تولیت آستان قدس رضوی پس از انقلاب ۱۳۵۷

این مقاله بخشی از رشته مقالات دربارهٔ سیاست در ایران است
سیاست در ایران
نظام جمهوری اسلامی ایران
رهبری/ولایت فقیه
قوه مجریه
قوه مقننه
قوه قضائیه
شوراهای عالی
استان،شوراهای شهر و روستا
شهرداری‌ها • شوراهای اسلامی شهر و روستا • استانداری
انتخابات
ستاد انتخابات کشور • شورای نگهبان
حزب‌ها
خانه احزاب ایران
اصول‌گرایان • اعتدال‌گرایان • اصلاح‌طلبان

درگاه ایران

تولیت آستان قدس رضوی بعد از انقلاب ۱۳۵۷ بر اساس اختیاراتی که منصب ولایت فقیه برای رهبران انقلاب اسلامی قائل شده‌است، می‌تواند به تشخیص آنان تعیین شود. اولین تولیت آستان قدس پس از انقلاب اسلامی را عباس واعظ طبسی با حکم روح‌الله خمینی، رهبر وقت جمهوری اسلامی، عهده‌دار شد. وی که در دو سال ابتدایی خدمت خویش، به عنوان سرپرست آستان قدس منصوب شد، پس از آن در سال ۱۳۵۹ به عنوان تولیت آستان قدس نصب گردید. پس از فوت وی در سال ۱۳۹۴، سید علی خامنه‌ای طی حکمی، سید ابراهیم رئیسی را به عنوان تولیت این آستان منصوب کرد. وی تا سال ۱۳۹۷ این سمت را عهده‌دار بود تا آنکه طی حکمی به ریاست قوه قضائیه منصوب گردید و به جای وی، احمد مروی، تولیت آستان قدس گردید.

تولیت آستان قدس، منصبی است که از دوره صفویان شکل گرفت و پس از آن، حق انتصاب تولیت این آستان، یکی از اختیارات حاکمان وقت محسوب می‌شد. پس از انقلاب اسلامی در ایران، بر طبق قوانین سازمان اوقاف، ولی فقیه می‌تواند بر آستان قدس رضوی، تولیت انتصاب نماید و در غیر این صورت، اداره اوقاف عهده‌دار این مسئولیت است.

پیشینه

آستان قدس رضوی
نوشتار اصلی: آستان قدس رضوی
نوشتار(های) وابسته: حرم امام رضا

پس از درگذشت علی بن موسی الرّضا، پیکرش را در سمت بالاسرِ قبرِ هارون دفن کردند. پیش از دفن علی بن موسی الرّضا در سناباد، بر مزار هارون، بقعه‌ای به دستور مأمون ساخته شده بود و آن منطقه به «قُبّهٔ هارونی» مشهور بود.[1][2] پس از دفن علی بن موسی، آبادانی آنجا شتاب گرفت و سامانیان اقدام به ساخت بناهایی در آنجا کردند.[3] تا آنجا که در دورهٔ غَزنَویان، ساختمان و قُبّهٔ جدیدی بر آن مقبره ساخته شد[4] و این ساخت و سازها تا دورهٔ صَفَویان ادامه داشت و در حکومت صفویان به اوج خود رسید. توسعهٔ آرامگاه در عصر افشاریان با طلاکاری ایوان صحن ادامه داشت تا آنکه در دورهٔ قاجاریان، ضریح جدیدی برای بقعه ساخته شد. در دوران سلطنت پهلوی، بیشتر تلاش‌ها معطوف به بازسازی، ترمیم و تغییر کاربری‌های بخش‌های مختلف حرم شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، طرح‌های مختلفی در توسعهٔ حرم اجرا شد و بیشترین حجم توسعه مربوط به این دوران بوده‌است.[5]

تولیت

حرم علی بن موسی الرضا در مشهد، یکی از اماکن مقدس اسلامی است که مورد توجه شیعیان است. این آرامگاه با توجه به موقوفات بسیار آن، در ابتدا از جانب سادات رضوی و موسوی که اصطلاحاً «نقیب» شناخته می‌شدند، اداره می‌شد.[6] در دوران پادشاهی صفویه، دو منصب از جانب شاه به فقها محول می‌شد. یکی از این مناصب، نیابت شاهنشاه در امور روضه منوره بود. این منصب برای انجام امور مربوط به دو آرامگاه علی بن موسی الرضا و شیخ صفی‌الدین به عالمان دینی سپرده می‌شد. این منصب در دوره صفوی با عنوان «متولی سر کار فیض آثار روضه منوره» و در عصر قاجار با عنوان «متولی باشی» یا «نائب التولیه» تعبیر می‌شد.[7] از دوره صفویه، این سِمَت به عنوان یکی از اختیارات شاهان درآمد و هر شاه، نائبی را برای آستان قدس معین می‌کرد. این رویه تا دوران حکومت پهلوی‌ها بر ایران، پابرجا ماند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و سقوط دودمان پهلوی، عبدالعظیم ولیان -آخرین نائب التولیه آستان قدس رضوی- به جهت اقناع افکار عمومی بازداشت شد و سید مهدی سراجی، جای وی را گرفت. در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۵۷، اولین تولیت آستان قدس رضوی در دوره انقلاب با حکم سید روح‌الله خمینی منصوب شد. بر طبق قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، حرم امام رضا و چند حرم دیگر در ایران، در صورتی که از جانب ولی فقیه برای آن اماکن، متولی تعیین نگردد، اداره آنها و موقوفات مربوط به آنها بر عهده سازمان اوقاف خواهد بود.[8]

