گوجه‌فرنگی

گوجه فرنگی یا بادنجان رومی (نام علمی: Solanum lycopersicum) یکی از سبزیجات و با میوه‌ای سرخ‌رنگ و خوش‌بو و آبدار است. این گیاه بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دورهٔ استعماری اسپانیا به سایر نقاط جهان منتقل شد. انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان پرورش داده می‌شود. البته «گوجه فرنگی» از نظر علم باغبانی و نداشتن هسته در دسته سبزیجات محسوب می‌شود.

«گوجه» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای روستایی با این نام، گوجه (قوچان) را ببینید.
گوجه فرنگی
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاهان
دسته: گیاهان گلدار
رده: دولپه‌ای‌ها
راسته: بادنجان‌سانان
تیره: سیب‌زمینیان
سرده: بادنجان
گونه: S. lycopersicum
نام علمی
Solanum lycopersicum

گوجه فرنگی سرشار از ویتامین سی و لیکوپن است. این میوه امروزه به روش‌های مختلفی، به‌طور خام یا به‌عنوان یکی از مواد لازم برای تهیهٔ غذا، انواع سس و نوشیدنی مصرف می‌شود و بخش مهمی از رژیم غذایی مردم بسیاری از کشورها را تشکیل می‌دهد. کشت و پرورش این گیاه به‌طور کلی، مساحتی حدود سه میلیون هکتار را به خود اختصاص داده‌است، که نزدیک یک‌سوم کل مساحت مختص به کشت تره‌بار در جهان است.[1]

با وجود این که گوجه فرنگی در علم گیاه‌شناسی یک میوه تلقی می‌شود، در علم کشاورزی اغلب به‌عنوان تره‌بار (سبزیجات) شناخته می‌شود.

گوجه فرنگی به تیرهٔ بادنجانیان تعلق دارد و از گیاهان چندساله است.[2]

به علت اهمیت اقتصادی، این گیاه موضوع تحقیق و پژوهش‌های بسیاری قرار دارد و در علم ژنتیک به‌عنوان یکی از گیاهان الگو شناخته می‌شود. تحقیقات انجام‌شده بر این گیاه در سال ۱۹۹۰ به تولید نخستین نوع تراریختهٔ مجاز برای مصرف و تجارت در ایالات متحده آمریکا انجامید.[1]

برگ گوجه فرنگی

دانشمندان دریافته اند ماده ای شیمیایی به نام گلیکوالکالید در برگ‌های گوجه فرنگی وجود دارد که مصرف آن می‌تواند باعث معده درد و بروز اختلالات عصبی شود.

تاریخچه
طرز انتقال گوجه فرنگی در جهان # پرو: خاستگاه گیاه خودرو # مکزیک: اولین مرکز پرورش گوجه فرنگی # اروپا و آسیا: دومین مرکز پرورش گوجه فرنگی # ایالات متحده آمریکا: سومین مرکز پرورش گوجه فرنگی

خاستگاه گوجه فرنگی آمریکای جنوبی است.[3][4] شواهد ژنتیکی نشان می‌دهند که اجداد گوجه فرنگی گیاهانی خودرو و علفی بودند که میوه‌های کوچک سبزرنگی داشتند و در نقاط کوهستانی پرو می‌روییدند.[3] این گیاهان گونه‌های مختلفی از سرده پیشین Lycopersicon بودند. یکی از این‌گونه‌ها با نام علمی Solanum lycopersicum به مکزیک منتقل شد و پس از مدتی در آن‌جا توسط بومیان پرورش یافت.

تاریخ دقیق پرورش گوجه فرنگی برای اولین بار مشخص نیست. به نظر می‌رسد نخستین گوجه فرنگی پرورش‌یافته نوعی میوهٔ زردرنگ به اندازهٔ گوجه‌فرنگی‌های ریز گیلاسی بوده که توسط آزتکها کشت می‌شده‌است. نوشته‌های برجامانده از این تمدن نشان می‌دهند که این میوه همراه با فلفل، ذرت و نمک آماده و مصرف می‌شد.

گفته شده گوجه فرنگی حدوداً از ۵۰۰ سال پیش از مسیح در جنوب مکزیک پرورش داده می‌شد. بومیان پوئبلو بر این باور بودند که کسانی که دانه‌های گوجه فرنگی را مصرف می‌کردند با نیروهای خدایان متبرک می‌شدند.

