناسان مرکز مطالعات ایران باستان در گزارشی یافته‌های خود در سایت گوهرتپه در استان مازندران بین شهرهای نکا و بهشهر را مطرح کرده‌اند که در طول هشت سال تحقیقات خود در این سایت با بقایای کاسپین در گورستانی روبرو شدند که به اواخر عصر برنز تا اوائل عصر آهن(۳۴۰۰ پیش از میلاد) برمی‌گشت. اسب کاسپین یک نماد از وضعیت خانوادگی در ایران باستان بوده و به‌طور معمول به شاه‌ها و ملکه‌ها تعلق داشته‌است. از این اسب برای ارابه‌رانی در جنگ‌ها نیز استفاده می‌شد. از این رو عجیب نیست که این اسب در یک گورستان به خاک سپرده شده و نشانه اهمیت و قدر این اسب‌ها برای صاحبانشان بوده‌است. باستان شناسان موفق به کشف ساختارهای معماری باستانی بسیاری در کنار این گورها با شیوه‌های دفن متفاوت شده‌اند که نشانه حیات مستمر چند نسل متفاوت در این منطقه است[2].

اسب کاسپین در تاریخ

درگذشته در گیلان و مازندران شغلی به نام چهارپاداری مرسوم بود که چهارپاداران با تعدادی اسب کاسپین که زبان به آن گیله اسب یا اسب گیل می‌گویند مسافرکشی و بارکشی می‌کردند و در بسیاری از اوقات نامه و مراسلات خصوصی را نیز به همراه می‌بردند و از این نژاد برای کشاورزی در مزارع و شالیزارها کمک گرفته می‌شد که رد پای گیلِ اسب در اشعار شعرای گیلان باقی مانده‌است.[12][13]

شواهدی مربوط به وجود یک اسپ سواری اولیه و همچنین اسپی که متفاوت با اسبهای هند و اروپایی باشد در دست است. محققان سال‌ها از وجود نقش یک اسپ کوچک روی حجاری‌ها در ایران آگاه بودند اما طراحان اغلب این‌طور تفسیر می‌کردند که حجاری اسبهای کوچک به دلیل کمبود جا بوده‌است. در بعضی از موارد این امر ممکن است دلیلی برای به تصویر درآوردن اندازه‌های متفاوت باشد، همان‌طور که این روش گاهی برای تمیز موقعیت دو یا چند تصویر به کار می‌رفته‌است ولی به ندرت در یک حجاری در مورد تندیس‌ها یا حیوانات رزمی که دارای اندازه‌های کاملاً متفاوت هستند به کار گرفته شده‌است. تخت جمشید و دارابگرد نمونه‌هایی عالی از مورد آخر هستند. در حجاریهای تخت جمشید اختلاف اندازه بین اسب نسایی و اسبهای کوچک لیدیایی به ۸/۲۱ سانتی‌متر می‌رسد. باتطابق این مقدار با اندازه‌های طبیعی، اختلاف قد این دو اسپ ۴۰ سانتی‌متر است. در حجاری‌های دارابگرد که از زمان ساسانیان به جا مانده نیز اختلاف بین اندازه این اسبها در همین حد بوده‌است.

تصویر این اسبها در نگاره‌های پلکان آپادانای تخت جمشید موجود است. در مهر داریوش کبیر، در گنجینهٔ آمودریا در موزه بریتانیا و در نقش رستم و نقش شاپور اسپ کوچکی مشاهده می‌شود که بنا بر مطالعات فسیل‌شناسی بر روی بقایای اسکلتهای یافت شده در اطراف همدان، همان اسب کاسپین است. این اسب مدتی در حالت انقراض قرار داشت، این نژاد اسپ برای اولین بار بعد از مدت‌ها در سال ۴۴-۱۳۴۳ شمسی توسط خانم لوئیز فیروز و با انگیزه دستیابی به اسپ ای مناسب جهت آموزش سوارکاری و سواری آزاد به کودکان و نوجوانان در اطراف آمل به صورت تصادفی مورد شناسایی قرار گرفت. نامبرده به واسطه داشتن تحصیلات در علوم دامی و آشنایی با انواع نژادهای اسپ، به سرعت به ویژگیهای منحصر به فرد و ارزشهای خاص این نژاد پی برد و بر اساس مطالعات و تحقیقات خود در طی مدت کوتاهی جوامع بین‌المللی پرورش اسپ را مجاب به قبول این نوع اسب کوچک ایرانی به عنوان نژادی منحصر به فرد نمود.