فهرست متولیان آستان قدس رضوی
فهرست متولیان و نائب التولیه‌های آستان قدس رضوی در دوره انقلاب اسلامی
دوره تصویر نام تاریخ آغاز مسئولیت تاریخ پایان مسئولیت توضیحات منبع
۱ عباس واعظ طبسی

(۱۳۱۴–۱۳۹۴ ه‍.ش)

 ۲۵ بهمن ۱۳۵۷ ۱۵ فروردین ۱۳۵۹ طبسی، با حکم روح‌الله خمینی، به عنوان سرپرست آستان قدس رضوی، منصوب شد. [9]
۲ ۱۵ فروردین ۱۳۵۹ ۱۴ اسفند ۱۳۹۴ دو سال بعد، طبسی با حکم روح‌الله خمینی، به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. وی تا اسفند ۱۳۹۴ که بر اثر بیماری تنفسی از دنیا رفت، این سمت را عهده‌دار بود. [10]
۳ سید ابراهیم رئیسی

(۱۳۳۹ ه‍.ش)

 ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ ۱۶ اسفند ۱۳۹۷ رئیسی، پس از فوت واعظ طبسی، دادستان کل کشور بود و با حکم علی خامنه‌ای -رهبر جمهوری اسلامی- به عنوان تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. وی داماد احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد است. وی در اسفند ۱۳۹۷ با حکم علی خامنه‌ای به عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب شد. [11]
۴ احمد مروی

(۱۳۳۷ ه‍.ش)

 ۱۰ فروردین ۱۳۹۸ تا کنون یک ماه پس از حکم رهبر ایران به ریاست قوه قضائیه سید ابراهیم رئیسی، مروی با حکم علی خامنه‌ای، به عنوان تولیت آستان قدس رضوی، منصوب شد. وی متولد مشهد است. [12]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. سجادی، رضایی و پات، «آستان قدس رضوی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
  2. ناجی و باغستانی، «الرضا، امام»، دانشنامهٔ جهان اسلام.
  3. حسینی کازرونی، پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی.
  4. پطروشفسکی، اسلام در ایران، ۲۱۷.
  5. عالم‌زاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۳۴–۳۵.
  6. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
  7. ولایی، «نواب پیشین»، نامه آستان قدس.
  8. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
  9. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
    محسنی، «فعالیت‌ها و سوابق واعظ طبسی»، شهر قانون.
    آستان نیوز، «تولیت آستان قدس بعد از پیروزی انقلاب»، آستان نیوز.
  10. محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
    محسنی، «فعالیت‌ها و سوابق واعظ طبسی»، شهر قانون.
    خبرگزاری بی‌بی‌سی، «درگذشت عباس واعظی»، بی‌بی‌سی.
  11. خبرگزاری بی‌بی‌سی، «انتصاب رئیسی به تولیت آستان قدس»، بی‌بی‌سی.
    «انتصاب سیدابراهیم رئیسی به قوه قضائیه»، khamenei.ir.
    «انتصاب احمدمروی به عنوان تولیت آستان قدس‌رضوی»، روزنامه اعتماد.
  12. خبرگزاری ایسنا، «مراسم معارفه تولیت جدید آستان قدس»، ایسنا.
    خبرگزاری تسنیم، «تولیت جدید آستان قدس رضوی»، تسنیم.
    خبرگزاری تسنیم، «انتصاب حجت الاسلام حاج شیخ احمد مروی»، تسنیم.

منابع
  • ولایی، مهدی (۱۳۴۲). «یادی از نواب پیشین، تولیت آستان قدس رضوی». نامه آستان قدس (شانزدهم): ۵۹–۶۴.
  • محسنی، فرید (۱۳۹۲). «تولیت آستان قدس رضوی». شهر قانون (هشتم): ۷۵–۷۷.
  • محسنی، فرید (۱۳۹۵). «نگاهی به فعالیت‌ها و سوابق آیت‌الله طبسی تولیت آستان قدس رضوی». شهر قانون (هفدهم): ۱۵۹.
  • سجادی، صادق؛ رضایی، لیلا؛ پات، فریبا (۱۳۹۸). «آستان قدس رضوی». در کاظم حافظیان رضوی. دائرة المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.