در مورد انتقال گوجه فرنگی به اروپا نظریه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی از تاریخ‌دانان بر این عقیده هستند که ارنان کورتس، مکتشف اسپانیایی، این میوه‌های کوچک زردرنگ را پس از تصرف شهر تنوچتیتلان، پایتخت آزتک‌ها در سال ۱۵۲۱، به اروپا منتقل کرد. نظریهٔ دیگر این است که کریستف کلمب در سال ۱۴۹۳ نخستین فردی بود که این گیاه را به اروپا منتقل کرد. قدیمی‌ترین مدرک که از وجود گوجه فرنگی در اروپا اطلاع می‌دهد کتابی در مورد گیاه‌شناسی است که در سال ۱۵۴۴ توسط پیِترو آندرئا ماتیولی، پزشک و گیاه‌شناس ایتالیایی نوشته شده‌است. وی در دست‌نوشتهٔ خود از این میوه با عنوان pomo d’oro، به معنای سیب طلایی یاد کرده‌است.

توزیع توسط اسپانیایی‌ها

پس از ساکن شدن در آمریکای لاتین، اسپانیایی‌ها گوجه‌فرنگی را در اوایل قرن شانزدهم در مستعمره‌های مختلف خود در حوزه کارائیب توزیع کردند. آن‌ها هم‌چنین آن را به اروپا و جزایر فیلیپین منتقل کردند که از آن‌جا به آسیای جنوب شرقی و سپس سراسر آسیا انتقال داده شد. گوجه فرنگی به آسانی در آب‌وهوای مدیترانه‌ای رشد کرده و از حدود سال ۱۵۴۰ در این منطقه پرورش داده شده‌است.

نخستین تصویر گیاه گوجه فرنگی در اروپا توسط پیترو آندرئا ماتیولی

این میوه در همان ابتدا پس از توزیع به اروپا مورد مصرف خوراکی قرار گرفت و در اوایل قرن هفدهم میلادی برای تهیهٔ غذا در اسپانیا استفاده می‌شد. نخستین کتاب آشپزی کشف شده که شامل دستورهایی برای پخت غذا با گوجه فرنگی بوده‌است در سال ۱۶۹۲ در ناپل منتشر شد. به نظر می‌رسد نویسندهٔ این کتاب این دستورها را از منابع اسپانیایی به‌دست آورده باشد. با این وجود این میوه در برخی نقاط چون فلورانس صرفاً مصرف تزئینی داشت و تنها در اواخر قرن هفدهم یا اوایل قرن هجدهم برای مصرف خوراکی مورد استفاده قرار گرفت.

بریتانیا

گوجه فرنگی تنها در اوایل سال ۱۵۹۰ در بریتانیا پرورش داده شد. یکی از نخستین کسانی که آن را کشت کرد جراحی به نام جان جرارد بود که در سال ۱۵۹۷ کتابی در مورد گیاه‌شناسی منتشر کرد که به موضوع این گیاه نیز می‌پرداخت. وی می‌دانست که گوجه فرنگی در اسپانیا و ایتالیا خورده می‌شود؛ با این وجود اعتقاد داشت که این میوه سمی است. در واقع این گیاه حاوی میزان کمی توماتین، نوعی گلیکو آلکالوئید سمی است که معمولاً خطرناک نمی‌باشد. دیدگاه جرارد بر افکار عمومی تأثیر گذاشت و این گیاه در بریتانیا و مستعمره‌های آن در آمریکای شمالی به عنوان خوراکی ناسالم شناخته شد.

در اواسط قرن هجدهم، گوجه فرنگی به‌طور گسترده در بریتانیا خورده می‌شد. در همین قرن دانشنامه بریتانیکا دربارهٔ این میوه چنین نوشت که از گوجه فرنگی به‌طور روزانه در سوپها و نیز به‌عنوان چاشنی استفاده می‌شود. در عصر ویکتوریا، میزان پرورش گوجه فرنگی در گلخانه به حد صنعتی رسید.

آمریکای شمالی

قدیمی‌ترین مدارک مربوط به کشت گوجه فرنگی در شمال آمریکا به سال ۱۷۱۰ در کارولینای جنوبی برمی‌گردد. ممکن است این گیاه از طریق کارائیب به آمریکای شمالی رسیده باشد. در اواسط این قرن، برخی از مردم هنوز بر این باور بودند که گوجه فرنگی سمی است، و به‌طور کلی این گیاهان بیش‌تر جنبهٔ زینتی داشتند تا مصرف خوراکی. توماس جفرسون، از بنیادگذاران ایالات متحده آمریکا مقداری از دانه‌های گوجه فرنگی را که در پاریس خورده بود به آمریکا فرستاد.

به‌علت شرایط آب‌وهوایی، برخی ایالات چون فلوریدا و کالیفورنیا عمدتاً تبدیل به تولیدکنندگان گوجه فرنگی شدند. دانشگاه کالیفرنیا در دیویس به یکی از مراکز اصلی پژوهش در مورد گوجه فرنگی تبدیل شده‌است.