اندام

اسپ کاسپین به لحاظ ظاهری، تناسب اندام یک اسپ بزرگ را دارد و بر خلاف بسیاری از اسبچه‌ها که دارای دست و پای کوتاه و تنه درشت هستند، اسپی مینیاتوری محسوب می‌شود و شناخت آن از روی تصویر به‌راحتی امکانپذیر نیست. اسپ کاسپین را دارای شباهت بسیار با اسب نژاد عرب است این اسب دارای سری کوچک، چشم‌های درشت و برجسته، پیشانی کمی محدب و گوش‌های کوچک است. پوزه این اسپ کوچک و دارای منخرین باز است گردن اسپ کاسپین دارای قوس است و تناسبی مناسب دارد. یال و دم پر پشت و زیبا، کمر کشیده و بدن باریک را از ویژگی‌های اسپ کاسپین است و اندام حرکتی ظریف دارد و از استخوان‌بندی بسیار قوی و محکم برخوردار است. سم بسیار سفت و بیضی شکل است و نیاز به نعل‌بندی ندارد ضمن اینکه اسپ کاسپین به رنگ‌های «سپید»، «سیاه»، «نیلی» یا «خاکستری»، «کرنگ» و «کهر» دیده می‌شود. در اسپ‌های به رنگ سمند که مانند طلایی است، تنها موهای یال، دم و قسمت‌های پایینی دست و پا سیاه است، اما در نژاد اسپ کاسپین تاکنون اسپ «ابلق» مشاهده نشده‌است.[14]

تفاوتهای اسپ کاسپین با سایر نژادها:

  • اسپ کاسپین فاقد تاج آهیانه‌ای در جمجمه خود می‌باشد.
  • پوشش پوست و مو: پوست نازک، ظریف و نرم، در تابستان اغلب با درخشندگی خیره کننده، پوشش زمستان ضخیم، یال و دم پر پشت ولی یکنواخت و ابریشمی.
  • خلق و خو: هوش و ذکاوت سرشار، بسیار آرام و مطیع.
  • استخوان کتف در اسپ کاسپین پهن‌تر از سایر نژادهای ایرانی بوده و بیشتر به استخوان کتف نشخوارکنندگان شبیه است.
  • استخوان‌های کف‌دستی و کف‌پایی اسپ کاسپین نسبت به قد حیوان بلندتر و باریک‌تر است.
  • استخوانهای ساق بلندتر و باریکتر هستند.
  • شش مهره اولی سینه‌ای دارای تیغه پشتی درازتر نسبت به سایر نژادها می‌باشند و به خاطر همین اختلاف، جدوگاه در اسپ کاسپین بسیار بالاتر از کپل قرار می‌گیرد.
  • سم اسپ کاسپین باریک و بیضی شکل و بیشتر شبیه به سم خر است تا شبیه سم اسپ.
  • تفاوتهایی در هموگلوبین خون اسپ کاسپین مشاهده شده و آن را در طبقه‌بندی به عنوان صنعتی منحصر به نژاد اسپ کاسپین قرار داده‌است.