رقم‌های مختلف گوجه فرنگی

خاورمیانه

گوجه فرنگی در اوایل قرن نوزدهم در خاورمیانه توزیع شد و غالباً به عنوان یکی از مواد لازم برای پخت غذا مصرف می‌شد.

ایران

این گیاه از دو طریق وارد ایران شد: راه اول از طریق ترکیه و ارمنستان، و راه دوم از طریق سفرهای مکرر خاندان قاجار به فرانسه بود. نام اولیهٔ گوجه فرنگی در ایران بادمجان ارمنی یا رومی بود.[2] در ایران در ابتدا پرورش گوجه‌های کوچک که امروزه گوجه گیلاسی نامیده می‌شوند، مرسوم شد. پس از مدتی گوجه‌های بزرگتر وارد ایران شدند که به دلیل تفاوت اندازه با گوجه‌های رایج در آن زمان، به «گوجه فرنگی» مشهور شدند. در دوره قاجاریه، افراد خاندان معیری برای نخستین بار گوجه‌فرنگی را در مزرعه‌ای (که محوطهٔ فرودگاه مهرآباد کنونی است) پرورش دادند.[5]


رقم‌های مختلف گوجه فرنگی

امروزه هزاران (نزدیک ۷۵۰۰) رقم گوجه فرنگی در سراسر جهان کشت می‌شود. این رقم‌ها در اندازه، شکل، رنگ و طعم با یک‌دیگر فرق می‌کنند. قطر آن‌ها ممکن است از ۱ یا ٣ سانتی‌متر (گوجه فرنگی ریز آلبالویی و گوجه فرنگی وحشی) تا ۱۰ سانتی‌متر (گوجه فرنگی گوشت گاوی) باشد. با این وجود بیش‌تر گوجه فرنگی‌ها در مراکز خرید قطری به اندازهٔ ۵، ۶ سانتی‌متر دارند.

اغلب انواع گوجه فرنگی میوه‌هایی قرمزرنگ دارند، با این حال این میوه به رنگ‌های زرد، نارنجی، صورتی، بنفش، سبز، سیاه و سفید نیز دیده می‌شود. گوجه فرنگی‌های چندرنگ یا مخطط نیز به‌ندرت کمتری یافت می‌شوند.

گوجه فرنگی‌هایی که به منظور کنسرو شدن یا تولید سوپ پرورش داده می‌شوند معمولاً کشیده (طول ۷ تا ۹ سانتی‌متر و عرض ۴ تا ۵ سانتی‌متر) و کم‌آب‌تر از سایر رقم‌ها هستند و به گوجه فرنگی‌های آلویی معروفند.

تولید

در سال ۲۰۰۸ حدود ۱۳۰ میلیون تن گوجه فرنگی در جهان تولید شد. چین با یک‌چهارم تولیدات جهانی (که بیش‌تر آن در بازار داخلی آن مصرف می‌شود)، و به دنبال آن ایالات متحده آمریکا، ترکیه، هند، ایتالیا، مصر و ایران بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ گوجه فرنگی در این سال بودند. ایالت کالیفرنیا ۹۰٪ تولیدات گوجه فرنگی آلویی ایالات متحده آمریکا و ۳۵٪ جهان را به خود اختصاص می‌دهد.

گوجه‌فرنگی آلویی

طبق اطلاعات اف‌ای‌اواس‌تی‌ای‌تی[6] مهم‌ترین تولیدکنندگان گوجه فرنگی در جهان در سال ۲۰۰۸ کشورهای زیر بودند:[2]

کشورتولید گوجه فرنگی به تُن
چین۳۳٬۸۱۱٬۷۰۲
ایالات متحده آمریکا۱۲٬۵۷۵٬۹۰۰
ترکیه۱۰٬۹۸۵٬۴۰۰
هند۱۰٬۲۶۰٬۶۰۰
ایتالیا۵٬۹۷۶٬۹۱۲
مجموع جهانی۱۲۹٬۶۴۹٬۸۸۳

تولید گوجه فرنگی معمولاً به دو دستهٔ مجزا تقسیم می‌شود: تولید برای مصرف تازه (گوجه فرنگی بازار) و تولید برای تبدیل (گوجه فرنگی صنعتی). گوجه فرنگی صنعتی (که معمولاً از نوع گوجه فرنگی آلویی است) حدوداً یک‌دوم تولیدات اروپایی، ۹۰٪ تولیدات ایالات متحده آمریکا و ۱۵٪ تولیدات چین را تشکیل می‌دهد (در سال ۲۰۰۸).

تولید گوجه فرنگی برای مصارف صنعتی تقریباً یک‌چهارم تولید کل جهانی (۲۶٫۸ میلیون تن در سال ۲۰۰۲، به‌عبارتی ۲۳٫۴٪) را تشکیل می‌دهد. سه منطقهٔ اصلی که این نوع گوجه فرنگی را تولید می‌کنند کالیفرنیا، کشورهای نزدیک سواحل مدیترانه و چین هستند.

طبق آمار فائو تولید جهانی گوجه فرنگی در سال ۲۰۰۷ به ۱۲۶٫۲ میلیون تن در مساحت ۴٫۶۳ میلیون هکتار بوده‌است، و به‌عبارتی بازدهی متوسط برابر ۲۷٫۳ تن در هکتار. لازم است ذکر شود که تولیدات غیرتجاری (شخصی و خانوادگی) در این آمار به حساب نیامده است.

کشت هیدروپونیک گوجه فرنگی

طبق اطلاعات فائو گوجه فرنگی در ۱۷۰ نقطه دنیا با آب‌ و هوا های مختلف کشت می‌شود. پس از سیب‌زمینی و سیب‌زمینی شیرین، گوجه فرنگی بیش‌ترین حجم تولید تره‌بار جهانی را دارد و در فهرست بالاتر از هندوانه و کلم قرار می‌گیرد.

نقشه جهانی تولید گوجه فرنگی بر حسب تن در سال ۲۰۱۸.[7]

۱۶ کشور زیر در مجموع ۸۰٪ تولید جهانی را تشکیل می‌دهند:

سال ۲۰۰۷مساحت کشت (هزار هکتار)بازده (تن بر هکتار)تولید (هزار تن)
چین۱۴۵۵۲۳٫۱۳۳٬۶۴۵
ایالات متحده آمریکا۱۷۵۶۵٫۷۱۱٬۵۰۰
ترکیه۲۷۰۳۶٫۷۹٬۹۲۰
هند۴۷۹۱۷٫۹۸٬۵۸۶
مصر۱۹۴۳۷٫۹۷٬۵۵۰
ایتالیا۱۸۸۵۱٫۰۶٬۰۲۶
ایران۱۴۰۳۵٫۷۵٬۰۰۰
اسپانیا۵۶۶۵٫۰۳٬۶۱۵
برزیل۵۷۵۹٫۴۳٬۳۶۴
مکزیک۱۳۰۲۲٫۳۲٬۹۰۰
روسیه۱۵۸۱۵٫۱۲٬۳۹۳
اوکراین۸۰۱۹٫۰۱٬۵۲۰
یونان۲۷۵۴٫۷۱٬۴۵۰
ازبکستان۵۷۲۳٫۲۱٬۳۲۷
شیلی۲۰۶۵٫۱۱٬۲۷۰
مراکش۲۰۵۷٫۰۱٬۱۴۰

تولید جهانی گوجه فرنگی از سال ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۷ چهار برابر شد و از ۲۷٫۶ میلیون تن به ۱۰۲٫۲ میلیون تن رسید. به آیت ترتیب رشد متوسط سالانه حدود ۳٫۳۶٪ بوده‌است. این رشد خصوصاً در آسیا زیاد بوده‌است و چین تولیدات خود را هفت‌برابر و هند ۱۸٫۵برابر کرده‌است.[1]

گل و میوهٔ گیاه گوجه‌فرنگی
گل گیاه گوجه‌فرنگی
گوجه‌فرنگی گیلاسی

صادرات و واردات

در سال ۲۰۰۶ صادرات گوجه فرنگی تازه کمی بیش از ۶ میلیون تن بود و ۴٫۸٪ تولیدات جهانی آن سال را تشکیل می‌داد. سه کشور کشور صادرکنندهٔ اصلی مکزیک، سوریه و اسپانیا بودند.

نخستین کشورهای واردکنندهٔ گوجه فرنگی تازه در همان سال به‌ترتیب ایالات متحده آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلستان و روسیه بوده‌اند.