پراکندگی و حفاظت

در ایران

نسل اسب کاسپین مدتی در خطر انقراض قرار داشت، اما در سال ۱۳۴۳ توسط لوئیز فیروز به صورت تصادفی در اطراف آمل با انگیزه آموزش سوارکاری به کودکان و نوجوانان شناسایی شد. پس از کشف اولین اسب کاسپین، ۳۰ رأس دیگر را در طول سه ماه جستجو در کوه‌های البرز واقع در جنوب دریای خزر پیدا کرد. وی پس از شنیدن دربارهٔ اسب‌های کوچک به کوه‌های البرز رفت به امید آن که با چند رأس از آن‌ها برای مرکز اسب سواری نوروزآباد که یک فرهنگستان اسب سواری در تهران و متعلق به وی بود، بازگردد. خانم فیروز در سفر اول خود سه اسب کاسپین پیدا کرد. در سفر بعد، او هفت اسب ماده و شش اسب نر با خود بازگرداند و بدین ترتیب پرورش اسب را آغاز کرد.[15]

در دی ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی مجتمع نگهداری ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین در رشت توسط سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی ایران افتتاح شد.[7][16][17] چهارمین اجلاس جهانی اسب کاسپین پس از آمریکا، انگلستان و سوند در ایران در پنجاهمین سالگرد معرفی اسب کاسپین، در شهر رشت و استان گیلان خاستگاه اولیه این اسب از۱۶ تا ۱۸ شهریور ۱۳۹۴ برگزار شد.[18]

جشنواره ملی زیبایی اسب کاسپین

از سال ۱۳۸۰ وزارت جهادکشاورزی همه ساله به‌طور منظم جشنواره ملی با عنوان زیبایی اسب کاسپین در شهرهای مختلف استان گیلان برگزار می‌کند.[19][20][21]

کورس بهاره پیربازار رشت

تنها و اولین پیست رسمی سوارکاری گیلان در منطقه پیربازار در حومه رشت از دیرباز به عنوان اولین و تنها کورس اسب گیل (کاسپین) همه ساله برگزار می‌شود.[22]

سایر کشورها

در سال ۱۳۴۵ با ورود نخستین اسب کاسپین به ایالت ویرجینیای آمریکا حرکت گسترش نژاد اسب کاسپین به دیگر نقاط جهان آغاز شده‌است. چهار راس در سال ۱۳۴۹ به جزایر برمودا انتقال داده شد و سال ۱۳۵۰ دو راس طریق انگلستان به مجارستان منتقل شده‌است. تعدادی اسب کاسپین به استرالیا در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۴ منتقل شده و در سال ۱۳۵۷ نخستین اسب کاسپین وارد کشور نیوزلند شده‌است. هفت راس در سال ۱۳۷۲ از طریق روسیه به کشور انگلستان صادر شده‌است و در سال ۱۳۷۳ دو راس وارد بلژیک شده و در سال ۱۳۷۴ تعدادی اسب کاسپین از انگلستان به آمریکا صادر شده‌است.[23]

اسب کاسپین در انگلستان

علاقه خاندان سلطنتی انگلیس به این نژاد منجر به تأسیس انجمن سلطنتی اسب کاسپین شد و به این ترتیب پرورش این نژاد در خارج از ایران نیز صورت گرفت. کشور انگلستان ۷۰۰نمونه اسب کاسپین دارد که حدود ۴۰سال قبل آن‌ها را از ایران بردند و در آنجا اقدام به پرورش این موجود کردند. وی با بیان اینکه اجداد کلیه اسبهای شرقی اسب کاسپین است، به رغم این که اسب کاسپین نژاد بومی این منطقه‌است در کل استان گیلان تنها ۶۰ راس از این نژاد شناسایی شده‌است. از آنجایی که این اسب قابلیت فراوانی در سوار کاری و پرش استثنایی دارد مورد توجه محافل اقتصادی و ورزشی دنیا قرار گرفته‌است. نژاد ترکیبی این اسب نیز با نام (English-caspian horse) در انگلستان به ثبت رسیده‌است و آن‌ها به نحوی سعی کردند مالکیت معنوی و مادی آن را در اختیار بگیرند. اکنون این اسب در کشورهای نیوزلند و حتی ژاپن و فرانسه نیز وجود دارد و این کشورها توانسته‌اند انجمن بین‌المللی اسب کاسپین را ثبت کند.