مهم‌ترین کشورهای صادرکنندهٔ گوجه فرنگی پردازش‌شده (خمیر و پوره) در سال ۲۰۰۶ به‌ترتیب چین، اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، شیلی و ترکیه بودند. کشورهای واردکنندهٔ این نوع گوجه فرنگی در همان سال به ترتیب روسیه، ژاپن، اتحادیه اروپا، مکزیک و کانادا بوده‌اند.[1]

کشورصادرات گوجه فرنگی تازه (هزار تن)
مکزیک۱٬۰۳۲
سوریه۱٬۰۰۵
اسپانیا۹۸۷
هلند۷۷۷
اردن۳۴۵
ترکیه۲۴۷
بلژیک۲۰۰
مراکش۱۹۲
ایالات متحده آمریکا۱۴۴
کانادا۱۴۲

کشورهای مصرف‌کننده
گوجه فرنگی

طبق آمار فائو، مصرف جهانی گوجه فرنگی در سال ۲۰۰۳ ۱۰۲٫۸ میلیون تن بود. چین با ۲۴٫۶٪ این رقم نخستین کشور مصرف‌کنندهٔ گوجه فرنگی است و ایالات متحده آمریکا (۹٫۸٪)، هند (۸٫۷٪)، ترکیه (۵٫۹٪) و مصر (۵٫۹٪) به‌ترتیب پس از آن قرار می‌گیرند.

رکورد مصرف سالانهٔ گوجه فرنگی به ازای هر یک نفر به لیبی (۱۱۷ کیلوگرم در سال) تعلق می‌گیرد. به دنبال آن یونان (۱۱۵ کیلوگرم در سال) و سایر کشورهای اطراف دریای مدیترانه (تونس، ترکیه، مصر، ایتالیا و لبنان) قرار می‌گیرند. میزان مصرف گوجه فرنگی خانگی در این آمار محاسبه نشده‌است.

۱۸ کشور زیر در مجموع ۷۷٪ مصارف جهانی را به خود اختصاص می‌دهند.[1]

سال ۲۰۰۳کل مصرف (هزار تن)مصرف به ازای هر یک نفر (Kg/نفر/سال)
چین۲۵٬۲۶۵۱۹
ایالات متحده آمریکا۱۰٬۱۰۹۳۴
هند۶٬۸۳۶۶
ترکیه۶٬۱۱۲۸۵
مصر۶٬۰۷۰۸۴
ایتالیا۳٬۷۹۷۶۶
ایران۳٬۳۹۴۴۹
برزیل۳٬۳۰۵۱۸
روسیه۲٬۵۴۰۱۷
اسپانیا۱٬۷۵۳۴۲
فرانسه۱٬۵۵۶۲۵
انگلستان۱٬۳۴۷۲۲
یونان۱٬۲۶۸۱۱۵
مکزیک۱٬۲۵۳۱۲
آلمان۱٬۲۲۶۱۴
اوکراین۱٬۱۷۰۲۴
ازبکستان۱٬۰۹۶۴۲
ژاپن۱٬۰۶۶۸

آفت و بیماری
گوجه فرنگی‌ای که دچار یک بیماری باکتریایی شده‌است.

مقاومت رقم‌های مختلف گوجه فرنگی نسبت به آفات و بیماری‌های گوناگون متفاوت است.

محصولات گوجه فرنگی در معرض از بین رفتن توسط آفات، بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی، رقابت با علف‌های هرز و شرایط آب‌وهوایی و خاکی نامساعد هستند. آفات و بیماری‌های گوجه فرنگی اغلب با آفات و بیماری‌های سایر گیاهان خانوادهٔ سیب‌زمینیان مانند بادمجان و توتون مشترک‌اند.[1]

یکی از بیماری‌های شایع گوجه فرنگی در اثر ویروس موزائیک توتون ایجاد می‌شود. انواع سفیدک و آتشک از سایر موارد شایعی هستند که موجب خرابی این محصولات می‌شوند.

سن سپردار،[8] کرم طوقه‌بر،[9] شته، وایت‌فلای، کرم میوه گوجه فرنگی،[10] کنه تارتن دولکه‌ای،[11] لیسه و سوسک سیب‌زمینی کلرادو[12] از آفات گوجه فرنگی می‌باشند.[2]

مصرف

گوجه فرنگی امروزه در سراسر جهان به شیوه‌های مختلف، به‌صورت خام در انواع سالاد، و به‌طور پردازش‌شده برای تهیهٔ غذا و سوپ، سس و رُب مصرف می‌شود. آب گوجه فرنگی هم‌چنین نوشیدنی خنکی است که برای تهیهٔ برخی کوکتلها چون بلادی مری استفاده می‌شود.

گوجه فرنگی خاصیت اسیدی دارد و به همین دلیل ذخیره و نگاهداری آن در انبار به صورت خام، سس و رُب آسان می‌باشد. این میوه هم‌چنین می‌تواند به صورت ورقه‌های نازک خشک‌شده در روغن زیتون نگاهداری و مصرف شود.

گوجه فرنگی در غذاهای مدیترانه‌ای به خصوص در ایتالیا استفادهٔ فراوان دارد و از مواد اصلی مورد نیاز برای تهیهٔ پیتزا و سس برای پاستا است.[2]

ارزش خوراکی
گوجه فرنگی (خام)
مواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)
انرژی ۷۴ کیلوژول (۱۸ کیلوکالری)
کربوهیدرات‌ها ۳٫۹ g
قندها ۲٫۶ g
فیبر ۱٫۲ g
چربی ۰٫۲ g
پروتئین ۰٫۹ g
آب ۹۴٫۵ g
ویتامین آی معادل ۴۲ میکروگرم (۵٪)
- بتاکاروتن ۴۴۹ میکروگرم (۴٪)
- لوتئین و زآکسانتین ۱۲۳ μg
ویتامین ب۱ (تیامین) ۰٫۰۳۷ میلی‌گرم (۳٪)
ویتامین ب۳ (نیاسین) ۰٫۵۹۴ میلی‌گرم (۴٪)
ویتامین ب۶ ۰٫۰۸ میلی‌گرم (۶٪)
ویتامین C ۱۴ میلی‌گرم (۲۳٪)
ویتامین E ۰٫۵۴ میلی‌گرم (۴٪)
ویتامین K ۷٫۹ میکروگرم (۸٪)
منیزیم ۱۱ میلی‌گرم (۳٪)
منگنز ۰٫۱۱۴ میلی‌گرم (۶٪)
فسفر ۲۴ میلی‌گرم (۳٪)
پتاسیم ۲۳۷ میلی‌گرم (۵٪)
لیکوپن ۲۵۷۳ µg
Link to USDA Database entry
درصدها نسبی‌اند
منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا

گوجه فرنگی از لحاظ ارزش غذایی بسیار کم‌کالری (۲۰ کیلوکالری در هر ۱۰۰ گرم) و سرشار از ویتامینهای مختلف (آ، ث و ای) و مواد معدنی است. ۹۳ تا ۹۵٪ آن را آب تشکیل می‌دهد و قندها که ۳ تا ۴٪ آن را تشکیل می‌دهند عبارت‌اند از گلوکز و فروکتوز.

مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است.

گوجه فرنگی هم‌چنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدانهای طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانوادهٔ کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است.[1]

ارزش محتمل برای سلامتی

گوجه فرنگی حاوی ویتامین‌های آ، ث و لیکوپن است. رنگ قرمز گوجه فرنگی از لیکوپن موجود در آن ناشی می‌شود. این ماده که آنتی‌اکسیدان بسیار قوی‌ای محسوب می‌شود، تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف بسیار بالای گوجه فرنگی خام خطر ابتلا به سرطان پروستات را به میزان کمی کاهش می‌دهد.[13]

تعدادی از تحقیقات نشان می‌دهند که لیکوپن، به خصوص در گوجه فرنگی پخته، در جلوگیری از ابتلا به سرطان پروستات مؤثر است؛ ولی تحقیقات دیگری با این نتایج مغایرت داشتند.

به‌علاوه، تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف گوجه فرنگی و کاهش ریسک ابتلا به سرطان سینه، سرطان سر و گردن و بیماری‌های مخرب اعصاب مرتبط است.[14]

جهش‌های ژنتیکی در رقم‌های مختلف گوجه فرنگی و انواع وحشی آن گنجی از ژنهای مختلف که لیکوپن، کاروتن، آنتوسیانین و آنتی‌اکسیدان‌های دیگر تولید می‌کنند به وجود آورده‌است. میزان این آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها در برخی رقم‌های پرورش داده‌شده نسبت به میزان طبیعی آن افزایش داده شده‌است.[2]

سالاد موتزارلا

کاروتنوئیدهای موجود در گوجه فرنگی

(μg/100 g)
بتاکاروتن ۴۴۹
آلفاکاروتن ۱۰۱
لیکوپن ۲۵۷۳
لوتئین/زآکسانتین ۱۲۳
فیتوئن ۱۸۶۰
فیتوفلوئن ۸۲۰
نوعی سوپ محلی در اندلس که با گوجه فرنگی تازه تهیه می‌شود.

خوراکی

گوجه فرنگی به‌طور خام یا پخته خورده می‌شود. گوجه فرنگی خام را می‌توان با نمک مصرف کرد، ولی اغلب آن را در سالاد با موادی دیگر مخلوط می‌کنند و سپس مصرف می‌کنند. گوجه فرنگی خام هم‌چنین برای تهیهٔ برخی سوپها استفاده می‌شود.