منابع
  • - اسب کاسپین - به کوشش جلال میریان، شهرام درداری، محمد رضا دست افشان- سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده مردم‌شناسی- ۱۳۷۹
  • Wikipedia, the free encyclopedia →Caspian Pony (بازدید: ۳۱ اکتبر ۲۰۰۸)
  • Dalton B. , 1999, The Caspian Horse, Horsshoe Publication, London, 120.
  • Firouz L. , The Caspian Miniature Horse of Iran , Fild Research Projects. 1972
  • Iran Cultural Heritage and tourisme Organisation , 2003, Reserches on Caspian Horse
  • Firouz L. , Osteological and Historical , Hungarian Academy of Siences
  • International Caspian Horse Society, 2004, International Caspian Stud Book , ICS, London.
  1. «نژاد اسپان گیل در معرض نابودی». خبرگزاری ایسنا.
  2. «بقایای قدیمی‌ترین اسب کاسپین در ایران کشف شد. در جدیدترین اکتشافات محققان در مورد بقایای نژادهای قدیمی اسب‌ها مشخص شد که «اسب کاسپین»، مشهور به «اسب شاه» یا «اسب مازندرانی» که قدیمی‌ترین نژاد اسب زنده است، از آنچه تاکنون تصور می‌شد قدیمی‌تر است». ایسنا.
  3. «انتقال ۵۰ رأس اسب کاسپین به مجتمع نگه‌داری اسب کاسپین». خبرگزاری فارس.
  4. «مراسم رونمایی از مجتمع نگهداری ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین». خبرگزاری ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۸.
  5. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/6/68/Caspian-horse-iran-id.jpg
  6. «اسب کاسپین». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۶.
  7. «برای نخستین بار مجتمع نگهداری اسب کاسپین در گیلان راه‌اندازی شد». خبرگزاری فارس.
  8. اسب کاسپین،جد اولیه کلیه اسبهای خونگرم دنیا
  9. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۷ آوریل ۲۰۱۶.
  10. «به علت بی‌توجهی اسب خزر در معرض انقراض قرار دارد». تابناک.
  11. «اسب خزر در معرض انقراض قرار دارد». جام جم آنلاین.
  12. «اسب گیل در معرض نابودی». خبرگزاری ایسنا.
  13. «پیشتر در گیلان، شغلی به نام چهارپاداری مرسوم بود». جام جم آنلاین.
  14. مجتمع نگه‌داری و تحقیقات اسپ کاسپین در رشت. «تولید دانش فنی حفظ ذخایر ژنتیک اسپ کاسپین در گیلان». خبرگزاری فارس.
  15. «خانم لوییز فیروز در سن 74 سالگی در گذشت».
  16. «معاون پژوهشی سازمان تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی:تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی، پشتیبان خودکفایی در کشور محسوب می‌شوند». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مارس ۲۰۱۸.
  17. «مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۶.
  18. «برگزاری میزبانی چهارمین اجلاس جهانی اسب کاسپین در گیلان». خبرگزاری ایسنا.
  19. «درخشش زیبایی اسبهای کاسپین مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان در جشنواره ملی زیبایی اسب کاسپین». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۶.
  20. «جشنواره ملی زیبایی اسب کاسپین + فیلم». جام جم آنلاین.
  21. «عکس/ جشنواره ملی زیبایی اسب کاسپین». مشرق نیوز.
  22. «کورس بهاره گیلان پس از ۵ سال در پیست پیربازار فردا برگزار می‌شود». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۶.
  23. «انتقال 50 رأس اسب کاسپین به مجتمع نگه‌داری اسب کاسپین».

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اسبچه خزر موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.