پختن گوجه فرنگی موجب از بین رفتن بخشی از ویتامین‌های آن می‌شود، ولی در عین حال جذب لیکوپن را افزایش می‌دهد. گوجه فرنگی پخته از مواد تشکیل‌دهندهٔ بسیاری از غذاها و سس‌هاست.[1]

خواص گوجه فرنگی

گوجه فرنگی قدرت حافظه را بیشتر نموده و یادگیری را برای فرد بیشتر می‌نماید گوجه فرنگی باعث می‌شود خواب خوبی داشته باشید و گرفتگی عضلات را کاهش داده و باعث می‌شود فرد حرکات عضلاتش بهبود یابد.

محققان در یک بررسی دریافتند که مردانی که زیاد از گوجه فرنگی استفاده نموده‌اند به سرطان پروستات مبتلا نشده‌اند سن مردان وقتی بالا می‌رود دچار تورم در قسمت پروستات می‌شود.

پروستات بعد از سن ۴۵ سالگی در مردان رشد نموده و باعث اختلال در زندگی و خوابشان می‌شود توصیه می‌شود مردان روزی یک گوجه فرنگی خام میل نمایند.

گوجه فرنگی سرشار از ویتامین ث و گروه ویتامین ب می‌باشد مواد معدنی نیز در این سبزی به وفور یافت می‌شود از این رو اشتها را تحریک می‌نماید و هضم غذا را آسانتر می‌نماید.

گوجه فرنگی رسیده و بدون لک بسیار مقوی و سرشار از ویتامین هست با خوردن گوجه فرنگی قلب شما تقویت می‌شود افرادی که بیماری مفصلی و نقرس دارند گوجه فرنگی به عنوان دارو تجویز می‌شود.

فراوری گوجه فرنگی

امروزه صنعت عظیمی فراوری گوجه فرنگی را برعهده دارد و آن را به صورت خشک شده، پوست‌کنده، پوره، رِب، انواع سس از جمله سس کچاپ، پودر و آب‌میوه در اختیار مصرف‌کنندگان می‌گذارد. دو عمل اصلی فراوری صنعتی گوجه فرنگی تغلیظ کردن و خشک کردن هستند.[1]

دلمه گوجه فرنگی

روش نگهداری

گوجه فرنگی نرسیده معمولاً در دمای اتاق و در جای تاریک نگاهداری می‌شود تا زمانی که برسد. با این شرایط، عمر مفید آن ۳ تا ۴ روز است. پس از رسیدن، گوجه فرنگی باید ظرف یک تا دو روز مصرف شود. گوجه فرنگی تنها در صورتی در یخچال قرار داده می‌شود که کاملاً رسیده باشد، هرچند این موجب تغییر طعم می‌شود.[2]

مسمومیت

برگ‌ها، ساقه و میوهٔ سبز نرسیدهٔ این گیاه دارای میزان کمی توماتین است که سمی است. مصرف برگ گوجه فرنگی در چای در حداقل یک مورد موجب مرگ فرد شده‌است، ولی به‌طور کلی میزان توماتین گوجه فرنگی به آن حد زیاد نیست که برای انسان خطری داشته باشد، و غذاهایی چون گوجه فرنگی سبز نرسیدهٔ سرخ‌شده برای سلامتی ضرری ندارند. گوجه فرنگی رسیده دارای توماتین نمی‌باشد.[2]

مصرف گوجه فرنگی خام در بعضی از افراد موجب آلرژی می‌شود و می‌تواند به آنافیلاکسی منجر شود. این حساسیت نادر به‌علت ترکیب برخی از پروتئین‌های موجود در گوجه فرنگی و ایمونوگلوبین‌های ای می‌باشد.

گوجه فرنگی تازه می‌تواند به باکتری سالمونلا آلوده شود. در اواخر بهار سال ۲۰۰۸ مصرف گوجه فرنگی آلوده به این باکتری در ایالات متحدهٔ آمریکا موجب مسمویت ۲۲۸ فرد و بستری شدن ۲۵ نفر در ۲۳ ایالت گردید. به این ترتیب گوجه فرنگی از بسیاری از زنجیره‌های غذایی و فروشگاه‌ها جمع‌آوری گردید. در کانادا گزارشی حاکی از مسمومیت به‌علت مصرف گوجه فرنگی آلوده اعلام نشد، ولی زنجیره‌های غذایی بزرگ چون مک‌دونالد و کی‌اف‌سی از روی احتیاط گوجه فرنگی را موقتاً از منوهای خود حذف کردند.[1]

گوجه فرنگی سبز سرخ‌شده و سوخاری از غذاهای جانبی در جنوب ایالات متحدهٔ آمریکاست.

محل اتصال ساقه گوجه‌فرنگی و قسمت‌های سبزرنگ گوجه‌فرنگی می‌توانند تا ۱/۲ درصد حاوی سولانین باشد. ۵۰ گرم سولانین می‌تواند موجب سردرد، حالت تهوع و استفراغ شود. برای همین نیز باید از مصرف گوجه‌فرنگی‌های کال دوری کرد و محل اتصال ساقه را همواره با احتیاط جدا کرد.[15]

میوه یا تره‌بار

از لحاظ گیاه‌شناسی گوجه فرنگی میوه محسوب می‌شود. با این حال میزان قند و شیرینی گوجه فرنگی نسبت به میوه‌های دیگر کم‌تر است و اغلب به‌عنوان بخشی از سالاد یا غذایی اصلی، و نه دسر، سِرو می‌شود. به این ترتیب به‌علت مصرف عملی‌ای که در آشپزی دارد تره‌بار خوانده می‌شود. این ابهام مختص گوجه فرنگی نیست و تعدادی دیگر از گیاهانی که تره‌بار می‌خوانیم، هم‌چون بادنجان، خیار، کدو و کدو حلوایی، میوه هستند.

این ابهام در ایالات متحدهٔ آمریکا در سال ۱۸۸۷ موجب یک مباحثهٔ حقوقی شد. در این سال قوانین تعرفه‌های گمرکی موجب می‌کردند که برای تره‌بار (و نه میوه‌ها) عوارض پرداخت شود. به این ترتیب جایگاه و طبقه‌بندی گوجه فرنگی در این کشور اهمیت قانونی یافت. دیوان عالی ایالات متحده آمریکا برای حل این مشکل، در روز ۱۰ مه ۱۸۹۳ بر پایهٔ تعریف عمومی که گوجه فرنگی را به‌علت استفادهٔ عملی آن تره‌بار محسوب می‌کرد، اعلام کرد که گوجه فرنگی جزء تره‌بار است. با این حال این اظهار تنها به‌منظور به‌عمل درآوردن قوانین تعرفه‌های گمرکی بود و موجب اقدام برای تغییر رده‌بندی گوجه فرنگی از لحاظ گیاه‌شناسی نگردید.

شورای اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۱ در یک رهنمود اعلام کرد که گوجه فرنگی باید میوه محسوب شود.[2]

رکوردها

سنگین‌ترین گوجه فرنگی وزنی برابر ۳٫۵۱ کیلوگرم داشت و در سال ۱۹۸۶ در اکلاهما پرورش داده شده بود. بزرگترین گوجه فرنگی نیز با عرضی برابر ۱۹٫۸ سانتی‌متر در سال ۲۰۰۰ در انگلستان به ثبت رسید.

درخت گوجه فرنگی در تفرجگاه جهانی والت دیزنی در فلوریدا.

بوتهٔ بزرگ گوجه فرنگی موجود در تفرجگاه جهانی والت دیزنی در فلوریدا احتمالاً بزرگ‌ترین گیاه گوجه فرنگی در جهان است و با محصول بیش از ۳۲٬۰۰۰ گوجه فرنگی برای وزنی کلی برابر ۵۲۲ کیلوگرم رکورددار رکوردهای جهانی گینس می‌باشد. هر تاک این گیاه به‌طور هم‌زمان هزاران گوجه فرنگی می‌دهد که در رستوران‌های پارک دیزنی سِرو می‌شوند.[2]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «ویکی‌پدیای فرانسوی». دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۰.
  2. «ویکی‌پدیای انگلیسی». دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۱۰.
  3. "Solanum lycopersicum- Tomato". Encyclopedia of Life. Retrieved 1 January 2014.
  4. "Tomato". Encyclopaedia Britannica. 4 January 2018. Retrieved 15 January 2018.
  5. http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2013/05/130523_l41_art_amanat_lecture.shtml
  6. Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database
  7. Ritchie, Hannah; Roser, Max (2020-03-05). "Agricultural Production". Our World in Data.
  8. Pentatomoidea
  9. Turnip Moth
  10. Helicoverpa zea
  11. Tetranychus urticae
  12. Colorado potato beetle
  13. Etminan M, Takkouche B, and Caamano-Isorna F. The role of tomato products and lycopene in the prevention of prostate cancer: a meta-analysis of observational studies. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2004 Mar;13(3):340-5. 2004. 2004.
  14. Zhang, C. X. ; Ho, S. C. ; Chen, Y. M. ; Fu, J. H. ; Cheng, S. Z. ; Lin, F. Y. (2009). "Greater vegetable and fruit intake is associated with a lower risk of breast cancer among Chinese women". International Journal of Cancer 125 (1): 181–188. doi:10.1002/ijc.24358. PMID 19358284. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19358284
  15. «ده ماده غذایی که می‌توانند کشنده باشند». DW.COM. ۲۰۱۵-۰۹-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۹-۰۴.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گوجه‌فرنگی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.